بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
یک الگوی کاربردی برای ارزیابی مستمر عملکرد سطح سازمانی پیمانکاران از منظر HSE (مطالعه موردی: پیمانکاران ساخت و ساز گروه مپنا)
چکیده
افزایش میزان برون سپاری پروژههای اجرایی به پیمانکاران و افزایش روز افزون حوادث در بین پیمانکاران موجـب شـده است تا موضوع ارزیابی عملکرد ایمنی، بهداشت و محـیط زیسـت (HSE) پیمانکـاران از درجـه اهمیـت بـالایی در بـین متخصصین علم ایمنی برخوردار گردد . هدف از این مطالعه ارائه الگویی کاربردی جهـت ارزیـابی مسـتمر عملکـرد HSE پیمانکاران در سطح سازمان میباشد. در این مطالعه تحلیلی-کاربردی، ابتدا فاکتورهای اصلی و فرعی مـوثر بـر عملکـرد HSE پیمانکاران در سطح سازمان تعیین شد. سپس از متخصصین HSE در مـورد مناسـب بـودن فاکتورهـای اصـلی و فرعی نظرسنجی شد و در ادامه جهت تعیین اهمیت فاکتورهای اصلی و فرعی نظرات 3 دسته از خبرگان شرکت مپنا بـه وسیله پرسشنامه جمع آوری گردید. بر طبق خروجی نظرات خبرگان، اهمیت نسبی فاکتورهای اصلی و فرعـی محاسـبه گردید و و الگوی ارزیابی عملکرد HSE برای سطح سازمان پیمانکاران ایجاد شد. در نهایت الگوی پیشـنهادی در سـطح سازمان سه پیمانکار اصلی ساخت وساز گروه مپنا تست و تصدیق گردید. الگوی ارزیـابی عملکـرد HSE سـطح سـازمان پیمانکاران، از 7 فاکتور اصلی و 119 فاکتور فرعی تشکیل شده است. طبق الگوی پیشنهادی حداکثر نمره قابل اکتسـاب از ارزیابی سطح سازمان پیمانکاران از لحاظ HSE ، 300 می باشد که بیانگر سطح عملکرد خیلی خوب و کمترین نمـره 60 است که بیانگر سطح عملکرد خیلی ضعیف از لحاظ HSE میباشد. نتایج ارزیابی عملکرد سطح سازمانی 3 پیمانکـار اصلی نشان داد که پیمانکار اول نمره بالاتری از لحاظ HSE نسبت به پیمانکار دوم و سوم کسـب نمـوده اسـت. الگـوی پیشنهادی میتواند نیاز روزافزون سازمانهای کارفرما به یک الگوی جامع ارزیابی عملکرد HSE سطح سازمان پیمانکاران را برآورده کند . همچنین این امکان را نیز برای پیمانکاران فراهم میسازد که با استفاده از این الگوی پیشنهادی، خـود را ارزیابی نمایند و نقاط ضعف خود را در زمینه HSE شناسایی و اقدام به برنامهریزی برای رفع آنها و ارتقـاء سـطح HSE خود بنمایند.
کلمات کلیدی: ارزیابی عملکرد- پیمانکاران MAPNA - HSE –
-1 مقدمه
در سال های اخیر میزان واگذاری پروژه های اجرایی به پیمانکاران رشد قابل توجه ای را داشته است و همین امر در کنار عدم توجه به بحث نظارت و ارزیابی مسائل مرتبط با HSE آنها، باعث افزایش نرخ شاخص های مرتبط بـا حـوادث شـغلی نظیـر نرخ تکرار، نرخ شدت و نرخ بروز در میان شرکت های پیمانکاری شده است و امروزه یکـی از نگرانـیهـا و دغدغـههـای اغلـب سازمان های بزرگ، چگونگی ارزیابی عملکرد ایمنی، بهداشت و محیط زیسـت (HSE) پیمانکـاران مـی باشـد(.(2-1 گزارشـات رسمی انجمن بین المللی تولید کنندگان نفت و گاز (OGP) مطلب فوق را تایید می کند که پس از سالهای 1990، روند رو به رشدی در استفاده از نیروهای پیمانکار به چشم میخورد و میزان ساعات کار پیمانکاران نسبت به ساعات کار کارفرمـا بـه طـور چشمگیری بیشتر میباشد که افزایش انتقال ریسکها از نیروهای کارفرما به پیمانکار را به دنبال خواهـد داشـت(.(3 همچنـین نتایج مطالعات انجام شده بیانگر این موضوع هستند که عملکرد ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) پیمانکاران هیچگاه بــه مطلوبیـت خود شرکتهای کارفرما نبوده و عملا میزان و شدت حوادث در پروژههـای تحـت راهبـری شـرکتهـای پیمانکـاری بسیار بـالاتر از پروژههایی است که با استفاده از پرسنل خود شرکتهای کارفرما انجام میشود(.(4 دلیل این امر عدم نظـارت و ارزیابی مناسب و اثربخش پیمانکاران از سوی شرکتهای کارفرما میباشد که این امر میتواند موجـب خسـارات جـانی و مـالی جبران ناپذیری برای کارفرما ،صنعت و جامعه شود(.(3 زیرا کار در محیطهای پیمانکاری به لحاظ تنوع فعالیـتهـا، اسـتفاده از نیروی کار فصلی، عدم آشنایی با خطرات موجود، نداشتن تجهیزات و امکانات مناسـب HSE و بیگـانگی بـا بسـیاری از مباحـث HSE با پتانسیل بالای وقوع حوادث ایمنی، بهداشتی و زیست محیطی همراه است(.(5 قابل ذکر است که از میان انواع فعالیت-های پیمانکاری، خطرناکترین آن در همه دنیا، فعالیتهای پیمانکاری صنعت ساخت و ساز میباشـد (9-6) و افـراد پیمانکـاری که در صنعت ساخت و ساز مشغول به کار هستند ریسک حوادث و بیماریهای ناشی از کار آنها نسبت به افرادی که در صـنایع دیگر کار میکنند بیشتر است((10 به طوری که خطر مرگ ومیر 5 برابر و خطر آسیبهای عمـده پرسـنل در ایـن پیمانکـاران 2/5 برابر نسبت به سایر پیمانکاران میباشد و طبق برآورد بریتانیا، هر سال بیش از 120 نفر در پروژههـای سـاختوسـاز جـان خود را از دست میدهند و حدود 3000 نفر از آسیبهای شغلی صنعت ساختوساز رنج میبرند(.(11 با توجـه بـه مطالـب یـاد شده ارزیابی عملکرد سازمانهای پیمانکاری از دیدگاه HSE یک ضرورت بشمار میرود. مطالعه حاضر با توجه به نیاز روزافـزون سازمانهای کارفرما به یک الگوی کاربردی و جامع ارزیابی عملکرد پیمانکـاران از دیـدگاه HSE و نیـاز بـه آگـاهی از کـارایی و اثربخشی سیستمها و نیز نیاز سازمانها به آگاهی از جایگاه سازمانهای پیمانکاری خـود در حـوزه HSE شـکل گرفتـه اسـت و هدف آن ارائه الگوی مناسبی است که سازمانها بتوانند با استفاده از آن بطور مداوم عملکرد HSE سازمانهای پیمانکاری خـود را ارزیابی کنند و از خروجی ارزیابی بعنوان ورودی در انتخاب پیمانکاران بـرای پـروژههـای بعـدی اسـتفاده نماینـد. همچنـین تحقیق حاضر، این امکان را نیز برای پیمانکاران فراهم میسازد که با استفاده از این الگوی پیشنهادی، خود را ارزیابی نماینـد و نقاط ضعف خود را در زمینه HSE شناسایی و اقدام به برنامهریزی برای رفع آنها و ارتقاء سطح HSE خود بنمایند.
-2 روش کار
این مطالعه از نوع تحلیلی- کاربردی میباشد و جامعه مورد نظر جهت انجام پـژوهش درخصـوص ارزیـابی عملکـرد HSE آنان، پیمانکاران اصلی منتخب ساخت و ساز گروه مپنا میباشند. در این مطالعه ابتدا به منظـور شناسـایی کمبـود هـا و ضـعف های موجود در زمینه ارزیابی عملکرد HSE پیمانکاران و همچنین انتخاب بهترین روند ارزیابی، انواع روش های موجود ارزیـابی عملکرد ایمنی و بهداشت پیمانکاران در سطح ملی و بین المللی و انواع سیستم های مدیریتی مربـوط بـه ایمنـی و بهداشـت ( HSE-MS، OHSAS 18001، ISO 14001، AS/NZS4801 و (BS 8800 بررسی گردیدند. فاکتورهای اصلی بر طبـق هفـت عنصـر اصلی سیستم مدیریت HSE مدل انجمن بین المللی تولید کنندگان نفت و گاز((OGP انتخاب گردید و در ادامه با انجام بررسی متون گسترده، فاکتورهای فرعی مربوط به هر فاکتور اصلی برای ارزیابی سطح سازمان پیمانکـاران از لحـاظ HSE، شناسـایی و تعیین گردیدند و در قالب دو پرسشنامه که یکی مربوط به فاکتورهای اصلی و دیگری مربوط به فاکتورهـای فرعـی بـود، بـرای تعدادی از متخصصین فن فرستاده شد تا این متخصصین در مورد مناسب بودن فاکتورهـای اصـلی و فرعـی و همچنـین فرمـت پرسشنامهها اظهار نظر کنند که این فرایند بیانگر روایی محتوایی پرسشنامه میباشد. با توجه به اینکه در پاسخ دهی مربوط بـه فاکتورهای اصلی از رتبه بندی 1 (اهمیت خیلی زیاد ) تا 7 (اهمیت خیلی کم) و در پاسخ دهی مربوط به فاکتورهـای فرعـی از نمره دهی 1 (اهمیت خیلی کم) تا ) 5 اهمیت خیلی زیاد) بر اساس طیف 5 گزینه ای لیکرت اسـتفاده شـده اسـت در نتیجـه برای تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب کاپا (Kappa) استفاده گردید. سپس هر دو پرسشنامه استاندارد به همراه روشکار بـرای 75 نفر از خبرگان (شامل مدیران و کارشناسان HSE با تجربه کارفرما و پیمانکاران) به منظور وزن دهی از نظر درجـه اهمیـت فاکتورهای اصلی و فاکتورهای فرعی مربوط به هر فاکتورهای اصلی ارسال گردید. بـر اسـاس خروجـی نظـرات خبرگـان، رتبـه متوسط (MR) و اهمیت نسبی (RI) هر یک از فاکتورهای اصلی توسط رابطه 1 تا 3 و نمره متوسط (MS) و اهمیـت نسـبی (RI) هر یک از فاکتورهای فرعی مربوط به هر فاکتورهای اصلی، به وسیله رابطه 4 و 5 محاسـبه گردیـد. بـرای ایجـاد الگـوی نهـایی ارزیابی عملکرد HSE پیمانکاران، برای هر فاکتور فرعی، 5 شاخص عملکرد برای عملکردهای خیلی ضـعیف، ضـعیف، متوسـط، خوب و خیلی خوب بر طبق رابطه 6 محاسبه گردید. شاخص عملکرد بیانکننده نمرهای است که برای هر فاکتور فرعی بر طبق عملکرد واقعی پیمانکار در سطح سازمان، اختصاص داده میشود. طبق رابطه 7 با جمـع نمـرات شـاخص عملکـرد فاکتورهـای فرعی مربوط به هر فاکتور اصلی و سپس جمع نمرات هفت فاکتور اصلی، نمره کل عملکرد HSE پیمانکار برای سـطح سـازمان بدست می آید. در پایان الگوی ایجاد شده در سطح سازمان سه شرکت پیمانکاری گروه مپنا در زمینه ساخت وساز اجـرا شـد و نتایج بدست آمده با هم مقایسه شدند.
:MR رتبه متوسط هر فاکتور اصلی
: f فراوانی هر رتبه داده شده به هر فاکتور اصلی توسط پاسخگوها
: r رتبه داده شده به هر فاکتور اصلی توسط پاسخگوها
: N تعداد کل پاسخها
با قرار دادن مقادیر رتبه متوسط بدست آمده از رابطه 1 در رابطه 2، مقادیری بدست خواهند آمد که برای تعیین اهمیت نسبی هر فاکتور اصلی مورد نیاز میباشد(.(12
جمع کل رتبه متوسط فاکتورهای اصلی
رتبه متوسط از فاکتور اصلی j مین
= اهمیت نسبی از فاکتور اصلی j مین
:MS نمره متوسط هر فاکتور فرعی مربوط به هر فاکتور اصلی
:f فراوانی هر نمره داده شده به هر فاکتور فرعی توسط پاسخگوها
:S نمره داده شده به هر فاکتور فرعی توسط پاسخگوها
اهمیت نسبی i مین فاکتور فرعی از فاکتور اصلی j مین
نمره متوسط i مین فاکتور فرعی از فاکتور اصلی j مین
جمع کل نمره متوسط فاکتورهای فرعی
شاخص عملکرد i مین فاکتور فرعی از فاکتور اصلی j مین
نمره وزنی عملکرد واقعی پیمانکار =1)خیلی ضعیف)، =2)ضعیف)، =3)متوسط)، =4)خوب)، =5)خیلی خوب)
اهمیت نسبی i مین فاکتور فرعی از فاکتور اصلی j مین
اهمیت نسبی j مین فاکتور اصلی
TPL شاخص عملکرد کل
-3 نتایج
جدول 1 فاکتورهای اصلی و تعداد فاکتورهای فرعی تعیین شده مربوط به هر فاکتور اصلی را نشان می دهد. همانطور کـه مشخص است 7 فاکتور اصلی بر اساس عناصر هفت گانه سیستم مدیریت HSE مدل OGP انتخاب شده است تا رونـد ارزیـابی بر پایه یک استاندارد باشد. در مجموع 119 فاکتور فرعی جهت ارزیابی سطح سازمان پیمانکار از نظـر HSE مشـخص شـد کـه بیشترین فاکتورهای فرعی، به ترتیـب مربـوط بـه فـاکتور اصـلی " سـازمان، منـابع و مستندسـازی " و " خـط مشـی و اهـداف استراتژیک " می باشد. جهت تعیین روایی پرسشنامه، با بهره گیری از نظرات تعدادی از اسـاتید و متخصصـین HSE، ابهامـات پرسشنامه برطرف گردید که این امر بیانگر روایی محتوایی قابل قبـول پرسشـنامه مـیباشـد. همچنـین جهـت تعیـین پایـایی پرسشنامه، از دادههای حاصل از پرسشنامههای تکمیل شده توسط خبرگان از نظر اهمیت فاکتورهای اصلی و فاکتورهای فرعی استفاده گردید و پس از ورود به نرم افزار SPSS ضریب کاپا (Kappa) محاسبه گردید. مقدار ضریب کاپا برابر 0/91 بدسـت آمـد که این مقدار بیانگر این است که %91 پاسخ ها به هم شبیه بودهاند و p<0/001 نشـان داد کـه همبسـتگی بـین سـوالات هـر قسمت با هم خوب بوده و پرسشنامه از ثبات و همسانی درونی خوبی برخوردار است.
براساس خروجی نظر خبرگان، رتبه متوسط و اهمیت نسبی هر یک از فاکتورهای اصلی به وسیله رابطـه 1 تـا 3 محاسـبه گردید که نتایج آن در جدول 2 آورده شده است. هر فاکتور اصلی کـه رتبـه متوسـط کمتـری داشـته باشـد از اهمیـت نسـبی بیشتری برخوردار میباشد. بر اساس نتایج بدست آمده از نظرات خبرگان، فاکتور اصلی " رهبری و تعهد " بیشـترین اهمیـت را در سطح سازمان پیمانکار دارد.
