بخشی از مقاله
چکیده:
در دوران قاجار،تحت تاثیر عواملی که بیشتر خاستگاه جهانی داشت،دستخوش تحول و دگرگونی شد و جنبههای نوینی از زندگی شهری با سلسله مراتب خاص پدیدار گردید.تحت تاثیر این تحولات تهران نیز به عنوان پایتخت، بستر تغییرات کالبدی شد تا جایی که سبک جدیدی بنام سبک تهران پا به عرصه گذاشت که شناخت ویژگیهای این سبک در شناخت بهتر علل بوجود آمدن شرایط فعلی معماری کشور ضرورت دارد.
در این دوره برای اولین بار در ایران، ساختمانسازی با تهیه نقشه مرسوم شد. همچنین طراحی و ساخت، برخلاف نظام استاد شاگردی به فرد واگذار گردید و تدریس معماری با حضور معلمان اروپایی در دارالفنون برقرار شد.معماری دوره قاجار را معماری خانهسازی و یا معماری خانه های مسکونی نامیده اند. چرا که بیشترین ساخت و سازها در این دوره به علت افزایش جمعیت شهرنشین معطوف به ایجاد سرپناه و خانه برای مردم مهاجر و تازه وارد به شهر گردید.
پرسش های اصلی این تحقیق بدین شرح اند: - 1تزئینات فرنگی سبک تهرانی چه بوده اند؟. - 2ترکیب تزئینات فرنگی و سنتی ایران چگونه است؟.فرضیه این پژوهش چنین است:تزئینات فرنگی روی معماری قاجاری نقش داشته است.در این پژوهش از روش تحقیق تاریخی-تفسیری استفاده شده است.بناهای قاجاری،متغیر مستقل و تزئینات،متغیر وابسته این پژوهش اند.
روش گردآوری داده ها،هم به صورت اسنادی و هم به شکل میدانی بوده است.چهارچوب نظری این تحقیق بر این اساس استوار است که تزئینات فرنگی نقش مهمی در بنای خانه های تهرانی داشته اند.نتایج این پژوهش نشان میدهد که معماری دوره قاجار،نمادی از هجوم معماری فرنگی است و صنعتکاران ایرانی با استفاده از تکنیک های فرنگی و ترکیبی آن با هنر خود،عمارتهای زیبایی خلق کردند.
.1مقدمه
قرن سیزدهم تا نیمه قرن چهاردهم هجری قمری یعنی دورهی حکومت سلسلهی قاجاریان، دورهی تحول مهم فرهنگی اجتماعی در زندگی جامعهی ایرانی است که تأثیرات عمیق آن در سیر تحولات معماری و شهرسازی ایران به وضوح قابل مشاهده است. تقرب زمانی این دوره با دورهی معاصر، آثار شهرسازی و معماری باقیمانده از این دوره و تعدد و تنوع آن ها در مقابل قلت نسبی آثار دورههای دیگر سبب شده تا بیشتر آنچه از معماری و شهرسازی تاریخی و سنتی در خاطر جمعی ایرانیان بجا مانده ،متأثر از معماری و شهرسازی این دوره باشد.
به دلایلی که آمد معماری قاجار امروز شاید تنها دریچه ای باشد که از طریق آن بتوان کیفیات فضائی و حال و هوای معماری گذشته را لمس و ادراک کرد. از این جهت شناخت معماری قاجار برای شناخت معماری اعصار گذشته بخصوص معماری دوران اسلامی ضروری است. اما از سوئی دیگر شناخت معماری این دوره برای مطالعه و تأمل در معماری امروز و ریشهیابی آن و نیز دستیابی به راه های برون رفت از بحران هائی که در معماری امروز با آن مواجهیم هم بسیار لازم به نظر میرسد. - حاجی قاسمی - 1395ای ن دوره را دوره گرایش به سبک غربی میدانند.
از اواخر دوره صفویه تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه به علت آشفتگی ،جنگ ،عدم ثبات و امنیت ما شاهد انحطاط در معماری و تزئینات هستیم.معماری دوره قاجار تلفیقی از سه مورد اساسی است :معماری دوره های قبلی ، معماری غربی ، شرایط جوی و آب و هوایی شهرها .در این دوره به علت مسافرت های فراوان دولتمردان و اعزام محصلین به اروپا،ما شاهد التقاط معماری بومی ایران و غرب هستیم و آثار هنری و تزئینی بسیاری در معماری رواج پیدا می کند،که این آثار عبارتند از:هنر گچبری،آثار لاکی درب ها و سقف ها،پنجره های ارسی،نقاشی های روی چوب،نقوش اسلیمی،نقوش گل و مرغ. پرسش های اصلی این تحقیق بدین شرح اند: - 1تزئینات فرنگی سبک تهرانی چه بوده اند؟. - 2ترکیب تزئینات فرنگی و سنت ی ایران چگونه است؟.
فرضیه این پژوهش چنین است:تزئینات فرنگی روی معماری قاجاری نقش داشته است.اهمیت این پرسش ها در آن است که به نظر میرسد شناخت زوایای مختلف معماری قاجار اصول ،مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران را ارتقا بخشیده و نوآوری هایی از نظر فضا به وجود آورد،ولی قوت لازم خلق یک معماری نوین را نداشته است.اگر آثار معماری را از زاویه فضایی ارزیابی کنیم و به خلاقیت های فضایی در معماری توجه کنیم ،معماری دوره قاجار ارزش پیدا میکند و در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به معماری قبل از خود قرار میگیرد.در این دوره تنوع فضاها بیشتر میشود و فضاهای نوینی خلق میشود .
اما اگر به معماری از زوایای دیگری مانند اندازه ها،تناسبات ،شکل ها و تزئینات نگاه کنیم ،معماری دوره قاجار وضع نازل تری به خود میگیرد.شکل ها استواری و صلابت قبلی را ندارند و شکل های جدیدی وارد معماری میشوند که سطحی و تفننی اند.اندازه ها دقت لازم را ندارند و تزئینات معماری گاه تا حد ابتذال سقوط میکند.به علت افزایش جمعیت شهرنشینان،معماری دوره قاجار،معطوف به ایجاد سرپناه و خانه برای مردم تازه وارد به شهر گردید.اتکای معماران به مدارک دست دوم چون کارت پستال ، نقاشی و فقدان هر نوع آموزش رسمی به ایجاد فرمهای جدیدی انجامید که از سرمشقهای اصلی الهام گرفته اند و شباهتی دور با آنها دارند. - روزنامه ایران ،مصاحبه با مهندس میرمیران -
.2پیشینه تحقیق
از مطالعاتی که تاکنون در زمینه تزئینات معماری دوره قاجار انجام گرفته است ،میتوان به کتاب هنر و معماری در دوره قاجاریه اشاره نمود که کتابی است از نرگس عبدی فر که در 199 صفحه و توسط انتشارات راشدین در سال 1392 به چاپ رسیده است. موضوع اصلی این کتاب هنر و معماری ایران در دوره قاجاریه میباشد.
همچنین جناب دکتر وحید قبادیان کتاب معماری در دارالخلافه ناصری: سنت و تجدد در معماری معاصر تهران را نگاشته اند.در این کتاب مسائل و عواملی که بر معماری تهران در دوره سلطنت ناصرالدین شاه تاثیرگذار بوده، تجزیه و تحلیل شده است. در این تحلیل ها به دو مقوله سنت و نوگرایی و گذار از جهان سنت به جهان مدرن توجه شده است. جناب مهندس میرمیران هم در باب معماری قاجار مصاحبههای گوناگونی انجام داده اند .همچنین مقاله ای تحت عنوان تزئینات معماری عمارت عین الدوله تهران از مهندس بهنام کارگر،افشین رحیمی وحسین علیجانی در سال 95 نگاشته شده است.
-3روش تحقیق
پژوهش حاضر از منظر روش شناسی در زمره پژوهش های تحلیلی و کیفی بوده و به دلیل ماهیت آن تاریخی ،تفسیری میباشد.در تحقیق حاضر با بررسی کتب ،مقالات علمی ،گزارش های علمی و بررسی پیمایشی و مطالعات میدانی نمونه هایی به صورت نمونه ،موردتجزیه و تحلیل قرار گرفته است.متغییر مستقل در این پژوهش خانه مسکونی و متغییر وابسته نوع تزئینات بوده است.شایان ذکر است که بدین منظور سه نمونه خانه مسکونی به طور دقیق تری مورد مطالعه قرار گرفته است.
-4چهارچوب نظری
پیش از ورود به بحث اصلی پژوهش که شناخت تزئینات معماری خانه های دوره قاجاری در شهر تهران میباشد،لازم است تعریف دقیقی از مفهوم دوره قاجاری ، خانه و شهر تهران انجام گیرد. قاجار - قجر - ، قاجاریه یا قاجاریان نام دودمانی است که از حدود سال 1174 تا 1304 بر ایران به مدت صد و سی سال فرمان راندند. بنیانگذار این سلسله آقامحمدخان است. وی تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کرد و آخرین پادشاه قاجار، احمدشاه بود که در سال 1304 برکنار شد و رضاشاه پهلوی جای او را گرفت.یک خانه مکانی است برای استراحت کردن، زندگی کردن و آسودن. در اینمکان معمولاً یک فرد و یا یک خانواده زندگی میکنند و وسایل خود را در آن نگهداری میکنند.تهران بزرگ ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران میباشد.
در شمال کشور و جنوب دامنه رشته کوه البرزقرار دارد.ساکنان اصلی تهران اقوام فارسی زبان بودند، هم اکنون مردم از اقوام مختلفی در این شهر زندگی میکنند - سایت ویکیپدیا - .شناخت نوع تزئینات وچگونگی انجام آنها به عنوان یکی از مهم ترین جنبه های معماری دوره قاجاری ،راه را در مسیر شناخت ویژگی های این دوره هموارتر مینماید .
لذا تزئینات دوره قاجاری یکی از موضوعات مورد علاقه پژوهشگران علاقمند به معماری بومی میباشد.پژوهش حاضر سعی در نگاه به این مقوله به منظور استخراج عناصر تزئیناتی این دوره دارد و توجه به اماکن باقی مانده از این دوره که نشان دهنده گذشته ما میباشد و میتواند با استفاده از تجارب گذشته،راه حلی برای برون رفت از وضعیت فعلی باشد ،اهمیت دو چندان می یابد.
.5یافته ها
.1-5عمارت عین الدوله
-1سایت عمارت عین الدوله ماخذ:میراث فرهنگی
.1-1-5تاریخچه عمارت عین الدوله
این باغ عمارت، محل اقامت ییلاقی وزیر سه دوره حساس تاریخی در دوران قاجار، »عین الدوله« بوده است و تقرباًی همزمان با تغییر حکومت از قاجار به پهلوی به محل سکونت دایم خانواده هروی»بصیرالدوله« مبدل گشته است.
