بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای گذشته بارندگی شدید درایستگاه ایدنک در بالادست سد مارون خسارات جبران ناپذیری به بار آورده است. رودخانه های فصلی ونیمه فصلی در اثر این بارش ها، فعال شده و به دلیل عدم شناخت کافی ازآنها و رژیم آبدهی شان،باعث بروز خسارت پیش بینی نشده ای گردیده است، درحالی که در صورت شناخت و برآورد شرای رودخانه، امکان مدیریت و کنترل سیلاب ها وجود خواهد داشت.از طرفی سیلابهای این رودخانه بسیار ناگهانی و دارای پیک بالایی می باشد.به نظر می رسد کنترل و مدیریت آن اهمیت بالایی داشته باشد. لذا اطلاع از میزان حجم سیلاب، پیش بینی زمان وقوع و مقدار پیک جهت برنامه ریزی و مدیریت سیلاب و پایین دست بسیار مورد نیاز می باشد.
زیرا که عدم مدیریت مناسب سبب آسیب رسیدن به کلیه زیرساختهای عمرانی پایین دست می شود . بر این اساس با استفاده از مدل بارش رواناب HEC- HMS و روش اشنایدر اقدام به کالیبراسیون آمار رواناب بر میزان آمار بارش واقعی نمودیم .با بررسی چندین نمونه سیلاب رخ داده در سالهای گذشته میزان رواناب محاسباتی و مشاهداتی مقایسه گردید و بهترین پارامترها جهت نفوذپذیری اولیه و نهایی خاک زمان تمرکز حوضه محاسبه گردید. زمان پیک هیدروگراف واحد tp پارامتر نخست می باشد که مقدار آن برای این منطقه 10 برآورد گردید. پارامتر دیگر Cp نیز از کالیبراسیون حوضه های دارای آمار اندازه گیری دبی به مقدار 0 / 55 بدست می آید. lnitial loss میزان نفوذ اولیه است که از میزان بارندگی اولیه کسر می گردد و سهم نشت بارش در زمین می باشد که برای این منطقه 5 برآورد گردید. همچنین برای بقیه ساعات نیز به ازای بارش، یک میزان نفوذ ثابت constant rate در نظر گرفته شده است.
مقدمه
طول جغرافیایی ایستگاه ایدنک 50.25 درجه شرقی عرض جغرافیایی آن 30.57 درجه شمالی می باشد. ارتفاع ایستگاه از سطح دریا 560 متر می باشد که با توجه به تراز نرمال سد مارون که 508 متر از سطح دریا می باشد نشان از اختلاف 50 متری این ایستگاه نسبت به تراز حداکثر سد مارون دارد.مساحت حوضه آبریز آن 2706 کیلومتر مربع است، که این میزان با افزایش حوضه آبریز در محل سد مارون به 3634 کیلومتر مربع می رسد.به طور طبیعی این رقم در ایستگاههای پایین دست سد بیشتر می گردد. بطوریکه در چم نظام در چهل کیلومتری پایین دست سد مارون و 75 کیلومتری پایین دست ایدنک این مساخت به 5375 کیلومتر مربع و در ایستگاه مشراگه به 10705 کیلومترمربع خواهد رسید.
طول رودخانه مارون 422 کیلومتر می باشد متوس آورد سالیانه این رودخانه1572 میلیون مترمکعب می باشد.حداکثر دبی پیک این رودخانه در مقطع ایستگاه هیدرومتری ایدنک 5360 متر مکعب بر ثانیه گزارش شده است. دبی متوس سالیانه این رودخانه 49 متر مکعب بر ثانیه می باشد.حداکثر دبی سالانه این ایستگاه در سال آبی55-54 با متوس 119 متر مکعب بر ثانیه گزارش شده است و حداقل ابدهی رودخانه نیز در سال ابی 88-87 با 12 متر مکعب بر ثانیه اتفاق افتاده است.
سد مارون براین رودخانه در سال 1376 آماده آبگیری گردید. اما بنا به دلایل فنی تا سال 1379 این کار به تاخیر افتاد.این سد دارای 1174 میلیون متر مکعب گنجایش است و در نوزده کیلومتری شمال شرق شهر بهبهان بنا شده است .عملیات ساخت سد بر عهده سازمان آب وبرق خوزستان بوده است و بهره برداری از آن نیز با همین سازمان می باشد.رودخانه مارون در فصل خشک سال دارای دبی ورودی بسیار اندکی می باشد این میزان در سالهای نرمال به 9 متر مکعب بر ثانیه و در سالهای خشک تا 3 متر مکعب بر ثانیه کاهش می یابد.این ناشی از ظرفیت برفگیری پایین این حوضه نسبت به حوضه های کارون و دز است. لیکن در فصل های بارانی مانند پاییز ، زمستان و اوایل بهار سیلابهای خطرناک و مهلکی روانه این سد می گردند.میزان پیک این سیلابها از مرز 5000 متر مکعب بر ثانیه نیز می گذرد.
-1 ایستگاه آبسنجی ایدنک
آمار مورد استفاده از ایستگاه هیدرومتری و بارانسنجی ایدنک اخذ گردیده است که از سال 1332 تاکنون ر حال فعالیت است.آمار روزانه آن نیز در طول بازه یادشده موجود است.اما جهت اجرای این پژوهش نیاز به امار ساعتی بود که پس از جستجوی میدانی به امار چند سیلاب دسترسی پیدا شد .
جدول - 1 - مشخصات فیزیوگرافی ایدنک
-2 سیستم مدلسازی هیدرولوژیک HEC- HMS
سیستم مدلسازی هیدرولوژیک HEC- HMS متعلق به گروه مهندسان ارتش آمریکا بوده وبرای شبیه سازی بارش- رواناب که جایگزین نرم افزار HEC- 1 شده ، به کار می رود.این نرم افزار علاوه بر HEC- 1 در علوم رایانه ومهندسی هیدرولوژی دستاورد مهمی محسوب می شود. محصولی از برنامه توسعه و تحقیق مهندسی هیدرولوژی شرکت رسته عمران شهری می باشد.این برنامه قابلیت های بیشتری نسبت به نرم افزار HEC- 1 در شبیه سازی وروند یابی سیلاب دارا می باشد.
قابلیت هایی نظیر شبیه سازی ذوب برف ، آنالیز دوره بازگشت سیلاب ها ،ساختار خروجی مخزن وشکست سد جهت اضافه شدن به نرم افزار HEC- HMS در دست بررسی می باشد اما هنوز به تثبیت نرسیده است. قابلیت تحلیل خسارت ناشی از سیل در نرم افزار HEC- 1 در این مقوله نمی گنجد وبه طور جداگانه توس نرم افزار HEC- MDA بررسی می شود.چند قابلیت مهم وجدید در این برنامه موجود است که در HEC- 1 نیست که این موارد عباتند از: شبیه سازی هیدروگراف پیوسته سیلاب در مدت زمان طولانی ومحاسبه جریان پخش شده با استفاده از ترسیم شبکه سلولی شبیه سازی شده حوزه آبریز
-3 شبیه سازی بارش - رواناب
زمان مورد نیاز شبیه سازی بارش رواناب از طریق کنترل خصوصیات پروژه انجام می شود.
