بخشی از مقاله
چکیده
سند الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت به عنوان بالاترین سند برنامهای کشور به دنبال فراهم کردن زمینه پیشرفت همه جانبه متناسب با شرایط ایرانی- اسلامی است. در ذیل این سند، سند چشمانداز به منظور دستیابی به وضعیت مطلوب در شاخصهای کلان اقتصادی و اجتماعی در افق سال 1404 تدوین شده است و سیاستهای کلی آن مبنای تنظیم سیاستهای کلی چهار برنامه پنج ساله توسعه قرار گرفته است.
بنابراین، اگرچه در سند چشمانداز ارتقاء قدرت و توان تولید با ویژگیهای رشد پرشتاب و مستمر، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه با تأکید بر جنبش نرمافزاری و تولید علم، برخورداری از دانش پیشرفته، توانایی در علم و فناوری، سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی و تعامل سازنده و مؤثر با جهان مورد تأکید قرار گرفته است، اما این امر به عنوان پیشنیازهای ضروری الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت محسوب میشود.
نتایج حاصل از تحلیل مقایسهای عملکرد اقتصادی ایران در دوره ده ساله اول - 2005-2015 - در مقایسه با رقبای اصلی خود در سند چشمانداز، بیانگر این است که علیرغم صرف وقت و منابع فراوان، نتوانسته اهداف مورد نظر را محقق سازد. در بررسی انجام شده، اگرچه جایگاه ایران نسبت به سال شروع اجرای سند چشمانداز در مقایسه با رقبای اصلی خود، در حوزه توزیع درآمد و اندازه دولتنسبتاً بهتر شده است؛ اما در زمینه تولید، اشتغال، تورم، تجارت خارجی، رقابتپذیری و وضعیت محیط کسب و کار جایگاه پایینتری داشته است.
-1 مقدمه
تدوین سند چشمانداز به عنوان پیشنیاز ضروری الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، به منظور دستیابی به وضعیت مطلوب در شاخصهای کلان اقتصادی و اجتماعی تدوین است تا زمینه پیشرفت همه جانبه متناسب با شرایط ایرانی- اسلامی فراهم شود. بر این اساس، سند چشمانداز به دنبال ترسیم وضعیت آرمانی ایران در قالب شاخصهای کمی و کیفی است و ضروری است تا میزان دستیابی به اهداف سند چشمانداز، در مقایسه با وضعیت پیشرفت سایر کشورهای منطقه مورد ارزیابی قرار گیرد.
سند چشم-انداز بیست ساله، سندی با هویت ایرانی- اسلامی است که جمهوری اسلامی ایران را در افق 1404 کشوری توسعهیافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی معرفی کرده است، تا الهام بخش در جهان اسلام و دارای تعامل سازنده و مؤثر در روابط بینالملل باشد.
کشورهای منطقه جنوب غرب آسیا شامل 25 کشور عربستان، امارات متحده عربی، بحرین، کویت، عمان، قطر و یمن در حوزه خلیج فارس؛ ایران، ترکیه، عراق، سوریه، فلسطین اشغالی، رژیم اشغالگر قدس، اردن و مصر در حوزه خاورمیانه مرکزی؛ ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان در حوزه آسیای مرکزی؛ آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در حوزه قفقاز و افغانستان و پاکستان در حوزه غربی شبه قاره هند هستند.
تولید اقتصاد کشور با ویژگیهای رشد پرشتاب و مستمر، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه با تأکید بر جنبش نرمافزاری و تولید علم، برخورداری از دانش پیشرفته، توانایی در علم و فناوری، سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی و تعامل سازنده و مؤثر با جهان توصیف شده است. مقایسه آماری شاخصهای کلان اقتصادی ایران در دوره ده ساله اول - 2005-2015 - با کشورهای سند چشم-انداز در منطقه آسیای جنوب غربی نشان میدهد که فاصله زیادی تا رسیدن به جایگاه اول در منطقه وجود دارد و باید در راستای رسیدن به اهداف تعیین شده، استراتژی اقتصادی کشور تغییر کند.
بنابراین، ادامه روند گذشته در افقهای میانمدت و بلندمدت، اقتصاد ایران را با چالشها و آسیبپذیریهای اقتصادی و اجتماعی و عدم توازنهای سخت و شکنندهای روبهرو خواهد ساخت و برای مواجهه و مقابله با آن و تحقق اهداف سند چشمانداز و دستیافتن به جایگاه اول منطقه، ناگزیر باید ترکیب، دینامیسم و استراتژی رشد اقتصادی ایران تغییر یابد. بنابراین، تسریع و استمرار آهنگ رشد اقتصادی نیازمند اصلاح برنامهریزیهای نامناسب داخلی و یا عدم پایبندی به اجرای برنامههای مصوب است.
در این راستا، هدف اصلی این پژوهش، تحلیل عملکرد سند چشمانداز ایران در مقایسه با رقبای اصلی در منطقه و نقش آن در تحقق اهداف الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت است. در این رابطه، سؤال اصلی این است که چالشها، الزامات و فرصتهای سند چشمانداز چیست و چه نقشی در تحقق اهداف الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت دارد؟.
در ادامه در در بخش دوم، به بیان اهداف و عملکرد سند چشمانداز ج.ا. ایران پرداخته میشود. در بخش سوم، چالشهای فراروی تحقق اهداف سند چشمانداز بیان میشود. در بخش چهارم، فرصتها و الزامات فراروی تحقق اهداف سند چشمانداز مورد بررسی قرار میگیرد. در نهایت، نتیجهگیری و پیشنهادات سیاستی صورت میگیرد.
-2 اهداف و عملکرد سند چشمانداز ج.ا. ایران
-1-2 اهداف سند چشمانداز
نیل به اهداف سند چشمانداز به عنوان پیشنیازهای ضروری الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت در پرتو تدبیر، تلاش و انسجام ملی قابل حصول است. بنابراین، برای دستیابی به اهداف سند چشمانداز و کاهش فاصلههای موجود و هدفگذاری شده، نیازمند الزاماتی در سطح سیاستگذاریها است. عملکرد 10 ساله اقتصاد ایران، در بسیاری از شاخصها دستیابی به اهداف سند چشمانداز را بسیار دشوار کرده است. اهداف سند چشمانداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه با تأکید بر جنبش نرمافزاری و تولید علم، برخورداری از دانش پیشرفته، توانایی در علم و فناوری، سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی و تعامل سازنده و مؤثر با جهان مورد تأکید قرار گرفته است.
محورهای اقتصادی این سند عبارتند از:
-1 جامعهای توسعهیافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود؛
-2 جامعهای برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصتهای برابر، توزیع متناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده و به دور از فقر، فساد و تبعیض؛
-3 جامعهای برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی و مفتخر به ایرانی بودن با جامعهای اخلاقی؛
-4 جامعهای برخوردار از دانش پیشرفته، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی ملی؛
-5 دستیابی به قدرت اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تأکید بر جنبش نرم افزاری، تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.
با توجه به اینکه در منطقه جنوب غرب آسیا، ترکیه در سند چشمانداز خود در سال 2023 و عربستان در سال 2025 به عنوان رقبای اصلی ایران1، به ترتیب هدف خود را تحقق تولید 2200 و 1500 میلیارد دلار قرار دادهاند، چنانچه ایران به دنبال کسب جایگاه اول اقتصادی در منطقه جنوب غرب آسیا است، باید تولید ناخالص داخلی خود را به عنوان شاخص قدرت اقتصادی در افق 1404 ه.ش 2025 - م - بالغ بر 2000 میلیارد دلار برساند و در زمره 10 اقتصاد برتر جهان قرار گیرد.
همچنین، در جهت بهبود وضعیت رفاهی، درآمد سرانه خود را به 25 هزار دلار برساند. در راستای کاهش شکاف طبقاتی، ضریب جینی نیز باید به 0/35کاهش یابد. همچنین، باید نرخ بیکاری و تورم به 5 درصد کاهش یابند. در حوزه تجارت نیز باید نسبت صادرات کالاها و خدمات به تولید ناخالص داخلی به 30 درصد برسد. در زمینه مالیاتها نیز باید نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی حداقل به 15 درصد افزایش یابد. در جدول - 1 - ، اهداف اقتصادی ایران در افق سند چشمانداز در مقایسه با کشورهای اصلی رقیب ایران مقایسه شده است.
جدول - 1 - ، اهداف اقتصادی ایران در سند چشمانداز در مقایسه با رقبای اصلی خود در منطقه جنوب غرب آسیا
ترکیه بعد از فروپاشی حکومت عثمانی در سال 1923، رسمیت پیدا کرده است و در سال 2002، نسبت به تدوین سند چشم انداز برای افق سال 2023 که زمان یکصد سالگی کشور ترکیه می باشد، اقدام کرده است. سند چشم انداز عربستان سعودی برای افق سال 2025 تدوین شده است. این سند حول پنج محور، متنوعسازی اقتصادی، توسعه منابع انسانی، توسعه خدمات عمومی، توسعه بخش خصوصی و مدرن سازی ساختار حکمرانی طراحی شده است.
