بخشی از مقاله
چکیده
در چشم انداز اسلامی برای زنان و مادران به عنوان یکی از ارکان اصلی شکل گیری خانواده نقش هایی ملاحظه شده و انتظار است.
هدف پژوهش حاضر انتزاع و استخراج و تبیین نقش های مورد انتظار از زنان در نظام خانواده و از چشم انداز اسلامی است.
سوال اساسی این است که شاخص ترین نقش های مورد انتظار از زنان و مادران در نظام خانواده چیست؟ پژوهش حاضراز تحقیقات کیفی است و با روش توصیفی-تحلیلی و استنباطی به معرفی مهمترین نقش های مادران و زنان در نظام خانواده می پردازد.
از تتبع و ژرف اندیشی در گزاره های اسلامی می توان ادعا کرد که نقش های مورد انتظار از زنان از منظر گزاره های اسلامی عبارتند از نقش مادری،همسرداری ، نقش عاطفی و نقش خانه داری و تربیتی.این نقش ها، سنخیت و هم ترازی زیادی با ویژگی های زیستی و روان شناختی زنان دارند و به عنوان اولویت نخست از آنان انتظار می رود.
مقدمه
دو مقوله جنسیت و نقش های جنسیتی،قشر بندی های جنسیتی در جامعه ایجاد می کند و افراد را به دو گروه زنان و مردان تقسیم کرده و برای هر گروه نقش های هم ترازی را ترسیم می کند.هر جامعه ای با اغراق آمیز نمودن جنبه های واقعی و خیالی تفاوت های زیستی و روان شناختی زن و مرد،نگرشها،کُنش ها و نقش های دو سویه ایی را در رابطه با دو مجموعه زنانه و مردانه طبقه بندی و ترسیم می کند.
شاخص ترین و فراگیرترین نهادی که در میان همه ملل و فرهنگ ها وجود دارد و تفکیک نقش های جنسیتی در آنها تبلور روشن و سازنده ای دارد،نهاد خانواده است.در این نهادپُرگستره مضافا بر اینکه از پدر و مادر انتظار می رود به نقش های هم تراز با ظرفیت های زیستی و روان شناختی بپردازند،هم نوایی مادران و پدران را با نقش های مورد انتظار تشویق کرده و ناهم نوایی آنان با نقش های مورد انتظار را تنبیه و سرزنش می کند.کارآمدی و پویایی هر جامعه و خانواده ای صرف نظر از ملّیت،مذهب و فرهنگ، به شایسته سالاری،هم افزایی،توافق و همگرایی در آحاد انسانی و هم ترازی میان استعداد افراد و نقش های واگذار شده متکی است. در خانوادههای بهنجار و سالم، نقشها روشن است و به شیوهای مناسب تخصیص داده شدهاند.
اعضا روی آنها توافق متقابل دارند و ضمن داشتن انسجام و یکپارچگی با یکدیگر، عملاً در حال اجرای آن هستند. کارشناسان خانواده وجودِ سلسله مراتب روشن و صریح درون خانوادگی را از مسائل ضروری در کارآیی خانواده در نظر میگیرند. معیار سلامتی و بهنجاری خانواده این است که هر کسی در جایگاه و نقش متناسب و همسنخ خود قرار داشته و به ایفای صحیح نقش های مورد انتظار بپردازد.اگر چنانچه نقش و مسئولیت و جایگاه اعضای خانواده،مبهم و یا متزلزل باشد و التزام عملی به ایفای نقش های هنجاری وجود نداشته باشد،آن خانواده نمی تواند به اهداف و کارکردهای مورد انتظار دست یابد.
امروزه به دلیل تحولات اساسی در بنیان های اجتماعی و خانوادگی، نیازمند شیوه و سبکی از مدیریت و کُنش های طرفینی - از ناحیه زن و مرد - در خانواده هستیم که از سویی مبتنی بر گزاره های وحیانی باشد و از سوی دیگر بتواند در مصاف با چالش های پیش رو، مصونیت بخشی خانواده را در مقیاسِ دیگر الگوها و شیوهای مدیریت،به نحو مطلوب تر و با ضریب اطمینان بیشتری،ضمانت نماید.در مدل مبتنی بر گزاره های اسلامی در رابطه با نقش های جنسیتی زن و مرد و به ویژه نقش های زن و مرد در نظام خانواده،به مولفه های مختلف توجه شده و انتظارات همگون و هم تراز با ظرفیت های زیستی و روان شناختی آنان و همگون با شکل گیری نظام احسن اجتماعی و خانوادگی ترسیم شده است.
گرچه براساس آموزههای اسلامی و تعالیم قرآنی، زن و مرد به لحاظ ارزشی تفاوتی ندارند و گرچه معیار کمال در انسان - زن باشد یا مرد - معرفت و تقواست اما به منظور تحقق اهداف خلقت و شکل گیری نظام احسن اجتماعی و خانوادگی و متناسب با ظرفیت های روان شناختی،زیستی و اجتماعی زن و مرد،از هر یک انتظارات ویژه ای وجود دارد.در گزاره های اسلام مضافا بر اینکه زن را همانند مردان دارای استعدادها و ظرفیت های بالقوه و بالفعل مختلفی می داند به گونه های مختلف - الزامی،ترجیحی و تشویقی - از آنان ایفای نقش های ویژه ای را در قدم نخست و اولویت اول،انتظار دارد.
گرچه ممکن است در برخی شرایط و ضرورت های اجتماعی و خانوادگی و به عنوان ثانویه، وظایف و نقش های متفاوت و فراتر با نقش های اولیه،برای زنان تجویز شود.با تتبع و ژرف اندیشی در گزاره های دینی می توان ادعا نمود که برخی از نقش ها در اولویت نخست و از نقش های اساسی برای زنان است؛به گونه ای که ایفای این نقش از ناحیه آنان مضاعف بر دریافت پاداش معنوی و مضافا بر اینکه مورد رضایت خالق متعال و شرع مقدس است،در پایداری،کارآمدی و رشد خانواده و اعضای آن نقش سازنده تری دارد.
شاخص ترین نقش مادران در نظام خانواده از چشم انداز اسلامی شاخص ترین نقش های زنان و مادران در نظام خانواده عبارتند از:
اول - نقش همسرداری
یکی از کارهای مهم و مورد انتظار از زنان در نظام خانواده همسرداری است.این انتظار به طور جدی از زنان انتظار می رود. در قرآن کریم به برخی رفتارهای شایسته و مورد انتظار از زنان در جایگاه همسری توجه گردیده است1 - نساء،. - 34خداوند سبحان در این آیه بعد از واگذاری مدیریت خانه به مردان که یک نقش اجرایی است و دال بر فضیلت نیست،به بیان فضیلت زنان پرداخته و صفات ممتاز همسر صالح را بیان نموده است.حق گرایی،مداومت بر اطاعت پروردگار،تعهد به پیمان همسری،فرمانبری از شوهر - در چارچوب شرع - راز داری،حفظ آبرو و اسرار دیگران و شوهر،حفظ اموال و عِرض و اسرار خانه،از نمودهای برجسته ای است که در این آیه در قالب نقش همسرداری بیان شده است
واژه قانتات که در این آیه به کار رفته از جهت ماده به معنای دوام اطاعت و از جهت هیئت نیز صفت مشبهه و بیانگر دوام و استقرار وصف است و لذا کلمه قانت،به لحاظ ماده و صورت ،بیانگر مفهوم دوام پیروی است
در آموزه های روایی به طور گسترده و جامع به بحث شوهرداری پرداخته شده و پاداش معنوی زیادی نیز بر ایفای این نقش ملاحظه شده است
معادل نمودن پاداش شوهرداری به پاداش جهاد مردان - ، هم سطح دانستنِ اطاعت از شوهر به جهاد در راه خدا ،انتساب لقب بهترین زنان به کسانی که شوهر داری نیکو دارند - و بسترسازبودنِ شوهرداری برای وارد شدن بر بهشت نمونه هایی از این روایات است.همترازی همسرداری با مجاهدین در راه خدا،دالّ بر اهمیت و منزلت والای همسرداری از چشم انداز اسلامی است.
مصادیق و نمودهای اساسی نقش همسرداری مصادیق و نمودهای نقش همسری و شوهرداری،بسیار گسترده است، برخی از آنها ایجابی بوده و برخی نیز ترجیحی است.
