بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر به تأثیر نااطمینانی نرخ ارز واقعی بر بیثباتی صادرات زیربخش زراعت و باغبانی ایران در دوره 1371- 1392 میپردازد. نتایج آزمون ARCH LM حاکی از وجود واریانس ناهمسانی بین جملات اخلال دارد. به منظور مدلسازی نااطمینانی ناشی از واریانس ناهمسانی آمارههای آکاییک و شوارتز بیزین معیار قرار گرفتند و الگوی GARCH - 1,1 - به عنوان الگوی بهینه مورد برآورد قرار گرفت. جهت برآورد مدل بیثباتی صادرات زیربخش زراعت و باغبانی از مدل اقتصادسنجی سری زمانی خودتوضیح با وقفههای گسترده - ARDL - استفاده شد. براساس نتایج، بین شاخص بیثباتی صادرات و تمامی متغیرهای مدل در کوتاهمدت و بلندمدت رابطه مستقیم وجود دارد. ضریب ECM نشان داد که که در هر دوره 12درصد شوکهای وارده در کوتاهمدت به سمت مقادیر تعادلی بلندمدت تعدیل مییابد. با توجه به نتایج پژوهش، سیاستهای اقتصادی در کشور باید به صورت هماهنگ و در راستای کاهش نااطمینانی نرخ ارز واقعی طراحی و اجرا شوند.
واژگان کلیدی: بیثباتی صادرات، زیربخش زراعت و باغبانی، نااطمینانی نرخ ارز
-1 مقدمه
نرخ ارز متغیری است که بیش از سایر متغیرها با بخش خارجی اقتصاد ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارد. امروزه، ارزش پول کشورها نه تنها تحت تاثیر سیاست های اقتصادی داخل هر کشور قرار دارد، بلکه نوسانات ارزی در بازارهای جهانی نیز بر ارزش پول و تبع آن بر تجارت خارجی آنها مؤثر میباشد علاوه بر این، رشد اقتصادی از جمله مهمترین متغیرهای اقتصادی است که نسبت به تحولات نرخ واقعی ارز حساسیت بسیاری را نشان میدهد. چنانچه نرخ ارز به طور مناسب و هماهنگ با دنیای داخل و خارج اقتصاد و در یک فضای مطمئن تنظیم نشده باشد، سبب کندی رشد اقتصاد خواهد شد یکی از مهمترین اولویتها برای صادرکنندگان و وارد کنندگان، ثبات سطح قیمتها و نرخ ارز است. به هنگام نوسانات نرخ ارز، صادرکنندگان و واردکنندگان با ریسک بالایی روبرو میشوند و بسیار دیده شده است که در این دوره - دوره نوسانات نرخ ارز - ، این افراد به سمت فعالیتهای دلالی ارز سوق داده میشوند؛ در صورتی که ثبات نرخ ارز و سیاستهای حمایتی مانند کمکهای بانکی، بیمه، فعالیتهایی در جهت کاهش ریسک، موجب میشود که واردات و صادرات در یک فرایند معقول قرار گیرند - جبل عاملی و برادران
نوسانات شدید نرخ ارز سبب خارج شدن برخی از افراد از چرخه تجارت و رفتن به سمت معاملات کم خطرتر و احیاناً سودآورتر خواهد شد . این نوسانات، تأثیر بیشتری در جهت کاهش تولید داخلی، افزایش قیمتها و تحدید تجارت خارجی خواهد داشت و احساس ثبات و ایمنی که لازمه برنامهریزی و فعالیتهای اقتصادی است، تا حدود زیادی تضعیف خواهد شد توجه به رشد و توسعه صادرات محصولات غیرنفتی زمانی قوت میگرفته که صادرات نفتی به نحوی دستخوش رکود و تحلیل میشده، یعنی به دنبال چنین شرایطی تلاشهایی برای رشد و توسعه صادرات محصولات غیرنفتی صورت میگرفته است. در واقع، بالا بردن توان صادراتی موجب افزایش تولید داخلی و افزایش سطح اشتغال در زمینههای مختلف کشاورزی، بهبود کیفیت تولیدات و ایجاد زمینههای رقابت، با توجه به امکان عرضه بیشتر و بهتر محصولات تولیدی و تعادل ترازپرداختها در کشور شده است تحقیقات متعددی در داخل و خارج از کشور در زمینه بیثباتی صادرات و نوسانات نرح ارز صورت گرفته است که میتوان به مطالعات زیر اشاره کرد.
با پیروی از مدل فدر - 1982 - ، به بررسی تأثیر بیثباتی درآمد صادراتی بر رشد بخش کشاورزی در قالب مدل همانباشتگی جوهانسون طی دورهی زمانی 1350 -80 پرداخته اند. نتایج حاصل حاکی از وجود یک رابطه بلندمدت منحصر بفرد میان متغیرهای الگوسازی شده است. بدین لحاظ که در بلندمدت رشد تولید به عواملی نظیر جمعیت و بهبود تکنولوژی و نظایر آن بستگی دارد، اثر بیثباتی صادراتی بر ارزش افزوده کشاورزی برونزا فرض شده و تنها در کوتاهمدت مؤثر خواهد بود که این اثر مثبت ارزیابی شده است. در مطالعهای اثرات بیثباتی صادرات را بر سرمایهگذاری و رشد اقتصادی در ایران با استفاده از روشهای پویای ARCH
و GARCH و VECM بررسی کردهاند. نتایج حاکی از آن است که در بلندمدت بیثباتی صادرات اثر منفی بر سرمایهگذاری و رشد اقتصادی داشته ولی در کوتاهمدت چندان رشد اقتصادی را تحت تأثیر قرار نمیدهد. اثر تغییرات نرخ ارز مبتنی بر نظریه برابری قدرت خرید بر ارزش افزوده بخش صنعت را بررسی نمودند. به این منظور ابتدا انحراف نرخ واقعی ارز از مسیر تعادلی بلندمدت را با استفاده از نظریه برابری قدرت خرید محاسبه کرده و با توجه به ناپایا بودن برخی از متغییرهای مدل از الگوی خود توضیح با وقفههای گسترده - ARDL - برای دوره زمانی 1340-1386 استفاده نمودند. طبق نتایج این تحقیق، نوسانات و انحراف نرخ ارز از مسیر تعادلی در کوتاهمدت و بلندمدت دارای تأثیر منفی بر رشد ارزش افزوده بخش صنعت است. 1، تأثیر نوسانات نرخ ارز واقعی بر تولید ناخالص داخلی ایران در دوره 1959-2003 را مورد بررسی قرار دادند. دادههای این تحقیق شامل تولید ناخالص داخلی واقعی حجم نقدینگی، مخارج واقعی دولت و نرخ واقعی ارز می باشد. مدل این تحقیق با استفاده از آزمون کرانه تخمین زده شد که نتایج حاکی از آن است که کاهش ارزش ریال در مقابل دلار در کوتاهمدت و بلندمدت دارای اثرات انبساطی بر رشد تولید است. 2، با استفاده از تجزیه
و تحلیل همانباشتگی جوهانسون و مدل VECM ارتباط بین رشد اقتصادی، رشد صادرات، بیثباتی صادرات، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص را در هند طی دورهی 1971 - 2005 بررسی کردهاند. نتایج نشان میدهد که یک رابطه بلندمدت
بین متغیرها وجود دارد و جریان علّی گرنجر از صادرات به تولید ناخالص داخلی واقعی یکسویه است، اثر بیثباتی نرخ ارز واقعی بر سرمایهگذاری و رشد اقتصادی در 14 کشور عضو اتحادیه اروپا در دوره 1980-1996 را مورد مطالعه قرار دادند. در این پژوهش از انحراف معیار تغییرات ماهانه نرخ ارز واقعی به عنوان شاخص بیثباتی استفاده گردید. نتایج این مطالعه بیانگر این است که اثرات متقابل درجه باز بودن تجاری و بیثباتی نرخ واقعی ارز تأثیر منفی و معنیداری بر سرمایهگذاری و رشد اقتصادی داشته است. نتیجه کلی این مطالعات نشان میدهد که وجود بی ثباتی صادرات به زیان اقتصاد آن کشور است. به طور کلی، در مطالعاتی که مرور شد مطالعهای که به صورت مشخص تأثیر نااطمینانی نرخ ارز را بر بی ثباتی صادرات زیربخشهای کشاورزی بررسی کند، یافت نشد.
بنابراین، به دلیل اهمیت صادرات زیربخش های کشاورزی در اقتصاد ایران ضروری است تا تأثیر نااطمینانی نرخ ارز بر بیثباتی صادرات زیربخش زراعت و باغبانی مورد بررسی قرار گیرد. به دلیل اهمیت زیربخشهای کشاورزی در تولید و تجارت خارجی غیرنفتی ایران، تحقیق حاضر به مطالعه تأثیر نااطمینانی نرخ ارز بر بیثباتی صادرات زیربخش زراعت و باغبانی در ایران پرداخته است.
-2 مواد و روشها
-1-2 نظریهی برابری قدرت خرید نسبی
طبق این نظریه تغییر در نرخ ارز در یک دوره زمانی باید با تغییر نسبی سطح قیمتهای دو کشور در همان دوره زمانی متناسب باشد.چنانچه اندیس صفر و یک بیانگر سال پایه و سال بعد از آن باشد،نظریهی برابری قدرت خرید نسبی را میتوان به وسیله فرمول زیر نشان داد:
- 1-2 -
به طوری که و به ترتیب نرخهای ارز در سال پایه و سال بعد از ان هستند. و نیز به ترتیب سطح عمومی قیمتها در دو کشور A و B است. با برقراری صحت نظریهی برابری قدرت خرید مطلق، نظریهی برابری قدرت خرید نسبی نیز صادق است، ولی با صادق بودن این نظریه،لزوماً نظریهی قدرت خرید مطلق صحیح نخواهد بود. آزمونهای تجربی نشان میدهند که نظریه برابری قدرت خرید نسبی غالباً تخمینهای نسبتاً خوبی از نرخ تعادلی ارز بلندمدت؛ به ویژه در حالت وجود اختلالات پولی خالص ارائه میکند، ولی در کوتاهمدت یا دورههایی که تغییرات ساختاری حاکم هستند، تخمینهای خوبی ارائه نمیکند
-2-2 الگوی واریانس ناهمسانی شرطی اتورگرسیو تعمیم یافته - - GARCH
از الگوی واریانس ناهمسانی شرطی اتورگرسیو تعمیم یافته جهت شاخص سازی نااطمینانی نرخ ارز واقعی استفاده میشود. توانست الگوی اولیه انگل را توسعه دهد. وی روشی را ابداع نمود که بر اساس آن واریانس شرطی میتواند یک فرایند ARIMA باشد.
-3-2 شاخصهای اندازه گیری بیثباتی صادرات
در مطالعات مربوط به بیثباتی صادرات، معیارهای اندازهگیری بیثباتی متعددی پیشنهاد شده است است. به طوری که یک توافق عمومی برای سنجش بیثباتی صادرات وجود ندارد.
-1-3-2 شاخص لاو4
در این شاخص قدرمطلق انحراف صادرات از میانگین متحرک پنج ساله آن 5MA - 5 - استفاده میشود. میانگین متحرک درجه P برای متغیر X عبارتست از:
این شاخص به منظور مطالعه سریهای زمانی استفاده میشود. این موضوع به این دلیل است که سایر شاخصهای ذکر شده برای مطالعات مقطعی طراحی شده است. علاوه بر این، در اغلب محاسبات شاخصهای بیثباتی فرض شده است که مقادیر درآمدهای صادراتی روند قطعی دارد. بنابراین، در رابطه از تفاوت بین روند قطعی و مقادیر واقعی درآمدهای
