بخشی از مقاله
چکیده:
در اقتصاد ایران قیمت دلار سهم بسزائی در عملکرد بازارهای داخلی دارد و از جمله عوامل اثرگذار بر شاخص قیمت سهام است. نرخ ارز در ایران مانند سایر کشورها همواره در حال تغییر و نوسان است. پیش بینی قیمت دلار در ایران مانند جهان همواره بحث مهم و چالش برانگیزی در اقتصاد بوده است و تولیدکنندگان و مصرف کنندگان همواره در تلاش هستند که نقش خود را در تغییر قیمت دلار افزایش دهند. نوسانات قیمت ارز، یکی از عوامل اصلی بسیاری از بحران های اقتصادی در کشور می باشد. تفاوت در زیر ساخت های سرمایه گذاری و شرائط اقتصادی و سیاسی کشورها، اثر نرخ ارز و نوسانات آن بر شاخص قیمت سهام در کشورهای مختلف می تواند متفاوت باشد.
با استفاده از مدلهای آماری همراه با مدلهای ریاضی و اقتصادی - مدلهای ریاضیات مالی - می توان عملکرد پیش بینی قیمت ارز را به صورت چشم گیری بهبود بخشید و نتایجی با خطای کمتر و دقت بیش تر به دست آورد. با توجه به ویژگیهای قیمت ارز - دلار - در ایران، تحلیل ریسکی قادر به توضیح درست رفتار قیمت نخواهد بود؛ چرا که ریسک با نااطمینانی متفاوت است رفتار قیمت ارز در الگوهای مختلف ساختاری، ارزیابی شده، اما در آنها، نااطمینانی نادیده گرفته شده است.
بهترین مدل که برای مدلسازی نااطمینانی متغیرهای واجد شرائط بکار می روند، معادله دیفرانسیل تصادفی است، زیرا یک جزء در معادلات دیفرانسیل تصادفی به دلیل این که شامل جزء وینری میشوند که مشتقناپذیرند، می تواند رفتار متغیر واجد نااطمینانی را الگوسازی نماید. معادلات دیفرانسیل تصادفی که متغیر واجد نااطمینانی به صورت تصادفی حول مقدار میانگین بلندمدت خود نوسان مینماید را فرآیند تصادفی برگشت به میانگین می نامند.
هدف این مقاله تحلیل نااطمینانی در قیمت ارز - دلار - ایران با استفاده از الگوی برگشت به میانگین برای دادههای طی دورهی زمانی 1364 تا 1395 است. در این خصوص، پس از معرفی معادلات دیفرانسیل تصادفی مناسب یرای ارزیابی قیمت ارز در ایران، الگوی حرکت براونی، با استفاده از برنامه MATLAB الگو سازی شده و مقادیر ضریب انتشار معادله که نشان دهنده ی نااطمینانی رفتار متغیر است، با استفاده از روش برگشت به میانگین، برآورد می شوند.
-1مقدمه
بازار سرمایه، از مهمترین بخشهای اقتصادی است که وضعیت آن ارتباط نزدیکی با ساختار اقتصادی کشورها دارد. بازار سرمایه را می توان به بازار اولیه و ثانویه، بازار بورس و بازار خارج بورس تقسیم بندی کرد. عوامل متعددی بر بازارهای مالی و تغییرات آن موثر است که در قالب نظریات متفاوت اقتصادی بیان می شوند. بورس اوراق بهادار از مهمترین بازارهای مالی محسوب می شود. عوامل متعددی بر شاخص قیمت سهام اثرگذارند. از جمله این عوامل، تغییرات نرخ ارز است.
در فرهنگ معین، ارز به ارزش، بها، قیمت و نرخ یا برابری پول داخلی با پول های بیگانه - خارجی - تعریف شده است. در مبادلات ارزی یک واحد تغییر یا نوسان قیمت ارز را واحد نوسان یا پیپ می نامند و در زبان انگلیسی به هر واحد نوسان ارز POINT نیز گفته می شود. در معاملات ارزی، یک پیپ کوچکترین مقدار نوسان قیمت در بازار است. در اقتصاد ما، نوسانات نرخ ارز به ریسک ناشی از تغییرات غیرمنتظره نرخ ارز تعبیر می شود. عوامل متفاوت بسیاری بر نرخ ارز و نوسانات آن موثر هستند. اما در اصل نوسانات این متغیر ناشی از شوک های مختلف اقتصادی از جمله سیاستهای داخلی است که بر نرخ اسمی ارز و سطح قیمت های داخلی اثر می گذارد و به این ترتیب نرخ واقعی ارز را دچار بی ثباتی می کند.
- مرتضوی و همکاران، . - 1390 نوسانات نرخ ارز واقعی از ویژگی های کشور در حال توسعه به شمار می رود. کشورهای در حال توسعه از جمله ایران دارای درجه بالای نااطمینانی هستند. نوسانات نرخ ارز از طریق ایجاد ریسک و نااطمینانی در بازار بورس اثر می گذارند. محققان ایران عموماً نااطمینانی را در مطالعات خود نادیده گرفتهاند این در حالی است که ریسک و نااطمینانی از هم متفاوت می باشند. چرا که ریسک را زمانی تعریف می کنند که حالتهای ممکن برای یک پدیده قابل وقوع برای یک واقعه در زمان آتی، مشخص و احتمال بروز آن نیز مشخص باشد، اما نااطمینانی زمانی است که صور مشخص و احتمال نامشخص و یا صور و احتمال نامشخص باشند - دیکشنری پالگریو، - 1987معمولاً. حالتی که صور نامشخص و احتمال هم نامشخص باشد را به افتخار معرفی کننده آن نااطمینانی نایتیٌمینامند.
اما تاکنون تمامی مطالعات داخلی در زمینه نااطمینانی معطوف به استفاده از روشهای گارچی شده است. از آنجایی که خانواده گارچ تغییرپذیری واریانس را نشان می دهند که معیاری از ریسک است در حالی که نااطمینانی با معادلات دیفرانسیل تصادفی الگوسازی می شود. معادلات دیفرانسیل تصادفی شامل دو بخش است، بخش اول نمو و بخش دوم انتشار است و شامل جزء وینری می باشد که ویژگیهای خاصی دارد. وجود این ویژگی های منحصر بفرد، به الگو سازی نا اطمینانی کمک می کند. جزء وینری پیوسته است اما مشتق پذیر نیست، به عبارت دیگر حد چپ و راست آن ها برابر نیستند.
این یک ویژگی مفید است که در فضای دو بعدی موجب نموداری به شکل زیگزاکی خواهد شد. ضریب این جزء یعنی نا اطمینانی را نشان می دهد. در مقابل مطالعات خارجی گسترده ای در خصوص استفاده از معادلات دیفرانسیل تصادفی در بررسی رفتار قیمت ارز وجود دارد. شوارتز - - 1997 با استفاده از رهیافت فیلتر کالمن، پارامترهای سه الگوی مختلف از معادلات دیفرانسیل را برای قیمت جهانی طلا برآورد کرده است. پندایک - - 1999 را برای قیمت های نفت و ذغال سنگ برآورد کرده است. پستالی و پیچتی - - 2005 نشان دادند که الگوی حرکت براونی، بهترین الگو برای بررسی قیمت می باشند. توپال - - 2010 با استفاده از الگوهای متنوعی از معادلات دیفرانسیل تصادفی قیمت چند کالا را پیش بینی کردند.
هدف این مطالعه برآورد نااطمینانی در قیمت ارز ایران با استفاده از الگو برگشت به میانگین در دوره 1364 تا 1395 است. به این منظور در بخش دو ، بحث نظری مطالعه که شامل مفاهیم و فرآیند نااطمینانی و ریسک، الگوهای توضیح دهندهی قیمت ارز که الگوهای تصادفی است ارائه می شود. در بخش سه به عنوان مطالعه موردی، نااطمینانی قیمت ارز ایران با استفاده از دادههای روزانهی ارز از سال 1364 تا 1395 از طریق نرم افزار مطلب برآورد می شود. در نهایت بخش چهار به نتیجهگیری اختصاص دارد.
-2 مبانی نظری
-1-2ریسک و نااطمینانی
در مباحث مالی و اقتصادی، نوسانات تنها به پراکندگی متغیر از یک مقدار مشخص، اطلاق نمی شود بلکه این مفهوم در بردارنده تغییرات غیر قابل پیش بینی، بی ثباتی و عدم قطعیت آن متغیر نیز هست. علاوه برآن، نوسانات با ایجاد نااطمینانی و ریسک همراه است. نااطمینانی به وضعیتی اشاره دارد که در آن احتمال وقوع حوادث آتی را بتوان تعیین کرد. نااطمینانی در مقابل حادثه ریسکی قرار دارد که می توان احتمال بخصوصی را به وقوع حادثه نسبت داد. سامسون و همکارانش - 2009 - ریسک و نااطمینانی را به سه دسته طبقهبندی کردند:
-1نااطمینانی و ریسک موضوعاتی یکسان و مشابهند.
-2نااطمینانی و ریسک موضوعاتی از هم متفاوت و مستقلند.
-3نااطمینانی و ریسک از هم متفاوت ولی به هم وابستهاند.
بطور کلی تغییرات یک متغیر به دو دسته تغییرات قابل پیش بینی و تغییرات غیر قابل پیش بینی تقسیم می شود. تغییرات غیر قابل پیش بینی نمایانگر نااطمینانی است. در حالیکه واریانس متغیر، تغییرات قابل پیش بینی و غیر قابل پیش بینی را همزمان نشان می دهد. هرچند تحلیل ریسکی برای تحلیل نااطمینانی محدود است ولی کافی نمی باشد. به عبارتی نمی توان با تکنیکهای تحلیل ریسکی، نااطمینانی را هم تحلیل کرد - آدرن، . - 1969 بنابراین نااطمینانی و ریسک موضوعاتی یکسان و مشابهی نمی باشند اما ریسک و نااطمینانی دو موضوع متفاوت و مستقل از هم نمی باشند چرا که ریسک را زمانی تعریف می کنند که صور - حالتهای ممکن برای یک پدیده - قابل وقوع برای یک واقعه در زمان آتی، مشخص و احتمال بروز آن نیز مشخص باشد. نااطمینانی زمانی است که صور مشخص، احتمال نامشخص و یا صور و احتمال نامشخص باشد. - دیکشنری، پالگرید، . - 1987 بنابراین ریسک و نااطمینانی از هم متفاوت ولی به هم وابستهاند.
حدود 60سال پیش یعنی تقریباً تا سال 1960 میلادی به دلیل نبود کامپیوترهای توانمند و روشهای عددی مناسب برای حل معادلات با وجود عامل تصادفی در آن نااطمینانی را در مطالعات خود نادیده گرفتهاند پس از رفع اینمشکلات حدوداً از سال 1960 به بعد اکثر پژوهشگران خارجی، نااطمینانی را در پژوهشهای خود در نظر گرفته و بین ریسک و نااطمینانی تفاوت قائل شدند. در این میان محققان داخل حدوداً از سال 1390 تاکنون در مطالعاتشان نااطمینانی را در نظر گرفتهاند.
