بخشی از مقاله
چکیده: افزایش توان تولید صنعتگران هر منطقه، به میزان سرمایهگذاري در صنایع آن منطقه بستگی دارد. از طرفی انتخاب طرح مناسبتر از بین لیست متنوع طرحها براي سرمایهگذاران در اکثر مواقع دشوار است، از اینرو تدوین چارچوبی مناسب که با لحاظ پارامترهاي متعدد کمی و کیفی به سرمایه گذاران در انتخاب بهینه کمک میکند ضروري است. بدین منظور، در این مقاله سعی شده است چارچوبی مناسب جهت رتبهبندي طرحهاي صنعتی از دیدگاه سرمایهگذاران طراحی شود.
در این چارچوب، از تکنیک AHP براي تعیین وزن معیارها و از تکنیک TOPSIS براي رتبهبندي بهترین گزینه هاي سرمایه گذاري استفاده شده است. این چارچوب در سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمان، جهت ارائه خدمات مشاورهاي به سرمایهگذاران مورد استفاده قرار گرفته است. ویژگی این چارچوب این است که خدمات مشاورهاي به هر سرمایهگذار بهصورت مجزا با توجه به علایق مورد نظر وي و به صورت خدمات نرمافزاري و با کمترین خطا ارائه می دهد.
.1 مقدمه
کمیابی منابع و امکانات تولید همواره مورد چالش اقتصاد دانان توسعه بوده است.طرفداران نظریه رشد نامتعادل عنوان می کنند، نظریه رشد متعادل و همه جانبه نیازمند سرمایه گذاري هاي وسیع و همزمان است، در حالیکه مشکل اصلی کشورهاي توسعه نیافته کمبود سرمایه می باشد. از طرفی با اجراي همزمان سرمایه گذاري ها و طرح هاي مختلف، مشکل برنامه ریزي بوجود می آید و ممکن است در اثر اشتباه در برنامه ریزي و تخصیص نادرست منابع، از کارایی آنها کاسته شده و نیز بسیاري از منابع تلف شوند.
از اینرو بایستی سرمایه هاي موجود و در دسترس را به بخش ها یا صنایعی اختصاص داد که بتواند نقش محرك را براي سایر بخشها یا صنایع ایفا کند. به این معنا که منابع لازم براي سرمایه گذاري در بخش هاي دیگر، توسط منافع حاصل از سرمایه گذاري در بخشهاي پیشتاز یا استراتژیک فراهم می شود و از این طریق صرفه جویی ها و توسعه اقتصادي به دست می آید .[1] در این راستا، تشکیل سرمایه به منظور گسترش سرمایهگذاري صنعتی و در راستاي رشد مستمر و پایدار، ضروري است.
از جمله اقدامات لازم براي افزایش تشکیل سرمایه، شناسایی فرصتها و اولویتهاي سرمایهگذاري و ابزارهاي منابع مالی براي توسعه در بخشهاي مختلف صنعت است .[2] بر همین مبنا، تحقیقات متعددي به شناسایی بخشهاي مناسب صنعتی براي سرمایه گذاري در مناطق مختلف و برنامهریزي براي تخصیص بهینه منابع در این بخشها، پرداختهاند. به گونهاي که جهت افزایش تولیدات داخلی و ایجاد صنایع مبتنی بر مزیتهاي منطقهاي و هدایت سرمایهگذاران به سوي صنایع اولویتدار متناسب با ویژگیها و پتانسیلهاي مورد نیاز اولویتهاي صنعتی هر منطقه تهیه و به صورت مطالعاتی پژوهشی و کاربردي در اختیار سرمایهگذاران و ذينفعان مربوطه قرار میگیرد و حلقه بعدي جهت به عمل رسیدن این مطالعات انتخاب مطلوبترین طرح یا اولویت سرمایه گذاري توسط سرمایهگذار میباشد.
لذا جهت موفقیت این فرآیند دو مرحله ضروري میباشد: مرحله اول انجام مطالعات مبتنی بر آمایش و پتانسیلهاي موجود منطقهاي، تعیین اولویتهاي صنعتی که تاکنون در این زمینه پژوهشهاي زیادي در هر منطقه صورت گرفته و در استان کرمان نیز مطالعاتی توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمان صورت گرفته و 150 طرح صنعتی اولویتدار بصورت مطالعات امکان سنجی مقدماتی - Pre Feasibility Study - که شامل بررسی مالی اولیه می باشدتهیه شده است و در مرحله دوم انتخاب مناسب ترین طرح با توجه به مطلوبیتها و ویژگیهاي سرمایهگذار از بین طرح هاي داراي اولویتهاي مشخص شده طی مطالعات میباشد.
با توجه به اینکه تاکنون در خصوص متناسبسازي این اولویت هاي تعیین شده با توانمندي ها و ویژگیهاي مد نظر سرمایهگذار راهکاري ارائه نشده است در این پژوهش ابتدا با توجه به نیاز سازگاري طرح ها با ویژگی هاي مدنظر سرمایه گذار و رفع چالش انتخاب بهترین سرمایهگذاري سلسه مراتبی از شاخصهاي مهم و موثر بر انتخاب طرح صنعتی متناسب با ویژگیهاي سرمایه گذار تعیین گردید و سپس با استفاده از روش AHP وزندهی صورت گرفت و در نرم افزار پرسشنامهاي جهت سرمایهگذار به منظور تکمیل اطلاعات شاخصها براي هر طرح در نظر گرفته شده که در نهایت با استفاده از تکنیک TOPSIS و با توجه به ویژگیهاي مد نظر سرمایهگذار پس از تکمیل پرسشنامه ، رتبهبندي انجام میپذیرد و زمینهساز انتخاب صحیحی براي ایجاد کسب و کار را فراهم مینماید.
.2 پیشینه پژوهش
مطالعات داخلی متعددي در ارتباط با موضوع اولویتبندي و رتبهبندي فعالیتهاي صنعتی، شناسایی مزیتهاي نسبی و تعیین اولویتهاي سرمایهگذاري صنعتی و ... درسطح کشور و نیز در سطوح استانی و منطقهاي انجام شده که از جمله موارد انجام شده در این زمینه میتوان به مطالعات زیراشاره کرد: هاشمیان و حسن پور در پژوهشی تحت عنوان "راهبردهاي توسعه سرمایهگذاري صنعتی در استان خوزستان با توجه به امکانات بالقوه استان"، به ارائه الگوي مناسبی جهت استفاده از منابع محدود مالی براي رشد و تقویت تولید صنعتی در این استان پرداخته است. در مورد اولویتبندي صنایع کارخانههاي استان، برحسب دارا بودن بالاترین عملکرد فعالیت صنعتی در طی سالهاي 1374-1367، صنایع شیمیایی، صنایع فلزات اساسی، صنایع کاغذ و صنایع غذایی رتبههاي اول تا چهارم را داشتهاند.
براي دوره 1376-1374 نیز این اولویتها به ترتیب با صنایع شیمیایی، صنایع فلزات اساسی، صنایع کانی غیرفلزي و صنایع غذایی بوده است . [3] بختیاري در پژوهش خود در موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگانی تحت عنوان "بررسی و تحلیل ساختار صنعت در استان اصفهان و جایگاه آن در اقتصاد ایران" و با روشهاي تحلیل عاملی و تاکسونومی عددي و بیست و دو شاخص محاسبه شده پرداخته صنایع تولید مواد شیمیایی اساسی، تولید سیمان، آهک و گچ، تولید موتور و توربین شکل دادن و تکمیل سنگ، تولید محصولات سرامیکی نسوز، محصولات ساخته شده از شن، سیمان و گچ، تولید نوشابه هاي غیرالکلی گازدار، تولید آجر و صنایع تولید فرش ماشینی و موکت براي استان اصفهان از اولویت بالایی برخوردار می باشند، چرا که صنایع مذکور از زیرساختهاي بسیار قوي برخوردار بوده و جایگاه خود را نیز تثبیت نموده اند .[4]
اکبري و مرادي در مطالعهاي با عنوان "بررسی اقتصادي و تعیین اولویتهاي سرمایهگذاري صنعتی در استان کردستان" بدنبال بررسی ظرفیت فعالیتهاي صنعتی استان کردستان، با استفاده از روش تحلیل عاملی و تاکسونومی پژوهش خود را انجام دادهاندکه نتیجه این تحقیق گویاي این مطلب است که صنایع کانی غیر فلزي، صنایع مربوط به غلات و حبوبات، صنایع پلاستیکی، سنگ بري و نساجی از بیشترین میزان اولویت سرمایهگذاري صنعتی در استان کردستان، برخوردار میباشند .[5]
هوشمند و آذري در سال 1384 اولویتهاي توسعه صنعتی استان کرمان را با ابزار تجزیه و تحلیل، تلفیقی از تاکسونومی عددي و تحلیل عاملی تعیین نمودهاند که نتایج نشان میدهد در ساختار صنعت استان، هر چند در نوع فعالیتهاي صنعتی تنوع به چشم میخورد، اما تغییرات اولویتها در مقاطع مورد بررسی، روند تقریباً با ثباتی را براي صنایع داراي اولویت ارائه نموده، به گونهاي که صنایع تبدیلی محصولات کشاورزي خاص منطقه و صنایع مرتبط با معدن و فرآوري محصولات معدنی از اولویت بهتري نسبت به سایر صنایع، برخوردارند. [6]
عظیمی و همکاران در سال 1391 با استفاده از چهار تکنیک ELECTRE، TOPSIS، AHP ، SAW تعیین اولویت عوامل موثر بر سرمایهگذاري در شهرك هاي صنعتی استان زنجان را مورد بررسی قرار دادهاند که سه معیار اصلی موثر بر سرمایهگذاري در شهركهاي صنعتی مشتمل بر -1: عوامل سیاسی و نظام برنامهریزي و اداري موثر بر سرمایهگذاري در سطح ملی و استانی ، -2 عوامل مربوط به موانع حقوقی و قانونی موثر بر سرمایه گذاري در سطح ملی و استانی و -3 عوامل مربوط به استفاده از ویژگیها و مزایاي سرمایهگذاري در شهركهاي صنعتی استان مشخص شدهاند و همچنین فرضیه توانایی بیشتر روش AHP بر سایر روشها رد شد و مشخص گردید در صورت وجود تعداد خبرگان کافی هیچ روشی بر دیگري برتري ندارد . [7]
عزیزي و همکاران در پروژه تعیین اولویتهاي سرمایهگذاري صنایع چوب و کاغذ استان قم با استفاده از روش TOPSIS ابتدا سلسه مراتبی از پنج شاخص اصلی با عناوین اقتصادي و مالی، نیاز هاي زیرساختی، مواد و محصول، فنی و انسانی و اجتماعی و فرهنگی را در نظر گرفته و سپس با استفاده از روش AHP وزن دهی و رتبهبندي نمودهاند. از بین شاخصها، شاخص اقتصادي و مالی با وزن 1/56 بیشترین اهمیت را داشت. به دنبال آن شاخصهاي نیازهاي زیرساختی، مواد و محصول، فنی و انسانی و اجتماعی و فرهنگی به ترتیب قرار گرفتهاند. همچنین، نتایج اولویتبندي زیر شاخصها نشان داد زیر شاخص جذب سرمایه گذاري با وزن 1 بیشترین اهمیت را داراست. گزینه سایر انواع مبلمان چوبی، بالاترین اولویت و گزینه کاغذ چاپ و تحریر و کاغذ روزنامه، پایینترین اولویت را به دست آورد .[8]
صفاریان و همکاران در سال 1396 در پژوهشی اولویتبندي بخشهاي سرمایهگذاري استان خراسان جنوبی به روش تاپسیس را به گونهاي انجام دادهاند که تا فعالیتهاي صنعتی طبقهبندي شده دراستان، بااستفاده از شاخصهاي ریسک سرمایهگذاري، بازدهی طرح در کوتاه مدت، بازدهی طرح در بلندمدت، مشوقهاي سرمایهگذاري، امکان توسعه، خاصیت نقد شوندگی طرح، ایجاد اشتغال و شرایط اجتماعی و فرهنگی در قالبی سیستماتیک رتبهبندي ومورد ارزیابی قرارگرفت.که ازنتایج پیاده سازي روش تاپسس براي این پروژه بدست آمده است ترتیب اولویتهاي سرمایهگذاري استان: کسب و کارهاي کوچک، بخش خدمات، بخش معدن، بانک، بخش گردشگري، بخش مسکن، بخش کشاورزي، بخش صنعت و درنهایت بورس میباشد. [9]
.3 روش پژوهش
این تحقیق از حیث هدف" کاربردي " و از حیث جمع آوري داده ها از نوع توصیفی و شاخه پیمایشی میباشد. دادههاي مورد نیاز در این پژوهش از طریق روش میدانی و با استفاده از مطالعات کتابخانهاي و نظرسنجی از کارشناسان مربوطه شاخصهاي مهم اثرگذار بر تصمیمگیري سرمایهگذاران شناسایی شده و سپس کارشناسان ترجیحات خود را بر اساس پرسشنامه مقایسه زوجی تکمیل مینمایند و وزن هر شاخص مشخص میشود و در نهایت هر سرمایهگذار پرسشنامه شاخصهاي مهم تاثیرگذار بر سرمایهگذاري را براي طرحهاي صنعتی اولویتدار پیشنهادي تکمیل مینماید و به روش TOPSIS توسط نرمافزار رتبهبندي شده و در اختیار سرمایهگذار قرار داده میشود.
.1.3 روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP -
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی توسط پروفسور ساعتی مطرح شد و نشان داد که چگونه میتوان اهمیت رابطه مجموعه از فعالیتها را در یک مسئله تصمیمگیري با معیار هاي چندگانه - MCDM - را تعیین کرد. در این فرآیند امکان قضاوت در مورد معیارهاي نا محسوس کیفی در مقابل معیارهاي محسوس کیفی میسرمی شود. در این روش یک وضعیت پیچیده، به بخشهاي کوچکتر تجزیه شده، سپس این اجزا در یک ساختار سلسله مراتبی قرار میگیرند. در این روش به قضاوت هاي ذهنی با توجه به اهمیت هر متغیر مقادیر عددي اختصاص داده، متغیرهایی که بیشترین اهمیت را دارند، مشخص میشوند. به عبارت دیگر، ترتیب اولویت متغیرها تعیین میشود.
