بخشی از مقاله
چکیده:
جهانشهر معنوی، در دوران حاضر، شهری است که بتواند خود را به مولفههای جامعه مهدوی نزدیکتر گرداند و بیشترین زمینهسازی را برای تحقق حکومت جهانیِ حضرت مهدی - عج - یا جهانشهرِ تحت حکومت آن حضرت، فراهم سازدامام. رضا - ع - ، مولّفههای چنین جهانشهری را در سیره تربیتیِ خود ترسیم نموده و دغدغه پرورش انسانها برای تشکیل چنین جهانشهری را داشته است.
ابعاد مختلف تربیت اخلاقی، دینی، اقتصادی، و سیاسیِ حضرت، چهاربُعد مهم و تاثیرگذار در فرهنگسازی بوده ومولّفه هایی چون امنیّت، پیشرفت و بهبودی اقتصادی و رفاه عمومی، ارائه الگوی سیاست اخلاقمداردر جهت تثبیت حاکمیّت دینی و از بین رفتن حاکمان و حکومتهای جور، و بهرهوری از معنویت و عرفان حقیقی را ایجاد میکنند
. این مولّفه ها از جمله شاخصههای تمدّن مهدوی نیز هستند و قرار گرفتن آنها در کنار یکدیگر در یک الگوی شهری، می-تواند یک شهر را به جهانشهر معنوی ومرکز فرهنگیِ جهان اسلام تبدیل کند تا از طریق آن فرهنگ اصیل اسلامی به دیگر شهرهای جهان صادر گردد. این مقاله با روش کیفی و تحلیلی، به تحلیل بیانات امام رضا - ع - و سیره تربیتیِ حضرت پرداخته و ظرفیتهای موجود در ابعاد مختلف سیره تربیتی ایشان برای تحقق جهانشهرِ معنوی را به تصویر کشیده است.
مقدمه:
جهانشهر معنوی در فرهنگ اسلامی، شهری است که ظرفیت تمدنسازی داشته و ضمن برخورداری از قابلیّت تولید فرهنگ معنوی و انتقال آن به دیگر شهرهای جهان، بیشترین زمینه را برای تحقق تمدّن مهدوی و جهانشهرِ تحت حکومت حضرت مهدی »عج« فراهم سازد. لازمه وجود چنین شهری از یکسو وجود انسانهای معنویِ تربیت یافته و فرهیخته و از سویی برخورداری از محتوای غنی فرهنگی و معنوی است. به لحاظ محتوایی، در اینکه دین اسلام از پشتوانه محتوایی و فرهنگ غنی برخوردار است،
سخنی نیست و لذا اگر شهری این پشتوانه را به معنای واقعی بکار گیرد، از فرهنگ غنی اسلامی برخوردار خواهد شد. امّا به لحاظ وجود انسانهای فرهیخته در یک شهر، توجّه به ابعاد مختلف تربیتی که یک انسان برای کامل شدن باید تمام آنها را به صورت متعادل در وجود خود شکوفا سازد، لازم است. طبیعی است در صورتی که جامعه یا شهری از انسانهای فرهیخته برخوردار باشد، آن جامعه نیز فرهیخته خواهد شد؛ چرا که افراد آن جامعه، تلاش لازم برای تحقق مولّفههای اصلیِ فرهنگ اسلامی که در این مقاله از آن به عنوان تمدّن» مهدوی« هم یاد میشودرا خواهند داشت.
امام رضا - ع - با توجّه به ابعاد مختلف تربیت، نظامی ارائه داده است که چنین انسانهایی را تربیت میکند. در واقع نظام تربیتی ارائه شده از سوی وجود مقدّس امام رضا - ع - ، در راستای تربیت انسانهایی ارائه شده که سبک رفتاری آنها در راستای زمینهسازی برای تمدّن جهانیِ مهدوی است و این مساله را میتوان به وضوح از تطبیقمولّفههای تمدّن مهدوی که در حقیقت نوعی جهانشهر معنوی به معنای اصیل خواهد بود، با مولّفههای کلیدیِ موجود در نظام تربیتی امام رضا - ع - به دست آورد.
این مقاله تلاش نموده تا با تمرکز بر سیره تربیتی امام رضا - ع - در ابعاد مختلف تربیت، جامعیت سخنان حضرت رضا - ع - برای تحقق یک جامعه فرهیخته و اصیل را به تصویر کشد. در واقع سوال اصلی تحقیق این است که بیانات حضرت رضا - ع - در ابعاد مختلف تربیت، چه مولّفهها و ظرفیتهایی را برای تحقق جهانشهر معنوی فراهم ساخته است؟
به تعبیر دیگر، نظام تربیتیِ ارائه شده در سیره امام رضا - ع - ، تا چه میزان به پرورش انسانهایی که زمینهسازِ تحقق جهانشهر معنوی یا همان تمدّن مهدوی باشند نظر داشته است؟
برای پاسخ به این مساله، ابتدا مفاهیم تحقیق را روشن نموده، سپس در چهار گام ابعاد مختلف تربیتیِ سیره امام رضا - ع - را تبیین نموده، و ضمن تطبیقمولّفههای کلیدی در نظام تربیتیِ امام رضا - ع - و مولّفههای تمدّن مهدوی، زمینهسازیِ مولفههای موجود در سیره تربیتیِ امام رضا - ع - برای تحقق جهانشهر معنوی به عنوان شهری که بیشترین زمینه را برای تحقق تمدّن مهدوی فراهم میسازد، به تصویر خواهیم کشید.
قبل از شروع بحث دو نکته لازم است بیان شود:
نکته اول ناظر به پیشینه بحث است. لازم است اشاره شود که تا به حال پژوهشهایی در رابطه با سیره تربیتی امام رضا - ع - انجام شده، اما اثری که بر مبنای سیره تربیتی به تبیین ظرفیتها برای تحقق جهانشهر معنوی پرداخته باشد یافت نشد. به عنوان نمونه، مروجی در پژوهشی تحت عنوان »نگاهی به ابعاد تربیتی قرآن از دید گاه معصومین - ع - « اشارهای به سیره تربیتی حضرت نموده است، نارونی نیز در پژوهشی تحت عنوان »بررسی روش های تربیتی در قران وسنت« اشارات مختصری به روایات تربیتی حضرت داشتهاند، اما با نگاه ارتباط نظام تربیتی با جهانشهر معنوی، اثری دیده نشد.
نکته دوم ناظر به روش پژوهش است. روش پژوهش حاضر از نوع تحلیل اسنادی بوده که با بررسی احادیث امام رضا - ع - به ابعاد گوناگون تربیت و ظرفیتهای حاصل از آن برای تحقق جهانشهر معنوی پرداخته است. اشاره به این نکته هم میتواند مفید باشد که در این پژوهش بنای ما برسیره نگاری نیست؛ بلکه بر پایه سیره نقل شده در احادیث و به منظور دستیابی به شاخصههای تربیتی حضرت رضا - ع - به تحقیق خواهیم پرداخت.
.1 ایضاح مفهومی
چند واژه کلیدی در این پژوهش بکار رفته که خوب است در همین ابتدا معنی آن روشن شود. یکی از واژگان، »سیره« است که از کلمه سیر به معنای رفتن است و خود کلمه سیره به معنای روش و رفتار و سنت و طریقت میباشد
واژه دیگر، »تربیت« است که به مفهوم عام آن، شامل جنبههای گوناگون جسمانی، روانی، عاطفی، عقلانی، اجتماعی، اخلاقی و دینی است و هر یک از این ابعاد به لحاظ روانشناختی و تربیتی در زندگی انسان و جامعهای که فرد در آن زندگی میکند اهمیت دارد
تربیت عبارت از »فراهم کردن زمینهها و عوامل رشد و تکامل همه جانبه انسان و هدایت مسیر تکاملی او به سوی وجود کامل مطلق با برنامهای منظم و سنجیده مبتنی بر اصول و محتوای از پیش تعیین شده« است.
واژه دیگر، جهانشهر معنوی است. مراد از جهانشهر معنوی، شهری است که در مقیاس جهانی، ظرفیت تولید و انتقال فرهنگ اصیل معنوی را داشته باشد. آنچه در این تحقیق از جهانشهر اراده میشود، شهری است که از فرهنگ و تمدّن غنی مبتنی بر دین و الهیاتِ صادقانه برخوردار بوده است.
