بخشی از مقاله
چکیده
حمل و نقل به بیان ساده، انتقال اشخاص و کالاها از نقطه ای به نقطه دیگر است. صنعتی که به تجهیز ملزومات حمل و انتقال اشخاص و کالاها می پردازد بخش مهمی از اقتصاد ملی را تشکیل می دهد که به صنعت حمل و نقل شهرت یافته است. سیستم حمل و نقل مناسب از اصول اساسی پیشرفت کشورها در حوزه های مختلف می باشد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. لذا در این تحقیق عملکرد سیستم حمل و نقل عمومی در شهر مورد بررسی قرار گرفته و سعی گردیده تا معیارها و اولویتهای حمل و نقل و نیز راهکارهای بهبود آن شناسایی و ارزیابی قرار گیرد. این تحقیق از نوع پیمایشی-کاربردی بوده و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه گردآوری شده است.
برای انجام این تحقیق ابتدا شاخصهای مربوط به حمل و نقل شناسایی و سپس پرسشنامه مربوطه طراحی و توزیع گردید. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از تکنیکهای چند معیاره تصمیم گیری و تحلیل سلسله مراتبی داده ها و به کمک نرم افزار Expert Choice صورت پذیرفت. در ادامه تمامی شاخصهای مطرح شده امتیاز دهی شده و رتبه بندی شدند. نتیجه تحقیق نشان دهنده مترو و اتوبوس تندرو BRT به عنوان مطلوبترین گزینه ها و تاکسی به عنوان آخرین گزینه انتخابی شهروندان تهران می باشد.
مقدمه
رشد سریع جمعیت و شهرنشینی در دهه های اخیر مسائل متعددی را در زندگی روزمره بشر ایجاد کرده است. یکی از مسائل مهم در همین ارتباط مسئله حمل و نقل شهری است که بهترین و موثرترین شکل آن حمل و نقل عمومی است و امروزه بسیار مورد توجه است. شبکه حملونقل عمومی عبارت است از خدمات حملونقل که در دسترس عموم قرار دارد.
از روشهای متداول حمل و نقل عمومی می توان به مترو، منوریل، اتوبوس، اتوبوس تندرو، ون و تاکسیهای شهری اشاره کرد که در نقاط مختلف دنیا بسته به شرایط مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. هر یک از روش های حمل و نقل عمومی ویژگیهای خاص خود را داشته و به دلیل همین ویژگی ها از اولویت بندیهای متفاوتی برخوردارند. لذا لازم است به کارگیری و توسعه آنها متناسب با ویژگی آنها و شرایط جغرافیایی، جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی شهر مورد نظر، صورت گیرد.
با توجه به این موضوع، هدف این تحقیق شناسایی روشها و اولویت بندی معیارها و گزینه های حمل و نقل عمومی شهر تهران از دیدگاه شهروندان منطقه یک شهری تهران می باشد. ساختار این تحقیق بدین صورت است که ابتدا به بیان مساله می پردازد. در بخش دوم مروری بر تحقیقات صورت گرفته در زمینه تحقیق ارائه می شود. در بخش سوم مبانی ریاضی و منطق فازی مورد استفاده در این تحقیق بیان می شود. در بخش چهارم طراحی شبکه تحقیق با استفاده از تکنیک دیمتل ارائه می شود. در بخش پنجم شبکه طراحی شده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی انجام شده ارائه می گردد. در انتها نیز بررسی و بحث در ارتباط با نتایج تحقیق بیان می گردد.
اهمیت و بیان مساله تحقیق
حمل و نقل عمومی مهمترین مسئلهای است که کلانشهرها ، اقتصاد ، محیط زیست و اجتماع را تحت تأثیر قرار می دهد ، به ویژه در حوزه اجتماعی ، موضوع سلامت است که مردم تهران را به چالش جدی مواجه کرده است . در همین رابطه شناخت معیارهای مؤثردر انتخاب گزینه های مختلف حمل و نقل عمومی ضروری به نظر می رسد و می تواند منجر به اتخاذ تصمیمات مناسب در حوزه حمل و نقل عمومی شود . در کلانشهری مثل تهران با این جمعیت فراوان ، کمبود وسایل رفت و آمد عمومی، ترافیک سنگین، آلودگی هوا، و نیز هزینه های بعضا سنگین رفت و آمد، همواره محل بحث و تبادل نظر بوده است.
این موضوع مخصوصا در حال حاضر که طرح ملی هدفمندی یارانه ها در حال اجراست و با افزایش قیمت حاملهای انرژی اقبال به حمل و نقل عمومی بیشتر شده؛ از اهمیت بیشتری برخوردار گردیده و این سوال مهم را به وجود آورده که عوامل موثر بر انتخاب گزینه حمل و نقل مناسب شهروندان و به تبع آن اولویتهای آنها کدام است. به همین دلیل اولویت بندی گزینه های حمل و نقل عمومی و شناسایی میزان اثر شاخص های مطرح شده در آن بر بهبود عملکرد حمل و نقل عمومی به مساله ای انکارناپذیر و فوری تبدیل گردیده که باید پاسخی علمی برای آن پیدا کرد.
اهداف تحقیق
با توجه به توضیحات فوق، اهداف این تحقیق عبارتند از:
- شناسایی معیارها - شاخصها - و اولویت بندی گزینه های مختلف حمل و نقل عمومی در شهر تهران
- ارائه یک الگوی مناسب علمی اولیت بندی روشهای حمل و نقل عمومی در شهر تهران با استفاده از روشهای تصمیم گیری چند معیاره و سلسله مراتبی.
پیشینه تحقیق
لی و همکارانش - 2013 - در تحقیق به بررسی کارایی سیستم حمل و نقل عمومی با استفاده از رویکرد تحلیل پوششی داده های اصلاح شده پرداختند. در مدل آنها ورودی ها نظر مسافران می باشد و خروجی ها شامل نرخ ورود مسافران، قابلیت اطمینان خدمات، متوسط سرعت و متوسط زمان توقف می باشد. مدل برای سه مسیر حرکت اتوبوس ها در شهر پکن به کار برده شد. نتایج نشان دادند که عملیات در زمان غیر پیک کارایی بیشتری نسبت به زمان پیک دارد همچنین نتایج این تحقیق نشان دادند که متوسط زمان حرکت و قابلیت اطمینان خدمات عوامل تعیین کننده در عملکرد می باشند.
شی و یانگ - 2013 - به بررسی سیستم حمل و نقل در تایوان پرداختند. این کشور در سالهای اخیر توجه زیادی بر روی سیستم حمل و نقل عمومی خود داشته است. هدف از این توجه و توسعه تشویق مردم به استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی می باشد. این تلاش ها باعث شده است که سیستم حمل و نقل در این کشور به یک سیستم با کیفیت تبدیل شود. در این تحقیق آنها به بررسی جنبه های مختلف این سیستم حمل و نقل از جمله تسهیلات، عملیات ها، فن آوری ها و سنجه های مدیریتی در این سیستم پرداختند.
یالینیز و همکارانش - 2011 - به ارزیابی عملکرد سیستم حمل و نقل شهری در شهر کوتایا در ترکیه پرداختند. آنها در تحقیق خود ابتدا به معرفی مشکلات موجود در این سیستم حمل و نقل پرداختند. سپس کیفیت حمل نقل در این شهر از جنبه های مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت. این جنبه های مختلف شامل در دسترس بودن سیستم حمل و نقل، راحتی و تسهیلات می باشد. در دسترس بودن با توجه به ساعات ارائه خدمات مورد ارزیابی قرار گرفت. برای بررسی راحتی میزان شلوغی، ساعات حرکت وسائل نقلیه مورد ارزیابی قرار گرفت. در انتهای این تحقیق توصیه هایی برای بهبود وضعیت حمل و نقل عمومی ارائه شد.
ادونی و تیواری - 2005 - ارزیابی عملکرد را برای سیستم حمل و نقل عمومی در شهر دهلی برای متروی این شهر به کار بردند. این شهر به عنوان یکی از پر جمعیت ترین شهرهای دنیا به شدت به سیستم حمل و نقل عمومی خود وابسته است. آلودگی هوا و ترافیک در این شهر نیز در شرایط مناسبی نیست. در این تحقیق آنها متروی شهری دهلی را با استفاده از سه معیار ظرفیت، زمان سفر و در دسترس بودن مورد مطالعه قرار داده اند.
عمران زاده و همکارانش - 1389 - به ارزیابی و تحلیل سامانه حمل و نقل BRT و رضایت عمومی از آن در کلان شهر تهران پرداختند. روند رشد شتابان کلان شهرها در جهان، توأم با افزایش جمعیت در این شهرها، مشکلات متعددی را مانند معضل ترافیک و اختلال در سامانه حمل ونقل درون شهری به وجود آورده است. از این رو، معضل مذکور از چالش های اساسی فراروی برنامه ریزی شهری در اواخر قرن بیستم بوده که بر دستیابی به اهداف توسعه پایدار شهری تاثیر نهاده است تجزیه و تحلیل های صورت گرفته که بر اساس تحلیل پرسشنامه و اطلاعات سازمان های مربوط و بهره گیری از آزمون های نرم افزار SPSS استوار بوده است، ضمن وجود برخی مشکلات کارکردی و شکلی این سامانه در کلان شهر تهران، حاکی از تاثیرات مثبت این سامانه بر حمل ونقل عمومی و تاثیرات مطلوب زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی آن در این شهر است، به طوری که رضایت مردم را به میزان زیادی تامین کرده است.
ساختار این مقاله به این صورت می باشد. در بخش دو مدل تحقیق به همراه روش تحقیق، سوالات، و فرضیه های تحقیق ارائه می شود. در بخش سوم نتایج تجزیه و تحلیل داده ها ارائه می شود در بخش چهارم نتیجه گیری در مورد این تحقیق ارائه می شود.
طراحی شبکه با دیمتل
برای استفاده از روش هایی مانند تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل شبکه طراحی شبکه از مهمترین بخش های تحقیق می باشد در واقع در مرحله تحلیل شبکه رابطه میان متغییرها تعیین می شود و بر اساس این شبکه مقایسات زوجی جهت رتبه بندی عوامل استفاده می شود. در این تحقیق از رویکرد دیمتل فازی برای طراحی شبکه استفاده شده است این روش یک روش کارآمد برای طراحی مدل تحلیل شبکه و مدل تحلیل سلسله مراتبی می باشد.
این مدل به خوبی می تواند رابطه علت و معلول متغییرهای تحقیق را مشخص کند. دیمتل که ازانواع روشهای تصمیمگیری بر پایه مقایسات زوجی میباشد، با بهرهمندی از قضاوت خبرگان در استخراج عوامل یک سیستم و ساختاردهی سیستماتیک به آنها توسط بهکارگیری اصول تئوری گرافها، ساختار سلسله مراتبی از عوامل موجود در سیستم، همراه با روابط تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متقابل عناصر مذکور بهدست میدهد، به گونهای که شدت اثر روابط مذکور و اهمیت آنها را به صورت امتیازی عددی معین میکند. در این تحقیق به منظور بررسی معیارها از 12 معیار استفاده شده که در جدول 1 زیر لیست و کدبندی شده اند.
