بخشی از مقاله
چکیده
با بعثت پیامبر - ص - و آغاز رسالت ایشان تحولات عظیمی در نظام اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شبه جزیره عربستان صورت گرفت. آغاز رسالت پیامبر اگر چه در مکه بود اما ایشان در مدت 13 سال نیروی جوان و زبدهای را برای تشکیل یک حکومت نوبنیاد اسلامی تربیت و زمینه را برای مهاجرت به شهر یثرب فراهم کردند. بعد از ورود پیامبر - ص - به یثرب - مدینه - ، ایشان به همراه مهاجرین اقدام به تشکیل حکومت نمودند. تلاشهای پیامبر و اصحابش سبب شد تا جامعه اسلامی بنا نهاده شود و به تمدن بزرگی مبدل شود. هر تمدنی برای رشد و بقا نیاز به منابع مالی دارد و تمدن اسلامی نیز از این امر مستثنی نبود.
از ویژگیهای مهم جامعه اسلامی نوبنیاد پیامبر - ص - ، شیوه مدیریت مالی و اداری ایشان بود. این دوران اگرچه محدود به ده سال بود اما شیوه و روش پیامبر - ص - در گردآوری، حفظ و نگهداری، تقسیم و مصرف در موارد خاص جایگاه ویژهای دارد. حضور قطعی و جدی ایشان در اداره امور مالی و اقتصادی نشان از اهمیت خاص و برجستهای است که این دو موضوع در جامعه مدنی و دینی دارد. سیره علمی و عملی آن حضرت میتواند الگوی مناسب و کاملی برای تمام مدیران مالی در جامعه به خصوص در اداره بیت-المال باشد، چرا که بیتالمال پایه و اساس نهاد مالی جامعه اسلامی کنونی ما است.
این پژوهش بر آن است تا به این سوال اصلی پاسخ گوید که سیره علمی و عملی پیامبر چه نقشی در اداره منابع مالیاتی آن زمان داشت است، و فرضیه این پژوهش بر این پایه استور است که شیوه علمی و عملی و سنت پیامبر - ص - در اداره امور مالی مسلمین نقش بسزایی داشته و در روند و شکل گیری نهاد بیت المال بر اساس منابع تاریخی تأثیر فراوان داشته است. این پژوهش بر آن است تا با تحلیل و تبیین فرضیه اصلی بر مواردی چون غنائم جنگی، خمس ، زکات و... که زمینهساز شکل-گیری بیت المال بوده اند، پرداخته شود.
مقدمه
آغاز رسالت پیامبر در شهر مکه و با دعوت انسانها به دین مبین اسلام به مدت 10 سال به همراه سختیهای فراوان بود که زمینه را برای ایجاد حکومت اسلامی فراهم آورد. هجرت پیامبر به همراه یارانش نقش مهمی در تشکیل حکومت اسلامی داشت. با ورود مهاجرین به مدینه بدون داشتن پشتوانه مالی، نیاز به یک تدبیر و درایت خاصی بود که بتوان بر اساس آن نیروی جدید را سازماندهی نمود ، آن حضرت علاوه بر تربیتو تزکیه درونی اشخاص، عهدهدار رهبری و پیشوایی جامعه اسلامی بود و به اداره نظام اجتماعی، سیاسی، نظامی و اقتصادی پرداخت. پیامبر - ص - در مدینه جامعهای بنیاد نهاد که اساس آن عدالت اجتماعی بود و این عدالت در سایه قوانین اسلام و سیره علمی و عملی پیامبر - ص - به بار نشست.
در این پژوهش به بررسی شرایط و ویژگیهای شهر مدینه پرداخته و راهکارهای اقتصادی و مالی پیامبر در بدو ورود به مدینه و بررسی منابع مالی در جهت رسیدن به اهداف نظام متعالی جامعه اسلامی بررسی خواهد شد. جامعه اسلامی و مدنی امروز به دلیل نیاز به یک سیستم اقتصادی دقیق و مدون، سنت مالی پیامبر - ص - میتواند الگوی مناسبی برای مطلوبسازی شرایط اقتصادی کنونی جامعه باشد.
این پژوهش جزء تحقیقات نظری با توجه به ماهیت و روش کار جزء تحقیقات تاریخی مبتنی منابع تاریخی به صورت توصیفی و تحلیلی گردآوری شده است و سعی بر این بوده تا از منابع اصیل و دسته اول تاریخی و همچنین کتب سیره استفاده گردد، از منابع تحقیقی نیز مانند امور مالی و مالیه مسلمین به قلم ابوالقاسم اجتهادی و منابع مالی مسلمین از کاظم آل یاسین نیز بی بهره نبوده، باید اذعان داشت کتاب یا منبعی که به طور مستقل به بررسی منابع مالی عصر پیامبر و شیوه و سنت آن حضرت پرداخته باشد مشاهد نشده، و اگر هم بوده مطالب به صورت پراکنده بوده است.
هجرت پیامبر - ص - به مدینه
یکی از عملکردهای سیاسی رسول خدا - ص - که جزء اقدامات مبارزاتی ایشان نیز محسوب میشود هجرت است، که آغاز اصلاحات رسول خدا در جامعه عرب و موجب شکلگیری تمدن و فرهنگ اسلامی است. بعد از آنکه سختگیریهای مشرکین بر مسلمان فرونی یافت، مسلمانان از رسول خدا - ص - اجازه مهاجرت خواستند با نزول آخرین سوره مکی - یعقوبی، .1382ج2، - 34 بر رسول خدا تکلیف مومنان را روشن کرد و آن حضرت به آنان اجازه مهاجرت به یثرب را داد و مهاجران از سال سیزدهم بعثت در ماههای محرم و صفر سال چهاردهم به تدریج و مخفیانه از مکه خارج شدند.
تنها دو گروه در مکه باقی ماند یکی رسول خدا، حضرت علی - ع - و ابوبکر، فاطمه بنت اسد و فاطمه زهرا - س - و دیگر مسلمان بیمار و گرفتار در دست قریش - ابن سعد، .1365ج 1، . - 226 در چنین شرایط سخت و جانفرسا که مسلمانان مورد شکنجه و آزار و اذیت قرار گرفته بودند ناچار خانه و گاهی اموال و حتی خانواده خود را رها کرده و در شرایط نا امن جغرافیایی با پای پیاده مساحت طولانی را از طریق بیابانهای صعبالعبور، خشک و سوزان میان مکه و مدینه را طی کرده و به شهری رهسپار شدند که در آنجا غریب تنها بودند، و به این صورت مهاجرت مسلمین صورت گرفت و در مدینه سکنی گزیدند با مهاجرت مسلمانان، سران مکه دست از ستیزه جویی برنداشته و همچنان به فعالیتهای شوم خود ادامه دادند.
