بخشی از مقاله
چکیده
ساختار توده های جنگلی با گذشت زمان دچار تغییراتی شده و منجر به شکل گیری فازهای تحولی میشود. شناخت فازها می تواند در اعمال شیوه های به هنگام و مناسب با ساختار توده دارای اهمیت باشد. مطالعه پیش رو با هدف ارائه ویژگیهای ساختاری تودههای آمیخته راش در فاز تشکیل زیراشکوب در جنگل خیرود نوشهر انجام شد. به این منظور سه قطعه یک هکتاری در این فاز انتخاب و مشخصه های ساختاری توده با اندازه گیری تمامی درختان زنده و سرپا انجام شد.
حجم و تعداد در هکتار درختان در این فاز حد متو سطی را ن شان می دهد و بی شترین فراوانی متعلق به درختان در طبقات قطری کوچکتر 25 سانتی متری م شاهده می شود. تعداد ب سیار زیاد از نهال های پرکننده رو شنه منجر به شکل گیری زیر ا شکوب و درنهایت ب سته شدن رو شنه ها می گردد. در جنگل شنا سی همگام با طبیعت مسیرهای جنگلشناسی بای ستی با حداقل انحراف از مسیرهای تحولی طبیعی توده های جنگلی باشد. در فاز زیر اشکوب دخالت های پرورشی با هدف کاستن از رقابت بین گونه ای می تواند روند انتقال توده به فاز بعدی را تسریع نماید.
مقدمه
ساختار تودههای جنگلی با گذشت زمان و تحت تاثیر آشوبهای مختلف - طبیعی و انسانی - دچار دگرگونیهایی میشود که با عنوان پویایی تودههای جنگلی شناخته میشود. در طی فرایند تحول تودههای جنگلی، کنشهای مختلفی در بین درختان توده - نظیر رقابت درونگونهای و بینگونهای - و نیز بین درختان و محیط فیزیکی پیرامون آنها با توجه به آشیان اکولوژیک متفاوت گونههای درختی شکل میگیرد که نتیجه این روند بر روی ساختار جنگل و حتی بخش زنده همراه با آن نمود پیدا میکند. - VonGadow, 2005 -
مطالعه پویایی و تغییردر ساختار تودههای مختلف جنگلی می تواند منجر به تدوین برنامه های مدیریتی همگام با طبیعت توده های جنگلی شود. به عبارت دیگر تمامی دخالت های جنگلشناسی بایستی با آگاهی کامل از شرایط توده انجام شود و توده در مسیرهای تحولی که تحت عنوان مسیرهای جنگلشناسی نیز شناخته می شود هدایت گردد. بر این اساس مطالعات متعددی در جنگل های مناطق معتدله با هدف شناخت از مراحل و فازهای تحولی توده های جنگلی انجام شده است. مطالعات صورت گرفته در ارتباط با تکامل و پویایی تودههای جنگلی از سال 1930 آغاز شده است .
- Standovár and Kenderes, 2003 - در دهه 1950 و 1960 مطالعات گستردهای در جنگلهای واقع در کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، چک، اسلوونی، صربستان و بوسنی صورت گرفته و بر اساس نتایج این مطالعات فازها و چرخههای موجود در این جنگلها به شکل مدل ارائه گردیده است. - Korpel, 1982; Leibundgut, 1959 - بر این اساس سه مرحله جداگانه شامل مرحله اولیه، اپتیمال و تخریب تعریف شد که هر یک دارای فازهای متفاوتی هستند بر اساس نوع آشوب و شرایط رویشگاهی در جنگلهای مناطق مختلف دیگری مثل مرحله رشد ارتفاعی، مرحله اپتیمال و مرحله پوسیدگی میباشد.
- Korpel, 1995 - درکشور ایران نیز طی پژوهشی در جنگلهای آمیخته راش در جنگلهای گرازبن پویایی مرحله انتهایی توالی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد تکامل تودههای راش در سه مرحله حجم افزایی، انباشت حجم و دگرگونی حجم رخ میدهد مرحله افزایش حجم شامل فازهای تشکیل زیر اشکوب و زادآوری، مرحله انباشت حجم شامل، فازهای کاهش پایهها، نور افزایی و حجم افزایی و مرحله دگرگونی حجم نیز شامل فازهای تشکیل روشنه، حجم کاهی و کهنرست است . - Sefidi et al., 2013 - پس از آن مطالعات متعددی در جهت ارائه ویژگی های کمی هر یک از فازهای تحولی انجام شده است. بررسی فاز کاهش پایهها در جنگل گرازبن نشان داد که در این فاز تحولی شاخص آمیختگی گونهای مقدار متوسطی را نشان می دهد که که نشان دهنده تمایل متوسط گونه راش به قرار گرفتن در کنار سایر گونه هاست.
همچنین مقدار شاخص فاصله همسایگی نشان داد که در این مرحله توده دارای تراکم بالایی بوده و در نتیجه رقابت زیادی در بین درختان جهت کسب منابع غذایی وجود دارد - . - Moridi et al., 2015 همچنین کمی سازی فاز کهن رست در جنگل های راش در اسالم نشان داد در این فاز 548 سیلو حجم سرپا وجود دارد و توده های راش از لحاظ تمایز قطری ساختاری تاهمگن را نشان می دهند - Nobahar et al., 2018 - و همچنین مطالعه فاز تشکیل روشنه در روند تحولی راش نشان داد که ساختار ناهمگن است و راش گونه اصلی پرکننده روشنه در این فاز به شمار میرود . - Pour goli et al., 2016 - مطالعه پیش رو با هدف ارائه مهمترین ویژگی های ساختاری تودههای آمیخته راش در فاز تشکیل زیراشکوب در روند تحولی توده های راش شرقی انجام شد.
مواد و روشها
منطقه مورد بررسی
این پژوهش بخ شی از برنامه مطالعه پویایی تودههای راش شرقی در جنگل خیرود نو شهر ا ست که پی شتر در یک قطعه 75 هکتاری مراحل و فازها شناسایی شده و تغییرات آن در سال های مخالف پایش می شود . - Sefidi et al., 2013 - رویشگاههای مورد مطالعه در جنگل آموز شی و پژوه شی خیرود واقع در 7 کیلومتری شرق نو شهر و در غرب ا ستان مازندران شدهاند. این جنگل از شمال به نوار ساحلی و رو ستای نجارده و از جنوب به ییلاقات و رو ستای کلیک و از شرق به جنگلهای حوزه 46 و از غرب به رودخانه خیرود محدود می شود. م ساحت کل منطقه حدود 8000 هکتار میبا شد. روی شگاههای مورد مطالعه با توجه به سابقه مدیریتی و عدم انجام نشانه گذاری و بهره برداری صنعتی تشابه تیپ و شرایط رویشگاهی از بخش گرازبن این جنگل انتخاب شد.
جمع آوری داده ها ابتدا آماربردای صد در صد در قطعات نمونه 25 هکتاری انجام شد. سپس در قطعات یک هکتاری که به این فاز تعلق داشتند، اقدام به آماربردای از تمامی درختان گردید. توزیع درختان در طبقات قطری، متوسط و میانه قطر، حجم سرپای درختان، درختان قطور تر از یک متر، تعداد درختان با قطر برابر سینه کمتر از 7/5 سانتی متر، حجم، کیفیت و توزیع خشکه دارها در طبقه های قطری تعداد، میانگین و دامنه مساحت روشنهها و نیز زاد آوری در سطح قطعات به عنوان مشخصه های اثر گذار در تعیین و تفکیک فازهای مختلف در هر یک از قطعات یک هکتاری و نیز در سطح جنگل تعادل 25 - هکتاری - برآورد و مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفتند.
روشنهها به شکل باز شدن تاج پوشش با حداقل مساحت 15 مترمربع تعریف شدند، زمانی که ارتفاع درختان و نهالهای پرکننده روشنهها به نصف ارتفاع درختان جانبی رسیدند، روشنهها بسته فرض شدند. برآورد م ساحت رو شنه از فرمول رانکل ا ستفاده شد . - Runkle, 1982 - تعداد و گونه درختان رو شنه ساز در هر رو شنه نیز یاددا شت گردید. همچنین تعداد نهال های گونههای درختی در مرحله خالگروه با ارتفاع بیش از 1/3 متر در هر روشنه و نیز در سطح جنگل بهعنوان پرکنندههای اصلی روشنه در توده آتی شمارش شد . - Nagel et al, 2010 - شاخص روشنه از تقسیم مساحت روشنه ها به سطح مورد بررسی به دست می آید.
نتایج
در این بررسی 695 درخت در سه قطعه یک هکتاری بررسی شدند. بر اساس نتایج به دست آمده متوسط حجم سرپای توده در این فاز 414 سیلو محاسبه شد - جدول . - 1 راش فراوانترین گونه درختی در منطقه است و پس از آن گونه های درختی ممرز، پلت و توسکا به ترتیب بیشترین فراوانی را به خود اختصاص می دهند. از لحاظ حجم سرپا نیز گونه راش شرقی بیشترین حجم سرپا را به خود اختصاص می دهد. همچنین در منحنی پراکنش درختان در طبقات قطری بیشترین فراوانی متعلق به درختان با قطر کمتر از 20 سانتی متر می باشد - شکل. - 1 همچنین در مقایس با مساحت 25 هکتاری مازاد درختان در این طبقات مشاهده می شود.
