بخشی از مقاله
چکیده:
هدف این مقاله پایه ریزی مبانی و اصول یتیم نوازی است، و یکی از مهمترین مباحثی است که امروز تمام جامعه با آن روبرو هستند. در این مقاله سعی شده است که ابتدا با استفاده از مطالعات وسیعی در چارچوب مناسبی یتیم را تعریف و از احادیث و از قرآن گفته و راهکار هایی در این زمینه به دست بیاوریم و با بهره گیری از نظرات پیامبر اکرم ، ائمه و قرآن ، علویان ، صحابه و نتایج مهمی در زمینه یتیم نوازی به دست بیاوریم ، و این موضوع مقاله به خودی خود بسیار پیچیده است که نظرات متفاوتی در این زمینه وجود دارد. در این مقاله سعی شده است از اطلاعات کتابخانه ای و سایت های مختلف در اینترنت مطالب جالبی را از دیدگاه بزرگان جمع آوری کنیم. نتایج حاصل در این مقاله ما را به سوی احترام به یتیم میکشاند ، چون گفته پیامبر و ائمه معصوم ما میباشد.
مقدمه
مشکل یتیمی از پدیده های اجتماعی محسوب می شود که از گذشته در جوامع انسانی مطرح بوده است ، جوامع نیز به تناسب با چنین قشری برخوردی متفاوت داشته اند. برخی از دیده ترحم و عطوفت ایتام را گرامی داشته اند و بعضی هم بر مشکلات ایتام افزوده اند . توجه و اهمیت دین اسلام درباره ی یتیم ها نیز افزون بر آنکه از رحمت و لطف خدا سرچشمه می گیرد جنبه ی دیگری نیز دارد ، و آن نگاه پیش گیرانه از عواقب رها شدن یتیم ها به حال خود است. چون اگر چنین افرادی به حال خود رها شوند در آینده هزینه های سنگینی بر جامعه دارد خواهند ساخت و میتواند عامل بسیاری از ناهنجاری های جامعه شوند. به همین خاطر قرآن کریم به این محور نیز توجه کافی داشته است.
تکریم ایتام در ادیان الهی :
یتیم گرچه از نوازش های پدری محروم است ، ولی از رحمت خداوند مهربان بی نصیب نیست و لطف پروردگار شامل حال او می شود. در دین مقدس اسلام ، نسبت به رعایت حال و حفظ حقوق یتیم ، توجه و تأکید فراوان شده است. ولی این توجه و اهمیت تنها به اسلام اختصاص ندارد و در ادیان الهی قبل از اسلام نیز سابقه داشته است. چنان که قرآن کریم می فرماید : " به یاد آرید آن هنگام را که بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و درویشان نیکی کنید و با مردمان سخن نیک گوئید و نماز بخوانید و زکات بدهید ولی جز اندکی ، پشت کردند و رویگردان شدند.
" 1 بنابراین ، میثاق مقدس تکریم و احسان به یتیم ریشه در همه ادیان الهی دارد ، پیامبرانی چون حضرت موسی و عیسی بشدت از حقوق یتیمان طرفداری کرده و ظلم به یتیمان را از گناهان کبیره شمرده اند. در عصر جاهلیت و قبل از اسلام ، اعراب با تصرف در حال تیمان و ظلم و ستم به آنها ، نه تنها او را تکریم نمی کردند بلکه یتیم نزد آنها ارزش نداشت و همواره او را به خواری ، سستی و بیچارگی و فقر توصیف می کردند.
دین مبین اسلام به عنوان کاملترین و جامع ترین دین الهی ، همواره مستضعفان و محرومان اجتماع را زیر حمایت خویش داشته است و در این میان ایتام بیشتر از سایر محرومان مورد عطوفت و رحمت قرار گرفته اند. برای روشن شدن اهمیت موضوع ایتام در اسلام کافی است که بدانیم واژه یتیم و مشتقات آن 23 بار در آیات قرآن وارد شده و افزون بر این ، آیاتی نیز هستند که این واژه و تغییر در ظاهر آن مشهود نیست ، ولی مضمون آن آیات درباره ی یتیم است.
احادیث و برخی توجیهات :
. 1 سئل الصادق علیه السلام لم اوتم النبی - ص - من ابویه فقال سئلایکون لمخلوق علیه حق - 2
معنی : از امام صادق درود بر او سؤال شد که چرا پیامبر - درود بر او - از پدر و مادرش یتیم گردید و در پاسخ فرمود : تا هیچ مخلوقی بر او حقی پیدا نکند . در نقض مفهوم و معنی حدیث مذکور مطلبی که قبلاّ آوردیم کافی است ، زیرا مادر ، جد و عموی پیامبر در زمینه ی کفالت ، حضانت ، تربیت و مراقبت پیامبر نهایت کوشش را کرده و حقی بر او پیدا کرده اند . از حدیث در مجمع البیان یاد نشده و در غالب موارد با جمله روایت شده نقل گردیده است.
. 2 امام فخر رازی در مقام بیان فلسفه رسول خدا چند نکته را ذکر کرده است :
.1 خداوند او را یتیم کرد تا قدر یتیمان را بشناسد و ادای حقوق ایشان کند و اصلاح حال آنان قیام نماید و اوضاعشان را سامان بخشد.
. 2 اسم ایشان با لقب یتیم همراه شد تا یتیمان دیگر احترام شوند.
.3 پیامبر یتیم شده تا فقط به خدا اعتماد کند و از همه به جز او ببرد.
رسیدگی به محرومان و ایتام در سیره امام علی - ع - : مقتدای راهمان علی - ع - است. همان که واژگان تاب بزرگی روحش را ندارند. با کدامین واژه می توان به توصیف دریای ایثار و سخا نشست. آنگاه که انگشترش را به مسکین عطا کرد ، ایثار معنا گرفت و بخشش از شادی در سرور شد و فقیران عالم طعم تلخ فقر را فراموش کردند و از شرمساری نداری به در آمدند. چون به همراه همسر و فرزندانش اخطار خود را سه شب پیاپی به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند خودخواهی رخت بربست و دگرخواهی و محروم بینی معنا گرفت ، و زیباترین پیامها در کالبد زمان جان گرفت و به جهان قرن بیستم تقدیم شد. جهانی که چون مجمه ای دو رویه است.
جهانی که بر یک روی آن بتی دلربا ، زیبا و فریبنده و بر دیگری روی هیولایی وحشتناک جلوه گری می کند. در سده اخیر ، پیشرفت صفت و دانش چون جادو کارهای به ظاهر نشدنی را ممکن ساخت و انسانها را به شگفتی واداشت و آسایش و فراوانی را به ارمغان آورد. اما فضیلت های انسانی را به دست فراموشی سپرد ، بلکه در لابه لای چرخ های هولناک خود خرد و نابود کرد ، در دنیای کنونی از خستگی و رنج های جسمی دوران کهن خبری نیست.
امام از فضیلت ، شرافت و عواطف اصیل از قبیل مهر و محبت ، فداکاری و از خود گذشتگی کمتر خبری می بینیم. از امور مسلم در مشی پیامبر اکرم - ص - و ائمه معصومین - ع - احتمام ایشان برای رفع حوائج مستضعفان و محرومان و ایتام است ، آن بزرگواران سعی می نمودند در جبهه ی آنان باشند ، کرامتشان را حفظ کنند و محرومیتشان را بزدایند زیرا آنان را محبوب خدا و وسیله ی رحمت الهی می دانستند . آنها خود را از محرومان می دانستند و به آنان عشق می ورزیدند و آنان را بزرگ و عزیز می داشتند.
از امیر مؤمنان علی - ع - روایت شده است که پیامبر اکرم اسلام فرمود که در شب معراج خداوند به او فرمودند : - ای محمد ! دوست داشتن خدا ، دوست داشتن فقیران و نزدیک شدن به ایشان است. گفت آنها چه کسانی هستند؟ فرمود : کسانی که اندک خشنودند و بر گرسنگی شکیبایند و بر زندگی گوارا و سپاسگزارند و از گرسنگی و تشنگی شکایت نمی کنند و با زبانشان دروغ نمی گویند و بر پروردگارشان خشمناک نباشند و بر آنچه از دست داده اند ، افسرده خاطر نمی شوند و بر آنچه به دست آرند شادمان نمی باشند. ای محمد ! دوست داشتن من ، دوست داشتن فقیران است . به فقیران و به محلشان نزدیک شو تا تو را به خود نزدیک کنم و از ثروتمندان و محلشان دور شو که فقیران دوستان می مانند. - 3
سرپرستی ایتام :
قرآن کریم و پیشوایان معصوم امر سرپرستی کودکان یتیم را از بهترین و پسندیده ترین امور به حساب می آورند و مؤمنان را در این راستا راهنمایی و تشویق می نمایند تا در جامعه یتیمی آواره نماند ، و در پناه مؤمنان نیاز های آنها برطرف شود. قرآن کریم می فرماید : " از تو درباره ی یتیمان می پرسند ، بگو : اصلاح کار آنان بهتر است و اگر زندگی خود را با زندگی آنها بیامیزید ، آنها برادران دینی شما هستند. " از آیه ی یاد شده برمی آید که بهترین محیط برای کودکان یتیم ، محیط طبیعی خانواده است و پیامبر اکرم جای دادن یتیم در منزل و تأمین نیازمندی های او را باعث قبولی اعمال در پیشگاه خداوند دانسته و در حدیث دیگری فرموده : " در خانه ای که یتیم باشد ، رحمت و برکت الهی در فضای آن خانه حاکم خواهد شد. " و باز می فرماید : " من و سرپرست یتیم در بهشت در کنار هم خواهیم بود.
" قرآن کریم ، با نفی هرگونه مسائل غیر منطقی و خرافی ، ماجرای فرزند خواندگی زید توسط پیامبر اکرم را مطرح کرده و در واقع یکی از شیوه های سرپرستی از ایتام را قبول یتیم به عنوان فرزند و پرورش او در محیط خانواده می داند ، چنان که می فرماید : " خدا پسر خوانده هایتان را پسرانتان نکرده ، این سخنانی است که شما از پیش خود می گوئید ، ولی خدا حق را می گوید و به سوی راه درست هدایت می کند ، پسر خوانده ها را به نام پدرانشان صدا بزنید ، که این نزد خدا به عدالت نیکوتر است . و به فرض که پدر آنان را نمی شناسند ، برادر دینی خطابشان کنید و یا به عنوان دوست صدایشان بزنید و خدا در آنچه تا کنون اشتباه کرده اید ، شما را مؤاخذه نمی کند ، ولی آنچه عمدأ مرتکب می شوید ، مؤاخذه می کند و خدا همواره آمرزنده و رحیم است. " 5 از آیه ی یاد شده برمی آید که فرزند خوانده احکام فرزند صبی ندارد و باید آنها را به پدران خویش نسبت داد ، باید به آنها محبت و مودت کرد.
