بخشی از مقاله
خلاصه:
امروزه از دید کارشناسان محیط زیست و مدیریت شهری در برنامه ریزی استراتژیک، در پروژههای شهری سه عامل مهم تصمیم گیری در مکان یابی مناسب، برقراری بهینه سازی محیطی در انتخاب فرآیند و مدنظر قرار دادن ملاحظات زیست محیطی در کلیه امور نقش اساسی دارند. هرشهری تجلی فضای نظامهای زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی حاکم بر آن است. شهرمشهد نیز از این تعریف مستثنی نیست.
روش تحقیق این پژوهش به صورت توصیفی -تحلیلی بوده و با بررسی این پژوهش نشان می دهد که به طور مشخص انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی در مرحله امکان سنجی، مکان یابی و قبل از اجرای پروژههای عمرانی در شهر به عنوان یکی از موثرترین روشهای مدیریتی در کاهش اثرات زیست محیطی و ابزاری در راه رسیدن به توسعه پایدار شهری بشمار می رود، همچنین به تأثیرات منفی پروژههای عمرانی که بدون ارزیابی زیست محیطی بویژه مرتفع سازی یا بلند مرتبه سازی، صورت گرفته است، پرداخته شده تا با ارائه راهکاری مناسب تأثیرات منفی پروژههای عمرانی را بر محیط زیست شهری و سلامت شهروندان کاهش داده و در جهت توسعه پایدار شهری گام بردارد.
مقدمه
نگرشی گذرا بر وضعیت محیط زیست جهان در دو دهه گذشته نشان میدهد که علی رغم حساسیتهای اخیر در زمینه محیط زیست نه تنها اثرات مخرب انسانی کاهش نیافته بلکه مسایل حاد و دشواری مانند آلودگی شدید جو، نازک شدن لایه ازن، بروز پدیده گلخانهای و گرم شدن کره زمین و اثرات متعدد ناشی از این پدیده ها مطرح شده است - حیدرزاده. م و همکاران، . - 1392 افزایش روند توسعه شهرنشینی، گسترش مهاجرت به شهرها، سبب افزایش روند اجرای پروژهای عمرانی و توسعهای در شهرها شده است.
هرچند این گسترش شهرنشینی و پروژهای عمرانی در شهر به خودی خود دارای آثار منفی نبوده است اما انجام این پروژها بدون در نظر داشتن پیوست محیط زیستی و ارزیابی اثرات محیط زیستی پروژههای عمرانی، آثار منفی جبران ناپذیری بر سلامت شهر و شهرندان و محیط زیست شهری دارد. در این راستا ارزیابی زیست محیطی پروژهها در حقیقت ابزاری برای مدیریت محیط زیست و تضمین توسعه پایدار شهرها بوده و باعث شناخت و پیش بینی هر چه دقیق تر پیامدها و اثرات اجرای پروژههای عمرانی بر زندگی شهروندان، اقتصاد و محیط زیست گردیده و ضمن ارائه گزینههای مناسب برای کاهش این اثرات نامطلوب اجرای دقیق برنامههای مدیریت و پایش زیست محیطی را مد نظر قرار می دهد.
آنچه که امروزه زیبائی و زشتی پیکره مشهد را به نمایش گذاشته است نشات گرفته از سیاستها، برنامهها و اقداماتی میباشد که دست اندرکاران طی دو سده اخیر آگاهانه و ناخودآگاهانه و به منصه ظهور رسانده اند. تخریب باغات تاریخی و فضای سبز، تخریب اراضی کشاورزی، تجاوز به حریم رودخانهها و ارتفاعات، افزایش آلودگیهای صدا، هوا، آب و خاک، افزایش ساخت و سازهایهای بی رویه واحدهای مسکونی، تولیدی و خدماتی، همه گیر شدن الگوی انفرادی تردد و رشد سیستم ناقص حمل و نقل عمومی امان از تعادل و پایداری محیط زیست شهری را گرفته است.
در حالیکه تضمین توسعه و پایداری کلان شهری چون تهران درخلال توازن زیست محیطی آن شکل میگیرد یکی از راههای اصلی نیل به توسعه پایدار انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی از سیاستها، برنامههاو پروژههای توسعه قبل از اجرا و پیاده کردن برنامه مدیریت زیست محیطی در تمام مراحل اجرا و بهره برداریست، مسئله تراکم و بلند مرتبه سازی در مشهد با پیچیدگی خاص خودکه مدتهاست فکرو زمان شهروندان، برنامه ریزان، سیاست گزاران، تصمیم گیران اقتصادی، اجتماعی و دست اندرکاران مدیریت شهری را به خود مشغول نموده پیامدها و آثار گوناگون مثبت و منفی به دنبال داشته است.این پژوهش سعی دارد نشان دهد که توجه به مطالعات زیست محیطی و به طور مشخص انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی در مرحله امکان سنجی، مکان یابی و قبل از اجرای پروژههای عمرانی در شهر به عنوان یکی از موثرترین روشهای مدیریتی در کاهش اثرات زیست محیطی و ابزاری در راه رسیدن به توسعه پایدار شهری بشمار می رود.
لذا در این پژوهش کوشش خواهد شد که به تأثیرات منفی پروژ ههای عمرانی که بدون ارزیابی زیست محیطی بویژه مرتفع سازی یا بلند مرتبه سازی صورت گرفته است، پرداخته شود تا با ارائه راهکاری مناسب تأثیرات منفی پروژ ههای عمرانی را بر محیط زیست شهری و سلامت شهروندان کاهش داده و در جهت توسعه پایدار شهری گام برداریم. در این رهگذر آ نچه که از اهمیت ویژهای برخوردار است در واقع ایمان به این اصل است که موضوع تراکم و بلند مربته سازی باید در چارچوب رعایت ملاحظات زیست محیطی به همراه ویژگیهای کالبدی و معنای مشخص و متناسب با آن در برخی مناطق به منظور ساماندهی و نوسازی شهر و صرفه جوئی د ر تغییر کاربری اراضی، توزبع عادلانه ثروت وغیره موردتوجه قرارگیرد.
بررسی پیشینه و تجارب بلندمرتبه سازی الف - تجارب جهانی آمریکا
در ایالات متحده آمریکا، به دلیل وجود ساختار حکومتی فدرال و عدم تمرکز در برنامه ریزی طرحهای شهری و منطقهای از قدیم، در عمل، از تنوعنسبتاً زیادی برخوردار بوده است ولی این تنوع بیشتر جنبه صوری و کاربردی داشته اما به دنبال تحولات دهه 1162 و 1172 طرحهای توسعه و عمران شهری در ایالات متحدهاولاً از نظر موضوع و محدوده مشخص تر و منظم تر شده وثانیاً از جهت نحوه تهیه و ارائه، عمیق تر و پربارتر شده است.به طور کلی به نظر میرسد علیرغم تفاوتهای بسیار در شیوههای تهیه طرحهای توسعه شهری و کنترل بر ساخت و ساز نظام کنترل توسعه در ایالات متحده آمریکاعموماً ناشی از سه مؤلفه اصلی است. این اجزا عبارتند از :
- پهنه بندی - - zoning
پهنه بندی یکی از نیازهای اولیه اجرای طرحهای توسعه شهری است. موفقیت یک طرح توسعه شهری به خصوص در زمینه کاربری اراضی شهر ناشی از کارایی و موثر بودن قواعد منسجم پهنه بندی است. به گونهای که بتواند اهداف و سیاستهای دراز مدت را در تناسب با تصمیمات روزمره قرار دهد. شکل عرفی و سنتی پهنه بندی تبدیل شهر به نواحی یا پهنههایی است که در هر کدام موارد استفاده از زمین در قالب کاربریهای مجاز، مشروط و ممنوع تعیین شده است.به طور کلی در شهرهای مختلف ایالات متحده آمریکا رویکردهای متفاوتی نسبت به پهنه بندی ذحاکم است. این رویکردها را میتوان در چهار گروه عمده طبقه بندی نمود. اگر چه در عمل - Zoning - هیچ طبقهای به صورت خالص ملاک عمل قرار نمی گیرد و در اغلب موارد قواعد پهنه بندی ترکیبی از رویکردهای متفاوت است.
- کمیسیونهای برنامه ریزی - - Planning Comissions
پیکره و کالبد اصلی سیستم کنترل کننده و تطبیق دهنده - Planning Comissions - منظور از طرحهای پیشنهادی با موارد قانونی است. این هیئت معمولاً دارای 4 عضو و بیشتر است. در ایالات مختلف ممکن است با نامهای دیگری طیف وظایف گستردهای را دارا باشد. تهیه طرحها، بررسی و تغییرات محدوده - Zoning - پیشنهادات، اعمال و چگونگی ضوابط تشویقی و حدود و آستانههای ضوابط در آنها از جمله اختیارات این هیئت است.
- مشارکت مردمی - - Public Participation
در ایالات متحده آمریکا زمانی که یک برنامه توسعه شهری تهیه میشود، قوانین - عمدتاً ایالتی - از تهیه کنندگان برنامه میخواهد تا فرصتهایی برای دخالت دادن نهادهای عمومی، شرکتهای تأمین کننده خدمات زیربنایی شهری، گروههای فعال در جوامع محلی و عموم مردم در فرآیند برنامه ریزی فراهم آورند. این فرصتها از طریق ترتیب دادن سخنرانیهای عمومی یا سایر روشهای مناسب دیگر تأمین میشود. فرآیند مشارکت مردمی، که طی آن عموم مردم نظرات خود را به عنوان دادههای ورودی به فرآیند تصمیم سازی ارائه داده یا در آن مشارکت میکنند، به یکی از انتظارات مردم از برنامههای توسعه تبدیل شده است.
حذف عموم مردم از این فرآیند ممکن است زمان بر، پرهزینه و تفرقه انداز باشد. قصور در اجازه دادن به مشارکت معنی دار عموم مردم در تصمیمات برنامه ریزی که جوامع محلی ایشان را تحت تأثیر قرار میدهد، ممکن است منجر به طرح دعاوی حقوقی شود که میتوانند نتایج برنامه توسعه مورد نظر را از وضع مطلوب خود منحرف کنند.به طور خلاصه میتوان گفت منافع بسیاری در فراهم آوردن فرصتهای فراوان برای کسب دادههای ورودی از مردم و دخالت دادن عموم در فرآیند برنامه ریزی وجود دارد.
- اصول مکان یابی و طراحی ساختمانهای بلندمرتبه در طرحهای توسعه شهری آمریکا ساختمانهای بلندمرتبه که در طرحهای توسعه شهری و برنامه ریزی کاربری اراضی و منطقه بندی شهرهای آمریکا مورد توجه قرار گرفته کمتر به عنوان یک طرح مجزا و یا سند مکمل طرحهای توسعه به آن پرداخته شده است. در این خصوص در بخشهای مختلف طرحهای توسعه شهری از جمله خیابانها، محورهای تجاری و پارکهای اداری و توسعه با کاربری مختلط، ساختمانهای بلندمرتبه بر اساس اهداف و سیاستهای طرح جامع مورد نظر قرار میگیرد.به طور کلی میتوان گفت در کشور آمریکا علیرغم موارد مطرح شده و رویکردهای جدید تهیه طرحهای توسعه، تدوین ضوابط و مقررات دقیق به عنوان مهم ترین ابزار کنترل و نظارت بر مکان یابی و طراحی و توسعه بلندمرتبه سازی مطرح است.
- اصول و ضوابط طراحی ساختمانهای بلندمرتبه
در این بخش از گزارش دو دسته از ساختمانها - ساختمانهای مسکونی و ساختمانهای اداری،تجاری- به عنوان کاربریهای اصلی شکل دهنده ابنیه بلندمرتبه در کشور آمریکا مطرح میشوند و مواردی که پایه اصلی تدوین ضوابط در این ابنیه را شکل میدهند، همچون » تناسب قطعه«، »نورگیرها«، »سطح اشغال«، »جهت گیری«، » پارکینگ«، » زیربنا«، » آسانسورها« و غیره معرفی میشوند.
- مروری بر ضوابط، مقررات و فرآیندهای صدور مجوز ساختمانهای بلندمرتبه در تعدادی از شهرهای آمریکا
در این بخش مروری بر ضوابط و مقررات مرتبط با ساختمانهای بلندمرتبه و فرآیند صدور مجوز در تعدادی از آنها معرفی میگردد. برای بررسی نقش و جایگاه ساختمانهای بلندمرتبه در نظام قانونی برنامه ریزی شهری ایالات متحده آمریکا و با توجه به وجود قوانین ایالتی و محلی متفاوت - و در برخی موارد مغایر یکدیگر - در هر یک از ایالتهای این کشور، بررسی متن کامل ضوابط پهنه بندی هر یک از شهرها ضروری است. به همین منظور با انتخاب شهرهای سیاتل، شیکاگو، نیویورک، سانفرانسیسکو، لس آنجلس، پورتلند و اوکلند و مراجعه به وب سایت شهرداریهای آنها اقدام به تهیه ی اسناد مقررات پهنه بندی گردید.
- بررسی مقایسهای ضوابط پهنه بندی بلندمرتبه در شهرهای آمریکا
با توجه به بررسیهای به عمل آمده و مطالعه ضوابط شهرهای منتخب ایالات متحده مشاهده میشود که در این کشور طیف وسیعی از موضوعات در خصوص ساختمانهای بلند مورد توجه بوده و نگرشهایکاملاً متفاوتی به این مسئله وجود دارد. بنابراین با تهیه جدولی که در ادامه به آن اشاره خواهد شد، سعی در مقایسه کلیات ضوابط پهنه بندی مرتبط با بلندمرتبه سازی در تعدادی از شهرهای آمریکا شده است. این جدول به خوبی تفاوت در نحوه برخورد با ساخت و ساز بلندمرتبه در شهرهای مورد بحث را آشکار میسازد. همان طور که مشاهده میشود در شهری مانند نیویورکصرفاً به مشخص کردن چارچوبهای کلی در این زمینه اکتفا شده است، در حالی که در برخی دیگر از شهرها ضوابط تفصیلی و دقیق برای ساختمانهای بلند ارائه شده است.
