بخشی از مقاله
شناسایی شایستگیهای اختصاصی و عمومی مدیران آموزشی مدارس (یک مطالعه کیفی)
چکیده:
یکی از دغدغههای جدی در حوزه آموزش و پرورش وجود مدیران آموزشی شایسته میباشد. هدف این پژوهش کیفی، تدوین چارچوب پیشنهادی شایستگیهای مورد انتظار از مدیران آموزشی مقاطع سهگانه در مدارس دخترانه شهرستان تربتجام بود. در این پژوهش کیفی از نوع مطالعه موردی، 87 شرکتکننده شامل 8 نفر از رؤسا و کارشناسان مسئول اداره آموزش و پرورش شهرستان تربتجام، 25 نفر از مدیران، 19 نفر از معاونین و 26 نفر از معلمان و دبیران و 9 نفر از والدین دانشآموزان مقاطع سهگانه مدارس دخترانه شهرستان تربتجام وارد مطالعه شدند. دادهها توسط 87 مصاحبه نیمهساختار یافته جمعآوری شده و مضامین به شیوه استقرایی استخراج گردید، با بهرهگیری از روش استروبرت کدگذاری شد و به شیوه تفسیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در نهایت به منظور ارائه چهارچوب مناسب از شایستگیهای مدیران آموزشی مقاطع سهگانه مدارس دخترانه شهرستان تربتجام از شیوه تحلیل ساختاری استفاده گردید. در پایان فرایند تحلیل، شایستگیهای مورد انتظار مدیران در قالب دو بعد اصلی شایستگیهای عمومی و شایستگیهای اختصاصی و در چهار مقوله اصلی طبقهبندی شد. این مقولهها عبارت بودند از: (1 فضائل اخلاقی: (ایمان و تقوا، تعهد و مسئولیتپذیری، عدالتمحوری، اعتمادآفرینی و وحدتآفرینی، (2 ویژگیهای شخصیتی: (قاطعیت، خلاقیت و نوآوری، بینش راهبردی، برانگیختگی، آراستگی، هوش فرهنگی و تحصیلات)، (3 انتظارات نقش: (تصمیمگیری، مدیریت دانش، مدیریت زمان، مدیریت منابع، مدیریت استعداد، مدیریت ارتباطات، مربیگری و حل مسأله) و (4 وظایف (برنامهریزی، نظارت و راهنمائی، التزام به قوانین، هماهنگی و سازماندهی). بر اساس معیارهای شایستگی بهدست آمده در این مطالعه از مدیران مقاطع سهگانه مدارس دخترانه شهرستان تریتجام انتظار میرود که از شایستگیهای عمومی، بهترتیب شامل ایمان و تقوا، تعهد و مسئولیتپذیری، عدالتمحوری و شایستگیهای اختصاصی، شامل مدیریت منابع، مدیریت استعداد، مدیریت ارتباطات برخوردار باشند.
واژههای کلیدی: شایستگیهای مدیریتی، مدیران آموزشی، شهرستان تربتجام.
طرح مسئله:
تحقیق حاضر در پی معرفی چارچوبی انسجامیافته و منطقی از شایستگیهای مورد انتظار مدیران آموزشی مقاطع سهگانه مدارس دخترانه شهرستان تربتجام بود. اهمیت تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و بازرگانی شهرستان تربتجام از سدههای 4-3 هـ . ق، نمایان گشته، در زمان زندگی شیخ احمد جام 536 -44) هـ . ق) یعنی سده-های پنجم و ششم هجری- قمری، شکوفا شده است. ویژگی بارز شهرستان تربتجام، وجه فرهنگی آن است؛ از این رو آن را" فرهنگ شهر" نامیدهاند. این شهرستان از نظر بافت مذهبی و فرهنگی (فارسها، افغانها، ازبکها و ترکمنها) و همچنین بافت جغرافیایی همگون نیست. بهطوری که، منطقه پایینجام با منطقه بالاجام از نظر گویشها و باورها متفاوت هستند. بیشتر اهالی بخش بالاجام بیشتر پیرو مذهب تشیع میباشند و بخش پایین-جام اهل تسنن هستند.
اداره آموزش و پرورش شهرستان تربتجام، به عنوان یکی از شش اداره استان خراسان رضوی دارای 160 مدرسه با 2156 نفر پرسنل بوده است که از این تعداد 1207 نفر آموزگار ابتدایی و تعداد 1129 نفر دبیر مقاطع بالاتر بودهاند (حسینزاده و افشار قاسمی، .(1388
تربتجام برای بازگشت به شرایط طلایی تمدن تاریخی خود نیازمند آموزش و پرورش پیشرو و چنین آموزشی مستلزم وجود مدیران شایسته است. ورود فناوریهای نو در محیط یادگیری، مبارزه با فقر از طریق یادگیری مداوم و آموزش، تغییر در ساختار و فرآیند تأمین و تربیت معلمان و دانشآموزان از عمدهترین دلایل توجه به مفهوم شایستگیهای کلیدی است. در حالیکه امروزه تعداد زیادی از سازمانها، روشهای مدیریت منابع انسانی مبتنی بر شایستگی3 را بهکار میبرند، دلیلی وجود ندارد این مدل در سازمانهای آموزش و پرورشی جایگاهی نداشته باشد. پیش فرض تحقیق حاضر آن بود که شایستگیهای کلیدی مورد نیاز مدیران آموزشی این شهرستان با توجه به شرایط ویژه تربتجام، لزوماً منطبق با شایستگیهایی که در سایر سازمانها و حتی سازمانهای آموزشی مطرح است نباشد. اغلب تحقیقات و ادبیات مربوط به حوزههای شایستگی مبتنی بر بافت غربی یا کشورهای صنعتی بوده و در سایر کشورها و در سازمانهای اجتماعی و تربیتی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است (چن4 و هان، 2006؛ به نقل از یاسینی .(1388 علاوه بر این، مدلهای شایستگی با همان سرعتی که سازمان توسعه مییابد، با چالشهای محیطی خارجی یا تغییرات خدمات و تنش روبرو میشوند. بنابراین، نیاز
به شناسایی، طراحی مدلهای بومی و ارزیابی مستمر و تعاملی رویکرد شایستگی ضروری میباشد (اسدی فرد، .(1387
توجّه به شایستگیهای مدیران آموزشی شهرستان تربتجام در بردارندهی دو نتیجه آنی و آتی است. نتایج آنی این تحقیق، شناخت دقیقتر از شایستگیهای مورد انتظار از مدیران آموزشی شهرستان تربتجام و مدیریت اثربخشتر قابلیتها و تواناییهای مدیران شهرستان است و نتایج آتی آن، زمینهسازی برای تعیین شکاف میان ادراک و انتظارات همکاران و والدین دانشآموزان از عملکرد مدیران آموزشی شهرستان و تعیین دلایل و عوامل ایجاد این شکاف میباشد.
اهداف پژوهش:
هدف این مقاله پاسخ به دو سئوال زیر بود.
(1شایستگیهای مدیریتی مورد انتظار از مدیران آموزشی مقاطع سهگانه در مدارس دخترانه شهرستان تربتجام چیست؟
(2 الگوی مفهومی شایستگیهای مدیریتی مورد انتظار از مدیران آموزشی مقاطع سهگانه در مدارس دخترانه شهرستان تربتجام چیست؟
روش تحقیق:
این پژوهش از نوع پژوهشهای کیفی و روش مورد استفاده، مطالعه موردی بود. زیرا در رابطه با موضوع حاضر بررسی و شناسایی شایستگیهای عمومی- اختصاصی مورد نیاز مدیران آموزشی مقاطع سهگانه (دبستان، راهنمایی، دبیرستان) مدارس دخترانه شهرستان تربتجام که هدف آن واکاوی عمیق و شناخت و تحلیل مؤلفههای یک موضوع مهم (شناسایی شایستگیهای مدیران آموزشی) بود مطالعه موردی هدایتکننده بود.
میدان تحقیق: مقاطع سهگانه مدارس دخترانه شهرستان تربتجام.
واحد تمرکز: شایستگیهای مدیریتی مدیران آموزشی مقاطع سهگانه مدارس دخترانه شهرستان تربتجام واحد مشاهده : واحد مشاهده در پژوهش حاضر فرد است که شامل تکتک نمونه آماری مدیران، معاونین، معلمان، والدین در مدارس دخترانه شهرستان تربتجام میباشد.
ابزار مشاهده: از آنجا که هدف پژوهش حاضر، جمعآوری اطلاعات عمیق و کیفی از پدیده شایستگی بود. از ابزار مصاحبه نیمهساختیافته (نیمه آزاد) استفاده شد.
نحوه انجام مصاحبهها بدین شکل بود که بعد از شناسایی موقعیت مکانی هر یک از مدارس و هر یک از آزمودنیها، کار مصاحبه در دو نوبت صبح و بعد از ظهر و با تعیین وقت قبلی از طریق تماس تلفنی با آزمودنیها انجام گرفت. در ابتدای هر مصاحبه، هدف از تحقیق برای آزمودنیها بیان گردید و سپس سوالات مصاحبه از آنها پرسیدهشد. برای هر مصاحبه تقریباً 60 تا 90 دقیقه زمان اختصاص یافت. در برخی از مصاحبهها با کسب
اجازه از آزمودنی برای ثبت دادهها از ضبط صوت استفاده شد و افرادی را که تمایلی به این کار نشان نمیدادند، گفتههایشان یادداشت و خلاصهنویسی میشد.
شرکت کنندگان:
تعیین حجم نمونه به روش نمونهگیری هدفمند و وابسته به میزان اشباع دادهها بود. بدین صورت که ابتدا، از هر مقطع مدیران برتر، موفق شهرستان تربتجام که حداقل دارای 5 سال سابقه کار باشند، انتخاب شدند و معاونین آموزشی و کارشناسان آموزشی نیز از بین افرادی که در سازمان آموزش و پرورش شهرستان تربتجام با حداقل دارای 5 سال سابقه کار انتخاب شدند و با راهنمایی مدیران یا سایر معلمان باسابقه و خوشنام، فهرستی از معلمان و دبیران نمونه تربتجام که حداقل دارای 5 سال سابقه کار باشند، در هر یک از مدارس شهرستان تربتجام تهیه شد و والدین دانشآموزان مدارس دخترانه شهرستان تربتجام در مقاطع سه گانه شامل مجموع والدینی بودند که در بازه زمانی فروردین ماه1390 تا آذر ماه1390 به مدارس مراجعه داشتند. والدین دانش-آموزان هم عضو منتخب اولیاء و انجمن مدرسه بودند و هم افراد عادی را شامل میشدند. معیارهای ورود شرکتکنندگان، دارا بودن تجارب کاری ارزنده و قوی در مراکز آموزشی شهرستان، تجربه برخورد مستقیم با مدیران و تمایل به شرکت در مطالعه بود. به سخن دیگر اطلاعات از افرادی کسب شد که بتوانند پاسخگوی سوالات پژوهش باشند. افراد شرکتکننده در این مطالعه، 87 نفر شرکت داشتند (جدول.(1
