بخشی از مقاله
چکیده :
در اکثر پروژهای عمرانی امکان بروز ادعا از سوی عوامل مخصوصاً پیمانکاران وجود دارد دو عامل اصلی ادعا » تغییر« و» تأخیر« می باشد . تأخیرات باعث طرح ادعا توسط پیمانکاران شده و ادعا پیمانکار در مجاز کردن تأخیرات سبب افزایش بار مالی پروژه می گردد. اگر چه در هیچ پروژه عمرانی نمی توان احتمال بروز این ادعاها را از بین برد اما می توان با شناسایی علل اصلی ایجاد ادعا و مدیریت مناسب کارفرما تا حدود زیادی از وقوع آن ها در پروژه های آتی جلوگیری کرد بنابراین در این تحقیق با مطالعه موردی شناخت ادعای پیمانکار در تأخیرات پروژه تصفیه خانه آب و فاضلاب جنوب تهران سعی بر شناسایی ادعای پیمانکار در مجاز کردن تأخیرات شده است تا در پروژه هایی آتی با مدیریت مناسب از عمده تأخیرات پیش آمده وادعای پیمانکاران جلوگیری شود.
-1-1 مقدمه:
در ارزیابی موقعیت طرح های عمرانی به عنوان یکی از مشخصه های توسعه اقتصادی هر کشور از سه پارامتر اصلی زمان هزینه و کیفیت به عنوان مثلث طلایی استفاده می شود .با این حال ممکن است عوامل دیگری که به نظر نامرئی می رسند نیز نقش مهم و برجسته ای در این میان داشته باشند یکی از این عوامل نامرئی ادعا ها هستند.افزایش ادعا ها در پروژه های ساخت با حصول اهداف سه گانه مدیریت پروژه - زمان هزینه و کیفیت - رابطه معکوس دارد به طوری که افزایش ادعاها سبب ایجاد اثر منفی در سه متغیر مذکور می شود.
در اکثر پروژه ها با سیسنم های مختلف انجام پروژه، امکان بروز ادعاهایی از سوی عوامل خصوصا پیمانکاران وجود دارد، در این پژوهش علل ایجاد ادعا در یک پروژه موردی آب و فاضلاب بررسی شده است. ادعاهای پیمانکاران عمدتا با هدف جبران خسارت مطرح می شود بنابراین هر عاملی که سبب بروز خسارت به سازمان پیمانکار شود و او را از دستیابی به اهداف خود از اتمام پروژه بازدارد میتواند سبب تشویق پیمانکاران به طرح ادعاهای گوناگون شود.به طور حتم پیشگیری از بروز ادعا بسیار ساده تر و کم خرج تر از حل آن است .
در صورت شناخت عوامل بروز ادعا راه های پیشگیری از آن ها نیز شناخته خواهد شد، در بسیاری از موارد با اتخاذ تدابیر ساده می توان از بروز ادعا ها جلوگیری نمود بنابراین تلاش شده است تا مهم ترین علل ایجاد ادعا در این پروژه تجزیه و تحلیل شود.
-2-1 بیان مساله:
ادعا در لغت به معنی خواستن، نزاع و دادخواهی است ،از طرف دیگر ادعا در اصطلاح حقوقی عبارت است از عملی که برای تثبیت حقی صورت میگیرد، یعنی حقی که مورد انکار یا تجاوز واقع شده باشد. در حقیقت ادعا خواستن چیزی براساس منازعه است.نکته مهم در این قضیه در نظر داشتن این مسئله است که این ادعاها خود ممکن است وارد و یا ناوارد و صحیح و یا نا صحیح باشد.علت اصلی ادعاهای پیش آمده را در دو عامل می توان خلاصه نمود. این دو عامل به یکدیگر وابسته اند وبر هم تاثیرات مهمی نیز می گذارند.
این دو عامل عبارتند از : » تغییر « و » تاخیر . « که در نهایت افزایش و هزینه را به دنبال خواهد داشت و افزایش هزینه نیز ادعای مالی را سبب می گردد. تاخیر در پروژه ها یک پدیده رایج حتی در کشورهای پیشرفته می باشد. با توجه به آماری که از مشکلات و معضلات موجود در پروژه های ایالات متحده که توسط دکتر J.D Frame در سال 1997 جمع آوری شده است،%69 پروژه ها در آمریکا بیش از زمان مصوب به طول انجامیده اند. در ایران هم تاخیر در پروژه ها امری عادی است، بطوریکه بر اساس آمار منتشره سازمان مدیریت و برنامه ریزی در سال 80 متوسط زمان اتمام پروژه های ملی در کشور نزدیک به 2/22 برابر زمان برنامه ریزی شده پروژه ها بوده است .
پیمانکار وکارفرما سعی میکنند تاخیرات را به سود خود توجیه کنند. علل عمده ادعا پیمانکاران شامل وجود داشتن معارض در زمین تحویلی به پیمانکار ، عدم وجود اعتبار عمرانی لازم جهت پیشرفت فیزیکی متناسب با برنامه زمانبندی تصویب شده ، اشتباه یا ناقص بودن برآورد اولیه و در نتیجه عدم تطابق کار ، اشتباه بودن نقشه های اجرایی ، افزایش سقف قرارداد ، عدم ابلاغ به موقع دستور کارگاهی جهت رفع مشکلات فنی ، شرایط نا مطلوب جوی و....می باشد.
با توجه به مهم بودن موضوع ادعا در پروژه های عمرانی و تاثیری که در افزایش زمان و هزینه ها دارد ،در این تحقیق به ارزیابی ادعای پِیمانکار در توجیه تاخیرات یک پروژه عمرانی می پردازیم.
-3-1 ضرورت انجام تحقیق :
مدیریت مالی ضعیف پروژه ها ناهماهنگی های موجود در بخش های مختلف دستگاه های اجرایی و برداشت های نادرست از قوانین و همچنین استفاده از منابع محدود دولت به منظور تامین منابع مالی طرح های آب وفاضلاب در کشور باعث شده که عملیات اجرایی در بسیاری از موارد در مدت اولیه پیش بینی شده به اتمام نرسد و طولانی شدن مدت اجرا منجر به افزایش بار مالی پروژه ها و کاهش بازدهی اقتصادی طرح می گردد.
این افزایش هزینه در شکل های مختلف بروز نموده و در نهایت به عنوان مطالعات پیمانکاران تلقی شده و می بایست به آنان پرداخت گردد و نهایتا در پاره ای از موارد دستگاه های اجرایی علیرغم پرداخت هزینه های بیش از برآورد طرح با طرح های ناتمام و غیر قابل بهره برداری مواجه می گردند، یکی از این عوامل افزایش بار مالی نقدی در دوران تاخیرات مجاز و همچنین پرداخت حق الزحمه به شرکت های مهندسی مشاور - دستگاه نظارت - و عوامل دیگر نظیر حق الزحمه ماموریت عوامل کارفرما به منظور نظارت عالیه بر اینگونه پروژه ها وبسیاری موارد دیگر خواهد بود . لذا در این تحقیق به مطالعه موردی ادعا پیمانکار در تاخیرات یکی از پروژه های آب وفاضلاب پرداخته می شود ،عوامل افزایش بار مالی و طول مدت پروژه شناسایی شده تا با استفاده از نتایج آن در طرح های آتی از افزایش هزینه ها جلوگیری شود.
-2 مرور سوابق مطالعات داخلی
دیبایی و همکاران در مقالهای تحت عنوان » تجزیه و تحلیل علل تأخیرات در بخش مهندسی پتروشیمی پروژه های « EPC عوامل رایج در تاخیرات پروژه را می توان به دو دسته عوامل غیر قابل برنامه ریزی و خارج از کنترل و عوامل مهندسی و قابل کنترل دسته بندی کرد، که بررسی و شناخت عوامل فنی قابل کنترل از اهمیت بیشتری برخوردار است. از عوامل خارج از کنترل می توان به حوادث طبیعی، آب و هوای نامناسب، مسائل سیاسی ، اعتصاب کارگری و... اشاره کرد. عوامل مهندسی خود نیز به دو گروه عوامل داخلی و خارجی قابل تقسیم می باشند، که به شرح زیر هستند.
الف: عوامل تاخیر داخلی
· عوامل تاخیر مرتبط با برآوردهای کیفی و کمی نیروی انسانی و زمان.
· عوامل تاخیر مرتبط با نارسایی سیستم های اطلاع رسانی بخش های مهندسی و گردش نامناسب اطلاعات در سطوح مختلف پروژه.
· عوامل تاخیر مرتبط با برنامه ریزی و مدیریت منابع انسانی همچون سیستم تخصیص نیروی کار و پاداش
· عوامل تاخیر مرتبط با خطا و اشتباهات پرسنلی در تمام سطوح پروژه از مراحل طراحی تا اجرا - نقش مدیریت پروژه در این قسمت مهم است -
ب: عوامل تاخیر خارجی
· عوامل تاخیر مرتبط با کارفرمایان - مانند تغییرات در دامنه و کیفیت کار -
· عوامل تاخیر مرتبط با تبادل اطلاعات با سازندگان - مانند مراحل سفارش و خرید -
· عوامل تاخیر مرتبط با تشکیل مشارکت در پروژه - مسائل و توافقات قراردادی بین ذی نفعان در مورد هزینه، زمان ، محدوده و کیفیت پروژه و... -
· عوامل تاخیر مرتبط با پیمانکاران فرعی در بخش مهندسی - گزینش پیمانکاران فرعی مهندسی و همچنین نحوه و مسئولیت کنترل کیفیت آنها -
ایرانمنش وهمکاران در مقاله ای تحت عنوان » تأخیرات پروژه های ساخت « به این نتیجه دست یافتند که طبقه بندی تاخیرات بر اساس عوامل ایجاد کننده تاخیر معمولا به صورت ذیل می باشد:
کارفرما، پیمانکار، ترکیبی از هر دو یا هیچ کدام - تاخیرات غیر قابل پیش بینی که هیچ کنترلی روی آنها نمی باشد - . البته این طبقه بندی کلی بوده و منظور از پیمانکار کلیه عوامل طرف قرارداد با کارفرما در راستای اجرای پروژه می باشد مانند تامین کنندگان تجهیزات، قطعات و.... در این مقاله انواع تاخیرات را براساس معیار حالت زمانی رخداد را به سه گروه تقسیم بندی نموده اند
· تاخیرات مستقل: این تاخیرات مستقل از تاخیرات دیگر به وقوع می پیوندند و نتیجه تاخیرات قبلی نیستند و تاثیر این تاخیرات به راحتی قابل محاسبه می باشد ولی ممکن است منجر به تاخیرات سریال شوند.
· تاخیرات سریال: تاخیراتی که به دنبال تاخیرات دیگر به در پروژه به وجود می آیند.
تاخیرات همزمان: دو یا چند تاخیر در یک زمان اتفاق می افتد که می تواند یک یا چند منشا داشته باشد که ممکن است مدت یکسانی هم نداشته باشند
