بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
شناسایی شایستگیهای مدیریتی در قرآن با الگوگیری از سیره حضرت موسی (ع)
چکیده
هدف پژوهش حاضر کشف شایستگیهای مدیریتی با الگوگیری از سیره حضرت موسی (ع) است. برای این منظور از چهار کتاب تفسیر قرآن شامل: تفسیر المیزان، تفسیر نور، تفسیر تسنیم و تفسیرقرآن دکتر الهی قمشه ای استفاده گردید. در این تحقیق از روش استراتژی داده بنیاد استفاده شد. در مرحله اول کدگذاری باز انجام شد و سپس با کدگذاری محوری به ابعاد شایستگی مدیریتی دست یافتیم. روایی پژوهش توسط چهار نفر از خبرگان مورد تایید قرار گرفت. قابلیت اعتماد را نیز دو تن از خبرگان مدیریت مورد بررسی قرار دادند. در تحلیل داده ها هشت شایستگی مدیریتی شامل: مهارت ارتباطی، قدرت تصمیم گیری، هوش معنوی، مدیریت استعداد، قدرت تنبیه، قدرت رهبری، مدیریت بحران و ویژگی های شخصیتی بدست آمد. نتایج این پژوهش می تواند راهنمای مناسبی برای سازمان تبلیغات، مرکز پژوهش های مجلس و مساجد کشور برای جهت دهی مدیریت به حوزه های اسلامی باشد.
واژه های کلیدی: قرآن کریم، سیره حضرت موسی (ع)، شایستگی مدیریتی، روش تحقیق کیفی، تئوری داده بنیاد.
-1 مقدمه
در دنیای مدرن امروزی هر کشوری برای افزایش ظرفیت حکمرانی و نیز افزایش کارایی و اثربخشی خدمات عمومی نیازمند مدیران و کارکنانی است تا بتوانند بر اساس شایستگیهای خود به ارایه خدمات بهتر به شهروندان، براساس منافع عمومی جامعه، بپردازند. ضرورت برخورداری از مدیران و کارکنان شایسته در بخش عمومی، ایجاد یک مدل یا چارچوب شایستگی در بخش عمومی است تا براساس آن بتوان به انتخاب، پرورش و ارزیابی مدیران در بخش عمومی پرداخت (اسدی فرد، .(1389
از نظر هاندگم و واندرمیولن((2000 اگر چه برخی تلاش ها برای استنتاج شایستگیهای مدیریتی از استراتژیهای سازمانی صورت پذیرفته اما هنوز بطورکامل توسعه نیافته است. آنها بر نیاز به شناسایی اختلاف شایستگی مدیریتی از شایستگیهای کارکنان برحسب استراتژیهای کسب و کار خاص سازمان تاکید میکنند. بنابراین مطالعات تجربی باید رابطهی بین شایستگیهای سطح مدیریتی با نیازهای استراتژیک کسب و کار را مدنظر قرار دهند (ویکراماسینق1 و همکاران، .(2011 به علاوه برای غلبه بر نواقص تجزیه و تحلیل شغل در سازمانهایی با رویکرد استراتژیک باید از مدلهای شایستگی متناسب با محیط متحول که بتواند همراستا با استراتژی سازمان باشد، کمک گرفت (سنچز2 و همکاران، .(2009 شایستگی موضوعی است که به اشکال مختلف در متون اسلامی و قرآنی به آن اشاره شده است. همچنین پیامبران ما از صلاحیت و انسانیت خاصی نسبت به مردم عادی برخوردار بوده اند که در امور مختلف زندگی از رفتارهای آنها می توان الگوبرداری نمود. در این بین در سور قرآن بسیار از صفات انسانی حضرت موسی علیه السلام یاد شده است.
حضرت موسی علیه السلام سومین پیامبر اولوالعزم است که دارای شریعت مستقل و کتاب بود. او از نسل یعقوب و تبار بنی اسرائیل بود. نام او در قرآن، 136 مرتبه آمده و فرازهای برجسته زندگانی و دعوت حضرت موسی در 36 سوره قرآن و در قالب حدود 420 آیه بیان شده است (موسوی همدانی، .(1374 این مطلب نشان می دهد، که قرآن به عنوان کتاب کامل دعوت و انسان سازی و جامعه سازی به زندگی حضرت موسی توجه زیادی داشته است. در زیر چندین آیه برای بیان این مطالب اشاره شده است.
سلام بر موسی و هارون. (سوره صافات، آیه (120 و (به یاد آورید) هنگامی را که با موسی چهل شب وعده گذاردیم؛ (و او، برای گرفتن فرمان های الهی، به میعادگاه آمد؛) سپس شما گوساله را بعد از او (معبود خود) انتخاب نمودید؛ در حالی که ستمکار بودید. (سوره بقره، آیه (51
و ما به موسی هدایت بخشیدیم، و بنی اسرائیل را وارثان کتاب (تورات) قرار دادیم. (سوره غافر، آیه (53
ما موسی را با آیات خود به سوی فرعون و درباریان او فرستادیم؛ (موسی به آنها) گفت: من فرستاده پروردگار جهانیانم. (سوره زخرف، آیه (46 نام آن حضرت از هر پیغمبری دیگر در قرآن کریم بیشتر آمده، و - به طوری که شمرده اند - نامش در صد و سی و شش جای قرآن کریم ذکر شده، و در سی و شش سوره از سوره های قرآن به گوشه هایی از داستانهایش، یا به طور اجمال و یا به تفصیل اشاره شده و در بین انبیاء علیهم السلام به کثرت معجزه اختصاص یافته، که قرآن کریم بسیاری از معجزات این حضرت را ذکر کرده، مانند اژدها شدن عصای او، نور دادن دستش، ایجاد طوفان، مسلط کردن ملخ، شپش، قورباغه و خون بر مردم، شکافتن دریا، نازل کردن من و نیز سلوی، و جوشاندن دوازده چشمه از یک سنگ با زدن عصا، زنده کردن مردگان، و بلند کردن کوه طور بالای سر مردم، و غیر اینها.
با توجه به مطالب بالا، در کلام خدای تعالی گوشه هایی از داستان های آن حضرت آمده است، ولیکن تمامی جزئیات و دقائق آنها را ذکر نفرموده است، بلکه به چند فصل از آنها که ذکرش در هدایت و ارشاد خلق اهمیت داشته، اکتفاء کرد و این روش قرآن کریم در اشاره به داستان های همه انبیاء و امت ها است که از هر داستان آنچه که ذکرش مایه عبرت و هدایت خلق است بیان می کند (موسوی همدانی، .(1374
بنابراین با لحاظ نمودن مطالب مذکور یعنی لزوم توجه به شایستگی های مدیریتی و مزایای آن در مقابل تجزیه و تحلیل شغل و از سوی دیگر با توجه به نوع جامعه ما و باورهای مسلمانان نیاز به شناسایی شایستگیهای مدیریتی بر مبنای الگوی اسلامی- قرآنی محسوس خواهد بود و این امر به بومی سازی بحث شایستگیهای مدیریتی که از مباحث رشته منابع انسانی است، کمک خواهد کرد . از آنجا که علاوه بر تاکید بر عقل در فرهنگ ایرانی- اسلامی در نظر گرفتن وحی به عنوان راهی برای مدیریت و تصمیم گیری نیز حائز اهمیت است. لذا اینکه شایستگی های مدیریتی از نظر اسلام و با توجه به سیره حضرت موسی چه مولفه هایی دارد، سوالی اصلی پژوهش ما خواهد بود. از اینرو تحقیق حاضردر نظر دارد به شناسایی ابعاد شایستگی های مدیریتی از منظر قرآن کریم بپردازد.
.2 پیشینه تحقیق
.2.1 تعاریف شایستگی
شایستگی ها از دید مک کلند در دانش، مهارت ها، توانایی ها، ویژگی های شخصیتی یا انگیزه ظاهر می شود که به شغل یا عملکرد شغلی مربوط می شود (اش1، .( 2000 شایستگی ترکیبی از دانش، مهارت ها، توانایی ها، انگیزه ها، ارزشها وعلایق است و دامنه وسیعی از مشخصه ها شامل دانش، مهارت ها، توانایی ها، ویژگی های شخصیتی، نگرش ها، انگیزه ها، رفتارها را شامل میشود و بعبارت دیگر می تواند به شخص کمک کند تا کار را در یک روش نتیجه بخش تمام کند و این ویژگی می تواند بر طبق استانداردهای عملکرد پذیرفتنی قابل اندازه گیری باشد.
مدل شایستگی: مدل شایستگی، یک توصیف مشخص و مشروح رفتاری از مهارتها و ویژگی هایی است که کارکنان برای عملکرد اثربخش در یک شغل باید داشته باشند. مجموعه شایستگیها(دانش، مهارت ها و توانایی ها) نوعا به عنوان مدل شایستگی تعریف می شوند(کمپیون2 و همکاران، .(2011 مدل شایستگی ارزیابی جامع و تحلیلی برای افراد از طریق روش ها و رویه های علمی، تعیین شاخص های اولیه شایستگی و سرانجام آزمون و تعیین مدل شایستگی فراهم می کند (هانگ هیو و همکاران، .(2009
.2.2 شایستگی مدیریتی
طبق گفته مکنا(1998) 3 شناسایی شایستگی های مدیریت، مدیران را قادر خواهد ساخت تا اثربخشتر کار کنند و به ایجاد ابعاد مدیریت اثربخش و رفتار رهبری منجر شود (ویو1 و همکاران، .(500 :2007 انواع مختلفی از شایستگیها مطرح شده اما بطور کلی شایستگی های مدیریتی در مقابل شایستگی های عملیاتی قرار می گیرد. شایستگی های مدیریتی مربوط به تعاملات بین شخصی مثل مدیریت عمل، هماهنگی، برنامه ریزی یا انگیزه می باشد. شایستگی های مدیریتی قالب کلی مسئولیت های مدیریتی را پوشش می دهد و می توان آن را به پنج دسته اصلی تقسیم کرد، که عموما در رفتار سازمانی، برنامه ریزی، سازماندهی، کنترل، انگیزه و هماهنگی ارائه می شود. شایستگی های مدیریتی می تواند عمومی باشد، یعنی برای هر شغل مدیریتی یا سازمان خاص که مرتبط با خود مدیریتی و روابط مدیریت است (سدرکیوست2، .(333 :2009
چندین مدل شایستگی مهم وجود دارد. بویاتزیس((1982، مدیریت و هدف؛ رهبری، منابع انسانی؛ هدایت زیردستان؛ تمرکز روی دیگران و دانش تخصصی را پیشنهاد می کند. به علاوه کیون3 و دیگران (1998) شایستگی مدیر را به 8 دسته تقسیم کردهاند: استاد شاگردی؛ تسهیل گر؛ ناظر؛ هماهنگ کننده؛ هدایت گر؛ تولید کننده؛ دلال و نوآور. به علاوه هلریگل4 و دیگران 6 (2002) دسته شایستگی های مدیریتی با عنوان های: خود مدیریت، اقدام استراتژیک، آگاهی جهانی، کار تیمی، برنامهریزی و اجرا و ارتباطات ایجاد کرده اند. اگر چه یادداشتی که مدل های شایستگی بالا معمولا شایستگیهای جزئی شده در هر طبقه، دیو(2004) 5 پیشنهاد کرده که بهتر است مدل شایستگی بطور تدریجی اجرا شود و از شایستگیهای زیادی در یک زمان اجتناب شود (ویو و همکاران، .(500 :2007
.2.3 مدیریت مبتنی بر شایستگی
عبارت است از به کارگیری مجموعهای از شایستگیها برای مدیریت منابع انسانی به طوری که این عملکرد به صورتی کارا و اثربخش در تحقق اهداف و راهبردهای سازمانی مشارکت کند. مدیریت مبتنی بر شایستگی بر شناسایی مهارتهای فنی ضروری و نیز بر توسعهی شایستگیهای منجر به نتایج فوقالعاده، تمرکز میکند. به عبارت دیگر مدیریت بر مبنای شایستگی؛ فرایندی تلفیقی است که باعث قرار گرفتن افراد در جایگاه سازمانی مناسب مطابق با تواناییها، مهارتهای کاری و موجب گسترش صلاحیتهای تخصصی و حرفهای میشود (بویاتزیس6، (2005 شایستگیها در مدیریت منابع انسانی میتواند همراستا با مدیریت استراتژیک باشد که شایستگیها را به عنوان
ویژگیهای کل سازمان، با تاکید خاص روی شایستگیهای محوری و قابلیتهای پویا در نظر میگیرد. در حالی که نظریههای شایستگی و قابلیت بطور مبادلهای استفاده شده است. قابلیت نوعا مربوط به قوتهای متمایز در سطوح تحلیل سازمانی و جمعی یعنی دیدگاه مدیریت استراتژیک، همین طور شایستگیهایی که معمولا در سطوح فردی بکار میرود یعنی مدیریت منابع انسانی است (سدرکیوست و همکاران، .(2009
.2.4 تفاوت بین شایستگی و صلاحیت
شناخت چگونگی1، دانش در مفهوم جزئی، تواناییها، صلاحیتها2 معادل با شایستگیها نیستند، آنها برای عمل شایسته کافی نیستند. شایستگیها نیازمند مهارتها، تواناییها و صلاحیتها هستند در حالی که خود چیزی بیش از آن میباشند. شکل این بحث را نشان میدهد.
بخصوص رابطه بین صلاحیتها و شایستگیها مهم است. توسعه شایستگیها مستلزم سطح زیادی از صلاحیت است. شایستگیها در صلاحیتها یافت میشوند، امتیاز آنها متفاوت است.
.3 روش تحقیق
این پژوهش از نظر هدف یک پژوهش اکتشافی است و از یک رویکرد روش شناختی کیفی مبتنی بر استراتژی تئوری داده بنیاد استفاده شده است. برای بدست آوردن کدها از تکنیک تحلیل محتوا بهره بردیم. جامعه آماری این پژوهش شامل چهار کتاب تفسیر قرآن بوده است و نمونه آماری با توجه به جامعه بررسی سوره هایی که با نظر کارشناسان قرآنی تعدادی از آن سوره ها مربوط به حضرت موسی بود، بررسی گردید.
پژوهش کیفی که غالباً پژوهش توصیفی3 نامیده می شود، بجای تبیین رابطه بین متغیرها با توصیف سرو کار دارد. یکی از صاحبنظران شیوه های کیفی را به عنوان مجموعه ای از فنون تفسیر معرفی می کند که در پی توصیف، رمزگشایی، برگردان و یافتن معنا پدیده ها نه فراوانی آنها است. این پدیده ها کم و بیش به طور طبیعی در علم الاجتماع مورد بررسی قرار می گیرند.( دانایی فرد، (1387 برای سنجش روایی تحقیق از روش روایی محتوا استفاده شد که دو تن از خبرگان مدیریت به تایید آن پرداختند. برای
سنجش پایایی آن نیز به لحاظ کدگذاری های صورت گرفته از روش توافق موضوعی (پایایی بین دو کد گذار) بهره گرفته شد.
میزان (درصد) توافق درونموضوعی دو کدگذار 60) درصد یا بیشتر) در هر مورد (کنترل تحلیل) نیز روشی برای پایایی تحلیل است (وال1، .(237 : 1996
برای محاسبه پایایی کدگذاری ها با روش توافق درونموضوعی دو کدگذار (ارزیاب)، از دوتن از دانشجویان نخبه مقطع دکتری مدیریت درخواست شد تا به عنوان همکار پژوهش (کدگذار) در پژوهش مشارکت کنند. سپس محقق به همراه این همکاران پژوهش، تعداد سه سوره را کدگذاری کرده و درصد توافق درونموضوعی که به عنوان شاخص پایایی تحلیل به کار میرود با استفاده از فرمول زیر محاسبه شد:
نتایج حاصل از این کُدگذاریها در جدول 1 آمده است:
همان طور که در جدول 1 مشاهده میشود تعداد کل کُدها که توسط محقق و همکار تحقیق به ثبت رسـیده اسـت برابر 170 ، تعداد کل توافقات بین این کُدها 63،و تعداد کل عدم توافقات بین این کُدها برابر 17 است. پایـایی بـین کُدگذاران در این تحقیق با استفاده از فرمول ذکر شده برابر 77/3 درصد است. با توجه به اینکه ایـن میـزان پایـایی بیشتر از 60 درصد است(وال2، (237 :1996، قابلیت اعتماد کدگذاریها مورد تائید است.
.4 یافته های پژوهش
در این پژوهش پس از مطالعه و بررسی متون تفاسیر قرآن کریم (کتاب های المیزان، ....) هشت بعد شایستگی حضرت موسی به عنوان شایستگی های مدیریتی آن حضرت استخراج گردید که در زیر هر مورد مختصری تشریح می گردد.
در جدول (1) که مربوط به بعد مهارت های ارتباطی شایستگی حضرت موسی است 4 شاخص وجود دارد که از سور طه و مومن استخراج گردیده است. ارتباطات عبارت است از تبادل اطلاعات و انتقال معنی. به عبارت دیگر ارتباطات، نتقال اطلاعات از فرستنده به گیرنده است؛ به گونه ای که برای هر دو قابل فهم و واضح باشد (رضاییان، :1387 (472
