بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این نوشتار بیان اهمیت استقرار سیستمها و ابزارهای مدیریتی در بهبود کارایی انرژی در سازمانها بوده است.
در ابتدا پس از بیان مقدمات، مفاهیم و مشخصات سیستمهای مدیریت انرژی، مروری بر روند شکلگیری استاندارد ISO50001 به همراه تشریح الگو و الزامات این استاندارد بهطور کوتاه پرداخته شد. سپس روش انجام را که پایهایترین الزام آن شناسایی و بازنگری جنبههای انرژی میباشد، از راه پژوهش های موردی کتابخانهای - آنالیز ریسک مصرف انرژی در صنایع پتروشیمی و انجام ممیزی در بخش صنعت - تشریح گردید. در یافتههای موجود جنبههای موثر مثبت در استقرار سیستم مدیریت انرژی که به ترتیب، جنبه فرهنگی- اجتماعی، زیستمحیطی، مالی، ایمنی و فنی میباشند را مورد بررسی قرار دادیم.
در پایان نتایج کارآمد حاصل از آنالیز و تعدیل توانایی های انرژی و بهطورکلی الزامات استاندارد ممیزی انرژی بیان شد.
1 مقدمه
در سالهای اخیر به دلیل پیچیدگی و تحولات روزافزون جامعهجهانی، عامل انرژی نقش اساسی در اقتصاد و سیاست هر ملت ایفا میکند و پیگیری دقیق دورنمای بخش انرژی و اتخاذ استراتژی مناسب از ارکان اصلی حفظ ثبات و قدرت سیاسی اقتصادی هر کشور است. امروزه شرایط اقتصادی و بازرگانی ضرورت وجود یک طرح بهینهسازی در مصرف منابع مختلف انرژی را هشدار میدهد. در مهندسی انرژی تمرکز بر اجرای پروژههای بازدهیجویی است، بهگونهای که کاربرد ابزارهای ویژه همانندسازی، الگوسازی، بهینهسازی و اجرای پایلوت به کار گرفته میشوند.
این استاندارد بینالمللی برای تمام سازمان ها در اندازههای مختلف صرف نظر از شرایط جغرافیایی، فرهنگی یا اجتماعی قابل انجام است. پیادهسازی موفق به تعهد کلیه سطوح و بخشهای سازمانو خصوصاً مدیریت ارشد بستگی دارد.
این استاندارد بینالمللی الزامات سیستم مدیریت انرژی را برای یک سازمان مشخص میکند تا براساس آن، سازمان بتواند خطمشی انرژی را توسعه داده، اجرا نماید و همچنین با توجه به الزامات قانونی و اطلاعات مربوط به استفاده انرژی5، اهداف کلان6 و اهداف خرد7 و نیز برنامههای عملیاتی8، آن را اجرا نماید.
- 2 مفهوم ISO 50001
استاندارد ISO 50001 الزامات یک سیستم مدیریت انرژی را برای تدوین و ایجاد یک خطمشی انرژی، تدوین اهداف کلان وخرد و طرحهای اقدام مربوط به آن را مشخص میکند که دربردارنده الزامات قانونی و اطلاعات مربوط به مصرف بارز انرژی هست. سیستم مدیریت انرژی، سازمان را قادر میسازد برای دستیابی به تعهدات خطمشی، اقدام لازم بهمنظور بهبود عملکرد انرژی خود را انجام داده و انطباق سیستم با الزامات این استاندارد را اثبات نماید. بهکارگیری این استاندارد میتواند بهگونهای سازماندهی شود که با الزامات سازمان و منابع آن متناسب شده و برای فعالیتهای تحت کنترل آن اعمال گردد. این استاندارد براساس چارچوب بهبود مداوم - طرحریزی، اجرا، بررسی و اقدام - استوار بوده و مدیریت انرژی را در تمامی فعالیتهای سازمان جاری میسازد.
این رویکرد - - PDCA ، بهطور چکیده در ادامه آورده شده:
· طرحریزی: هدایت بازنگری انرژی و ایجاد خط مبنای انرژی، شاخص عملکرد انرژی، اهداف کلان، اهدافخرد و اقدامات عملی موردنیاز برای کسب نتایج براساس فرصتهای بهبود عملی موردنیاز برای کسب نتایج براساس فرصتهای بهبود عملکرد انرژی و خطمشی انرژی سازمان.
· اجرا: اجرای طرحهای اقدام مدیریت انرژی.
· بررسی: پایش و اندازهگیری فرآوردهها و شاخصهای کلیدی فعالیتهای که عملکرد انرژی را بسته به خطمشی انرژی و اهداف کلان تعیین و نتایج را گزارش مینمایند.
· اقدام: انجام اقداماتی برای بهبود مداوم عملکرد انرژی و سیستم مدیریت انرژی اساس این رویکرد است.
کاربرد همگانی این استاندارد منجر به استفاده موثر انرژی در دسترس، افزایش رقابت و کاهش انتشار گازهای گلخانهای و سایر پیامدهای زیستمحیطی مرتبط خواهد شد. این استاندارد صرفنظر از نوع انرژی مورداستفاده، در اکثر سازمانها کاربرد دارد. بهطور مثال برای گواهی کردن، ثبت کردن و خود اظهاری سیستم مدیریت انرژی یک سازمان مورد استفاده قرار میگیرد.
بنابراین دو سازمان دارای فعالیت مشابه با عملکرد انرژی متفاوت، میتوانند با الزامات این استاندارد انطباق داشته باشند.
این استاندارد که برمبنای عناصر مشترک موجود در همه استانداردهای سیستم مدیریت ISO استوار هست، اطمینان دهندهی سطح بالای سازگاری با استانداردهای مدیریت کیفیت9 و استاندارد مدیریت محیطزیست10 است. سازمان میتواند سیستم انرژی خود را با دیگر استانداردهای مدیریت همچون کیفیت، محیطزیست و ایمنی و بهداشت شغلی و غیره یکپارچه نماید.
یک برنامه مدیریت مصرف انرژی میتواند بر سه اصل باشد:
· جلوگیری کردن از انجام کار نادرست
· جلوگیری کردن از نشتیها در سیستم
· جلوگیری کردن از تلفات در سیستم
- 3 دامنه کاربرد
این استاندارد الزاماتی را جهت ایجاد، نگهداری، اجرا و بهبود یک سیستم مدیریت انرژی مشخص مینماید که هدف آن توانمندسازی سازمان است. رویکرد نظاممند برای بهبود مداوم در کارکرد انرژی، دربرگیرنده کار آیی، استفاده و مصرف انرژی و نیز تعیین الزامات کاربردی در استفاده و مصرف انرژی شامل اندازهگیری، مستندسازی و گزارش دهی، طراحی سیستمها و فرآیندها، خرید تجهیزات و ویژگی کارکنان موثر بر عملکرد انرژی را دربر میگیرد.
دامنه کاربرد مدیریت انرژی در یک سازمان با توجه به خطمشیهای ویژه آن سازمان میتواند به شرح زیر تعیین گردد:
· تدوین استراتژی و سیاست انرژی:
· تعیین و تدوین برنامههای مدیریت انرژی و صرفهجوییها بهطور سالانه
· تنظیم بودجه و منابع مالی متناسب با برنامههای مدیریت انرژی بهطور سالانه
· راهاندازی و استفاده از سیستم ثبت اطلاعات و تهیهی گزارشهای ماهانه، شش ماهه و سالانه
· مدیریت هزینههای انرژی
· تشکیل کمیته مدیریت انرژی
· نشان دادن راهکارهای بهینهسازی کارکرد انرژی بر اساس ممیزی انرژی و فرآیند
· برنامهریزی و تدوین پروژههای بازیافت انرژی حرارتی
