بخشی از مقاله
چکیده
مراحل توالی در قطعه شاهد سری یک طرح جنگلداری لنگا در حوضه آبخیز شماره 36 - کاظم رود - شناسایی و در هر مرحله تحولی اولیه، اپتیمال - اوج - و پوسیدگی - پوسیدگی - یک قطعه نمونه به وسعت یک هکتار 100× 100 - متر - انتخاب شدند. در هر قطعه یکهکتاری قطر برابر سینه تمام گونه های درختی برداشت شد. مشخصات کمی نهالهای با قطر کمتر از 5/7سانتی متر در قطعه نمونههای 4 مترمربعی برداشت گردید.
نتایج نشان داد که افزایش میانگین فراوانی نهال و نونهال در میکروپلات و میانگین سالانه رویش بلندی نهال در مرحله پوسیدگی در اثر افزایش شدت نور نسبی در این مرحله بوده است. فراوانی درختان از مرحله اولیه به اوج و پوسیدگی کاهش نشان داد. با توجه به نتایج، بهتر است در مرحله اوج با ایجاد روشنه، زادآوری را مستقر نماییم و در مراحل اولیه و پوسیدگی کیفیت زادآوری را افزایش دهیم.
مقدمه
جوامع جنگلی شمال ایران نتیجه تحولات پیچیدهای بوده که در چنین اکوسیستمهای طبیعی اتفاق افتاده که به دلیل طولانی بودن سیکل تحولات در اکوسیستمهای طبیعی و به ویژه جنگل، این تحولات در زمان کوتاه قابل مشاهده و ارزیابی نیستند. طول سیکل تحولی در جوامع مختلف متفاوت است. زمانی که یک درخت در جنگل به سن دیرزیستی فیزیولوژیک میرسد، افتاده و روشنهای در پوشش تاجی ایجاد میشود که بسته به اندازه تاج درختان افتاده دارای سطوح متفاوتی است.
بذرهای ریخته شده در روشنهها با مهیا بودن شرایط، جوانه زده و نهالهای حاصل در نتیجه رقابت و طی مراحل رویشی گوناگون، توده جنگلی نهایی را بوجود میآورند. تمام اتفاقاتی که در این مدت به وقوع میپیوندند همراه با تحولاتی در جنگل است که مراحل تحولی - - Developmental stages نامیده میشوند.
قورچی بیگی - 1381 - در بررسی نهالهای راش در جنگلهای رامسر نشان داد که با افزایش شدت نور نسبی و بزرگتر شدن سطح روشنه، رویش طولی نوشاخه - رویش کل - و نیز رویش طولی نوشاخه تابستانه افزایش مییابد. Leibundgut - 1993 - بجای مرحله تحولی در تودههای بکر از فازهای مختلف تجدیدحیات، پوسیدگی، اوج، تکگزیده، پیشاهنگ و جنگل جوان صحبت میکند.
Korpel - 1995 - نشان داد در جنگلهای بکر راش در کشور اسلواکی، در بین مراحل تحولی مختلف، مرحله تحولی تخریب بیشترین تعداد زادآوری و مرحله تحولی اپتیمال کمترین تعداد زادآوری را دارد. Emborg et al. - 2000 - نشان دادند که حداکثر اندازه روشنهها درانتهای مرحله تحولی تخریب - فاز تجدید حیات - دیده میشود و در فاز اپتیمال از اندازه آن کاسته میگردد.
در دخالتهای جنگلشناسی در بخش اجرا، به طور معمول ساختار تودهها یکسان تصور شده و عمل نشانهگذاری بصورت یکسان در کل توده اعمال میشود. در حالی که ساختار تودهها به صورت موزاییکی و در مراحل تحولی مختلف دارای تفاوت میباشد.
حتی تجدید حیات نیز در تمام سطح عرصه توده یکسان نیست. در صورت شناخت بهتر مراحل تحولی میتوان در تصمیم گیریهای جنگلشناسی از فرآیندهای طبیعی سود برد و نوع دخالتها را هدفمندتر نمود تا ضمن اصلاح ساختار و آمیختگی، استقرار نسل جوان را نیز تضمین کرد. هدف از تحقیق حاضر دستیابی و شناخت وضعیت درختان و نهالها در مراحل تحولی مختلف در یک جنگل دست نخورده و مدیریت نشده است تا بتوان آنها را در دیدگاه جنگلشناسی نزدیک به طبیعت به کار گرفت و سیکل تحولی و تولید نهالهای مناسب را برای تضمین استمرار تولید تسریع بخشید.
مواد و روشها
تحقیق حاضر در قطعه شاهد - 139 - سری یک طرح جنگلداری لنگا در حوضه آبخیز شماره 36 - کاظم رود - انجام شده است.
جنگلهای سری یک بین طول جغرافیایی ً25َ02ْ51 تا ً05َ05ْ51 شرقی و عرض ً15َ32ْ36تا ً10َ 35ْ36 شمالی قرار دارند.
قطعه 139 در یک دامنه ارتفاعی 1350 متر تا 1650 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. میزان بارندگی سالیانه حدود 1300 میلیمتر و میانگین دمای سالیانه حدود 8 درجه سانتیگراد و فاقد فصل خشک حیاتی است
پس از جنگلگردشی در قطعه شاهد، مراحل تحولی بر اساس تعاریف - 1995 - Korpel و مطالعات دلفان اباذری و همکاران - 1383 - شناسایی و در هر مرحله تحولی اولیه، اپتیمال و تخریب یک قطعه نمونه به وسعت یک هکتار 100*100 - متر - انتخاب شدند.
آماربرداری صددرصد در هر قطعه یکهکتاری با برداشت نوع گونه درختی و قطر برابر سینه انجام شد. در محاسبات، قطر درختان به چهار کلاسه کمقطر - کمتر از 30 سانتیمتر - ، میانقطر 35 - تا 50 سانتیمتر - ، قطور 50 - تا 70 سانتیمتر - و خیلی قطور - بیشتر از 75 سانتیمتر - تقسیم شدند. به منظور بررسی وضعیت نور و شاخص سطح برگ - LAI - در زیر توده در مراحل مختلف تحولی، در محل تقاطع قطرهای هر قطعه نمونه یک عکس نیم کروی برداشت و شدت نور نسبی و LAI با استفاده از نرم افزار - Gap Light Analyzer - GLA محاسبه شد
مشخصههای کلیه نهالهای با قطر برابر سینه کمتر از 7/5 سانتیمتر در قطعات 4 مترمربعی اندازهگیری شد. مشخصات اندازهگیری شده در مورد نهالها عبارتند از: قطر یقه، ارتفاع نهال - فاصله بین یقه تا جوانه انتهایی - ، اندازه نوشاخه بهاره - فاصله بین آخرین گره تا جوانه انتهایی - ، طول بالاترین میانگره - فاصه جوانه انتهایی با آخرین جوانه جانبی - ، قطر تاج - فاصله بین دو بلندترین شاخه جانبی - .
نتایج
طی آماربرداری صددرصد، در قطعه های نمونه مراحل اولیه، اوج و پوسیدگی به ترتیب قطر برابر سینه 454، 336 و 302 درخت از گونههای راش، ممرز، گیلاس وحشی، شیردار و پلت اندازهگیری شد. در تمام مراحل تحولی بیشترین تعداد در کلاسه کم قطر و کمترین تعداد در طبقه خیلی قطور قرار داشتند. در مرحله تحولی اولیه تعداد در طبقه کمقطر، تقریبا دو برابر تعداد در طبقه کمقطر در مراحل اوج و پوسیدگی است. از مرحله تحولی اوج به پوسیدگی تعدادی از پایههای میان قطر و قطور افتاده و تعدادی نیز به طبقات قطری بالاتر میرسند. در ابتدای مرحله پوسیدگی تعداد در طبقات قطری درختان نزدیک به مرحله اوج و در انتها با افتادن بیشتر درختان به مرحله اولیه نزدیک میشود
شکل -1 تعداد در کلاسههای قطری درختان در مراحل اولیه - بالا چپ - ، اوج - بالا راست - و پوسیدگی - پایین -
در میکروپلاتهای قطعات یک هکتاری، در مجموع مشخصههای کمی و کیفی 65 نهال اندازهگیری شد که 54 نهال راش و 11 نهال از سایر گونهها بودند. بیشترین مقدار شدت نور مستقیم - %22/19 - ، شدت نور نسبی - %53/19 - ، میانگین طول بالاترین میانگره 2/23 - میلیمتر - و میانگین نهال در میکروپلات 7 - اصله - در مرحله تخریب اندازه گیری شدند. بیشترین مقدار میانگین ارتفاع نهال 9/148 - سانتیمتر - ، میانگین قطر تاج 1/115 - سانتیمتر - ، میانگین قطر یقه 6/1 - سانتیمتر - ، سن نهال 11 - سال - ، میانگین طول نوشاخه بهاره 1/108 - میلیمتر - و شاخص سطح برگ - 75/4 - در مرحله اپتیمال اندازهگیری شدند.
بیشترین میانگین نونهال در میکروپلات 9 - اصله - در مرحله اولیه شمارش شدند - جدول . - 1 کمترین مقدار شدت نور مستقیم - %55/7 - ، شدت نور نسبی - %29/3 - و میانگین نونهال در میکروپلات، را مرحله اپتیمال به خود اختصاص داده است. کمترین مقدار میانگین قطر تاج 2/83 - سانتیمتر - و شاخص سطح برگ - 37/2 - در مرحله تخریب اندازهگیری شد. کمترین مقدار میانگین ارتفاع نهال 6/77 - سانتیمتر - ، میانگین قطر یقه 6/0 - سانتیمتر - ، سن نهال 6 - سال - ، میانگین طول بالاترین میانگره 7/12 - میلیمتر - ، میانگین نوشاخه بهاره 4/23 - میلیمتر - و میانگین نهال در میکروپلات، در مرحله اولیه اندازهگیری شده است - جدول . - 1 بیشترین مقدار میانگین رویش سالانه ارتفاع نهال در مرحله تخریب اتفاق افتاده است یعنی جایی که شدت نور نسبی دارای بالاترین مقدار است
جدول– 3 برخی از مشخصههای اندازهگیری شده در مراحل تحولی*
* اعداد مشخص شده با علامت ، مقدار انحراف معیار میباشد.
از نظر موجودی حجمی، بیشترین مقدار در مرحله اولیه و کمترین مقدار در مرحله پوسیدگی بوده است. در تمام مراحل تحولی بیشترین موجودی حجمی را گونه راش به خود اختصاص داده است. بیشترین حجم خشکهدار در مرحله اوج و کمترین مقدار آن در مرحله اولیه بوده است
