بخشی از مقاله
چکیده
نفوذ و رسوخ شبکه جهانی اینترنت به درون الیههای آشکار و پنهان زندگی افراد در جهان امروزی موجب ایجاد هویتهایی درمیان افراد شده است که میتوان آن را هویتهای سیال نامید. این هویت های ناپایدار ریشه و اساس تعلیم و تربیت را دگرگون می کنند. نظام های آموزشی و تربیتی بر اصول خاصی استوار هستند که از جمله آن اصول می توان به بازنمایی، سلسله مراتب و انضباط اشاره کرد. عمل بازنمایی بر باز تولید آنچه که از قبل وجود داشته، می پردازد. جوامع دینی و بنیادگرا، بر سلسله مراتب تأکید می ورزند و انضباط سرلوحه اهداف نظام های آموزشی و تربیتی است. این سه اصل بواسطه تفکر«شدن»، متکثر، غیرخطی و پویا که «دلوز» آن را « تفکر ریزومی» می نامد درهم شکسته و از نو سازمان می یابند. مقاله حاضر به روش توصیفی- تحلیلی، پس از توصیف متغیرهای اصلی موضوع، به تبیین نظام های آموزشی و تربیتی در هویت سیال و ریزوماتیک فضای مجازی می پردازد.
واژه های کلیدی: نظام های آموزشی وتربیتی ، هویت سیال ، فضای مجازی ریزوماتیک
مقدمه
تعلیم و تربیت یکی از نهادهای مهم اجتماعی است که به شدت تحت تاثیر تحوالت پیرامون خود قرار میگیرد. به عبارت دیگر کیفیت و ماهیت عملکرد نظام های تربیتی هر جامعهای به کیفیت و ماهیت و عملکرد تحوالت پیرامونی بستگی دارد. انقالب ارتباطات درعصر حاضر تأثیرات شگرفی را درابعاد مختلف زندگی انسان ها گذاشته است که از مهمترین آنها می توان به تأثیرات فناوری های نوین ارتباطی و اطالعاتی بر فرهنگ ها اشاره کرد. فناوری های نوین و در رأس آنها شبکه جهانی اینترنت با دگرگونی در مفاهیم زمان و مکان، تغییر دراشکال نوین ارتباطی و ایجاد مراجع جدید هویت، موجب پیدایش ذهنیت های ناپایدار و هویت های جدید شده است. درجوامع امروزی براثر تحوالت ساختاری ناشی از این انقالب، ذهنیت و هویت سیال و ناپایدار شکل می گیرد و برداشت انسان ها از مفاهیم مختلف زندگی دگرگون می شود. هویتهای سیال دستاورد فضای مجازی و دهکده جهانی ارتباطات است، دراین دهکده مجازی جهانی افراد براساس ناشناختگی تعریف میشوند، فرد بسته به پایگاهی که درآن قراردارد خود را تعریف میکند و بیشتر به سمت و سوی شناخت همهپسند میرود تا تاکید برهویت و شناختی مستقل از دیگری.
عده ای معتقدند یادگیری درمحیط مجازی و اینترنتی نمونه ای مناسب ازفضای ریزوماتیک است . اینترنت می تواند همچون ریزوم عمل می کند و اصول حاکم بر ریزوم بر یادگیری مجازی نیز حاکم است. «بارت»1 با ارائه تعریفی از اینترنت، تالش دارد آن را به ریزوم تشبیه نماید و پیامدهای مورد انتظار از ریزوم را براینترنت حمل نماید. او می گوید: اینترنت اقیانوس جهانی اطالعات و خدمات است. از نقطه نظر فنی، اینترنت می تواند مجموعه ای از مکانیسم ها، استانداردها و تبادل های اطالعاتی باشد که به کل دنیا و کاربران اینترنت اجازه مشارکت در کسب و ارسال اطالعات را می دهد - بارت،. - 1996نظام های آموزشی و تربیتی بر اصول خاصی استوار هستند که از جمله آن اصول می توان به بازنمایی، سلسله مراتب و انضباط اشاره کرد. فضای ریزوماتیک «دلوز» با توجه و تأکید بر اصول خود با اصول بازنمائی، سلسله مراتب و انضباط در تعلیم و تربیت که تربیت اسالمی نیز مبتنی بر آنهاست در چالش اساسی است. گسترش روزافزون اینترنت و در نتیجه فضای ریزماتیک، چالش های مذبور را برجسته کرده است که قابل تأمل و بررسی است چیزی که ما در این مقاله بدنبال تبیین و بررسی آن هستیم.
ریزوم2 و تفکرریزومی
ریزوم اصطلاحی گیاه شناختی است که »ژیل دلوز«3 فیلسوف بزرگ پساساختارگرای فرانسوی برای روشن ساختن فلسفه خود از آن استفاده می کند و در حقیقت این استعاره بیانگر دیدگاه فلسفی دلوز است. او این استعاره را در کتاب »هزاران فلات«4 برای تبیین دیدگاه کثرت گرائی خود به کار برده است - دلوز، . - 149 : 1995 ریزوم در زیست شناسی به ریشه های فرعی گیاه گفته می شود. ریزوم ها در فاصله های اصلی ریشه گیاه می رویند و برخلاف ریشه اصلی - درخت - که در جهت خاصی سیر می کند، ریزوم ها در جهات گوناگون سیر می کنند. این استعاره به خوبی مفهوم دلوز را از تفاوت،شدن و کثرت نشان می دهد. در حقیقت دلوز با این استعاره اش بین دو نوع فضا و دو نوع تفکر یعنی تفکر ریزومی و درختی تمایز قائل می شود - گاف5 ، . - 1: 2006
تفکر درختی از خصلتی خطی، سلسله مراتبی، ایستا و از برش ها و تقسیم بندی ها و خط مشی های بین امور حکایت دارد. به نظردلوز تفکر درختی همان تفکر«بودن» است، حال آنکه « تفکر ریزومی» تفکر «شدن»6 متکثر7، غیرخط ، پویا و در جهات مختلف و مرتبط با خطوط دیگر است و در واقع از مرزبندی ها و تقسیم بندی های تفکر درختی خبری نیست - دلوز، . - 5: 1987 تفکر ریزومی می تواند فضاها و خطوط تفکر درختی ر ا در هم بشکند و آنرا در شبکه ای از امور متقابل از نو سازمان دهد. تفکر ریزومی تفکری است که نقطه پایانش آغاز تازه ای را در بردارد و یا به واقع نمی توان برای آن آغاز و پایانی را متصور شد. از این رو، تفکر ریزومی به مانند کولی برای یافتن سرزمین تازه ای ازجائی به جای دیگر درکوچ و گردش است و سامان و قرار خاصی ندارد - دلوز، . - 248 : 1374
هویت سیال و ناپایدار8 - گسست هویتی -
«کاستلز»1 معتقد است، انقالب اطالعات و ارتباطات، ظهور جامعه شبکهای را امکانپذیر ساخت. جامعه شبکهای، جامعهای است که در آن، شبکههای رسانهای و اجتماعی شکلدهنده شیوههای مهم سازمان و ساختهای بسیار مهماند - دیجیک، . - 1888در عصر حاضر با ورود وسایل ارتباط جمعی از قبیل روزنامه، کتاب، تلویزیون، ماهواره و اینترنت زندگی انسان ها دستخوش تغییرات گسترده ای گردیده است. امروزه رسانه ها قادرند در یک پروسه شتابان، هویت های مجازی برای افراد و گروه ها درست کنند، بدون این که از مرزهای سیاسی مورد تجاوز نظامی قرار گیرند. از نتایج رشد شتابان فناوری های نوین ارتباطی می توان به بحران هویت در جوامع اشاره کرد. بحران هویت واژه ای است که برای توصیف عدم توانایی افراد در قبول نقشی که جامعه از آنها انتشار دارد به کار رفته است.
درتمام تعاریف فضای مجازی، این فضا محیط الکترونیکی یا محیط شبکه ای ازکامپیوتر ها دانسته می شود که با استفاده از جلوه های سمعی و بصری سعی دارد تا اشیاء و واقعیت های سه بعدی جهان واقعی را مشابه سازی کند اما ادعا می شود که فاقد مادیت فیزیکی هستند. گفته می شود که از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است - منتظرقائم،. - 231 :1391 فضای سایبر، یک جغرافیای ذهنی عام است که در مقابل، با اجماع و انقالب، اصول و تجربه ساخته می شود. قلمروای که مملو از داده ها و کذب ها، مواد ذهنی و خاطرات طبیعت، با یک میلیون صدا و دو میلیون چشم در یک هماهنگی ساکت نسبت به تحقیق، انجام معامله، سهیم شدن در رویاها و مشاهده ی ساده است - بل، . - 1398نفوذ ورسوخ شبکه جهانی اینترنت به درون لایههای آشکاروپنهان زندگی افراد در جهان امروزی موجب ایجاد هویتهایی در میان افراد شده است که میتوان آن را هویتهای سیال نامید، هویتهای سیال در فضاهای ناهمگون به وجود میآید. فضای مجازی همچنین موجب پیدایش خرده دنیاهایی شده است که جوامع بشری را در این خرده دنیاها به تدریج
