بخشی از مقاله
چکیده
زیست گاه های روستایی را اصولا پایه های تمدن می شناسند. در روستاهای اولیه، بشر برای نخستین بار محل زندگی و فعالیت اقتصادی خود را با دست خود ساخته و تمامی آرزوهای خود را در کالبد فیزیکی آن تجسم بخشیده است. بر این اساس میتوان روستاها را آئینه ی تمام نمای تبلور توسعه فکر و دانش بشر به شمار آورد. سیر تحول زندگی بشر از غار نشینی و پناه بردن به روزنه های طبیعی در دل کوه ها و بالای درختان تا ساختن سر پناه برای خود و تشکیل خانواده را می توان تاریخ رشد و توسعه ی روستاها نیز دانست. روستای قشلاقی یوسف رضا از توابع دهستان عسگریه بخش پیشوا که دارای آب و هوای گرم و خشک است، به دلیل وجود امامزاده یوسف رضا دارای راه های ارتباطی مناسب و زمین های حاصلخیزاست که خود دلیل پیدایش تولیه این روستامی باشد.
در مورد سیر تحول مصالح این روستا باید گفت که خانه های قدیمی آن از کاهگل بنا شده اند که به دلیل مزایای آن در چنین منطقه ی کویری بسیار کارآمد بوده است و در حال حاضر به دلیل تغییر در سبک زندگی مردم، گسترش ارتباط با شهر و ایده گرفتن از فضاهای شهری و همچنین تغییرات اقلیمی، مصالح جدید از جمله آجر، سنگ، سیمان بیشتر مورد استفاده اند. نماهای آجری علاوه بر تنوع، زیبایی و ثبات رنگ، به دلیل ضریب انتقال حرارتی پایین، نقش یک عایق حرارتی و برودتی را برای ساختمان ایفا می کنند و از هدررفت انرژی جلوگیری می نمایند. به دلیل قرار داشتن این روستا در منطقه گرم و خشک تاثیراتی هم بر شکل گیری بنا و بافت آن وجود دارد. فرم خانه ها به شکل مکعب یا مکعب مستطیل است. کابری اراضی این روستا شامل کابری های مسکونی، تجاری،آموزشی، فرهنگی-مذهبی، بهداشتی، درمانی و اداری می باشد.
مقدمه
زمانی که سخن از خانه سنتی است ، منظره به هم تپیده منازل در بافت سنتی نقش حیات بخش و مذهبی آن، و سایر نیروهای طبیعی - خورشید ، باد و ... - و بهره وری هماهنگ از آنان بر اساس دور طبیعی در شالوده های فن شناسانه نظیر قنات ، بادگیر و ... نظم بسیار پیچیده ای را پیش روی می نهد که پایه در سرشت زمین دارد . معمار سنتی به دنبال نظمی بر اساس بهره وری از مواهب طبیعی و هماهنگ با نظم حاکم بر طبیعت است.
به دنبال آماده کردن مکانی است که هر آنچه از مواهب طبیعی را می توان در محدوده زیست فراهم آورد ، بدون آنکه خلوت زندگی بر هم بخورد وپیش چشم غیر و بیگانه قرار گیرد . در پاسخ به این خواست خصوصی ترین باغ درونی را مثال زد . آن را به نام حیاط یا به اعتباری باغ درون شهر می شناسیم . آب ، گیاه ، خورشید ، و باد هر یک به نحوی و از طریق فن شناسی به کار گرفته می شوند و مجموعه ای هماهنگ از کاربری های زیست محیطی را فراهم می کنند . در این باغ دگرگون سازی کیفی شرایط اقلیمی ، محیطی به وجود می آید که اوج یک منظومه از فن آوری های هماهنگ است که مفهوم آن همیشگی است و با زمان تغییر نمی یابد .
عوامل موثر در شکل بناها در روستا:
-1اقتصادی: روستانشینان دارای اقتصاد فصلی بوده و اغلب از درآمد ماهانه ی مستمر محروم هستند . این پر و خالی شدن مالی در طول سال و ضعف در تجارت و تعامل با دیگر بخشهای اقتصادی موجب شده تا شکل گیری بناها نیز در مرحله ی پاسخگویی به حداقل نیازهای ساکنین متوقف شود .
-2مذهبی و فرهنگی: تاثیر پذیری معماران گذشته از شکل ها و حجم های بکار رفته در بناهای ماندگارتر مانند : مساجد ، حرم ائمه - ع - -بقاع متبرکه و امام زادگان بخوبی مشهود است
-3اجتماعی: در گذشته تکثیر خانواده ها در روستا بصورت راحت تری انجام می شده است . مثلا برای خانه دار شدن پسر خانواده تنها به ساخت یک اتاق دیگر بسنده می شد و فضاهای خدماتی بعنوان مشاعات مورد استفاده همه ی اعضای خانواده بوده است . در معماری فرم بنا نیز این توسعه ی بصورت حداقلی ظهور پیدا کرده است . همچنین تجمع خانه ها در یک روستا و تمایل به نزدیکی به مرکز محله به علت ایمن بودن از شر حیوانات وحشی و غارتگران بوده است.
-4مصالح ساختمانی: در گذشته بدلیل هموار نبودن راه های ارتباطی و محدودیت حمل و نقل ، که از جمله ی سنگین ترین بارها برای چهارپایان به شمار می رفته است ، روستائیان مجبور بودند از همان مصالح اطراف خود استفاده نمایند.
-5عوامل دولتی: در چند دهه ی اخیر که ساختار اداری کشور بخشی را به امور روستاها اختصاص داده است، نظام های یکپارچه ای برای مقاوم سازی خانه های روستایی دیده می شود. هر چند سعی شده تا برای هر اقلیم و فرهنگ ، معماری مختص به همانجا بکار برده شود ، اما دسترسی آسانتر به مصالح عمومی و سیستم های ساخت و قوانین جدید ایمن سازی ساختمانها ، موجب شده تا فرمهای مشابهی را در خانه های روستایی شاهد باشیم .
شناخت و بررسی مصالح اقلیم دشت های فلات:
مواد و مصالحی که در این مناطق به کار میروند به ترتیب اهمیت عبارت اند از: خاک، چوب، سنگ، گچ و در مواردی آجر. مصالح دیگری به طور محدود در مناطق خواص مورد استفاده قرار میگیرند که بلوک سیمانی، نی و انواع اندودهای محلی را از این نظر میتوان نام برد.
سقف
در تمامی روستاهای مناطق شمال غربی کشور به سبب وجود چوب به میزان نسبتاً زیاد و توانایی سازندگان واحد های مسکونی در ساخت سقف های چوبی،این نوع سقف ها بسیاررایج است. طبعاً سقف هایی که به این طریق ساخته میشوند صاف بوده و مصالح تشکیل دهندهء انها را چوب، گل، کاهگل و احتمالاً نی و شاخ و برگ درختان تشکیل میدهند. هر چه به طرف روستای مرکزی و کویر کشور نزدیک می شویم روستاها دارای سقف های گنبدی میشوند. در مناطق شمال شرقی تیر های ساخته شده از چوب جنگلی و یا سپیدار را در فواصل نزدیک - 60- 40cm کناریکدیگر روی جذرها و یا تیر حمال اصلی قرار می دهند.
سپس به وسیله قطعات و صفحات نازک چوبی روی این تیر ها را می پوشانند و سقف را برای مرحلهء بعدی اماده می سازند. این صفحات چوبی یا توفال ها را در اصطلاح محلی - پرواز - می گویند. چنانچه ساقه های نی در دسترس باشد از نی نیز برای پوشش روی تیر ها استفاده می کنند . روی سطح نسبتاً صافی که بدین ترتیب به دست می آید لایه ای از غوره گل ریخته و سپس آن را می کوبند ، این کار این مکان را به وجود می اورد که در فصل زمستان ، رطوبت حاصل از بارندگی تا مدت ها به لایه های پایینی نفوذ ننموده و در نتیجه قسمت های زیرین سقف از اسیب نم محفوظ بمانند.
پس از قرار دادن تیر ها و پرواز ها در محل خود ، روی دیوار های جانبی و لبه های بام مجددا چند ردیف خشت چیده شده ویا قطعاتی از چوب قرار می دهندو سپس تمامی سطح سقف را تا همین ارتفاع با غوره گل پر می کنند . با انجام این کار علاوه بر ایجاد سطحی صاف در بام ، شیب مناسب برای دفع اب باران نیز در سقف ایجاد می شود. اندود نهایی سقف کاهگل است که برای محافظت پوشش در برابر باران و جلوگیری از شسته شدن آن به کار می رود و بدین منظور اندودی بسیار مناسب محسوب می شود.
در نواحی استان خراسان و نیز نواحی کویری ایران سقف های قوس دار با تکنیک های گوناگون و شکل های متفاوت معمول است که متداول ترین این پوشش ها ، طاق و لنگه ، طاق ضربی ، چهار ترک ، گنبدپوش ، هلالی پوش و گلبی می باشد. در مورد معماری یزد بخصوص ، آب و هوا وضع جغرافیایی، آن تنها علت روی آوری به معماری خشتی نیست بلکه مسئله ی مهم شوره نیز در این مناطق بخصوص در اطراف یزد بسیار حاد می باشد ، شوره ، بناهای آجری را چنان می خورد که اگر بهترین نوع آجر را در مجاور زمین شور قرار دهند بعد از مدتی پوک می شود و به صورت پودر در پای دیوار می ریزد.
