بخشی از مقاله
بررسی تاثیرات روانی بلند مرتبه سازی در سیمای بصری شهری
چکیده
با توجه به رشد جمعیت و شهرنشینی، راهبرد بلندمرتبه سازی، در زمان حاضر رواج یافته است. گرایش به بلند مرتبه سازی در شهرهای بزرگ کشور به ویژه تهران یکی از پیامدهای توسعه شهری محسوب می شود و در شهرهای امروزی، همواره یکی از موارد تأثیرگذار در مناظر شهرها بوده و جنبه های نشانه ای، زیباشناسانه، هویتی و خواناسازی محیط از جمله ابعاد قابل بررسی نقش آنها در منظر شهری است. این امر می تواند کمک های موثری به عدم گسترش بی رویه شهرهای بزرگ بنماید که می توان با نتایج و اثرات مثبت و منفی در فضای شهری و کاربری های شهری داشته باشد. علاوه بر این اثرات مخرب و سودمند، در ساختمانهای بلند مرتبه، از لحاظ روانشناسی نیزآثار سوء و مفید در جهت آسایش روانی و ارتقاء سلامت کاربران دارد. به همین دلیل، این تحقیق در صدد است با نگاهی دقیق تر ابعاد چگونگی تأثیر بلند مرتبه سازی در منظر شهری را روشن تر نماید.لذا دستیابی به این اهداف به منظور بهره گیری سودمند در خلق فضای شهری میباشد و بدین منظور می توان ضوابط و مقررات ویژه ای در طراحی این گونه بناها تدوین نمود. روش مطالعه در این مقاله به شیوه کتابخانه می باشد و این مقاله قصد دارد تا بتواند راهکارهایی جهت ارتقاء کیفیت جلوه های بصری شهری ارائه دهد.
واژه های کلیدی:بلندمرتبه سازی، ساختمان بلند، فضای شهری.
مقدمه :
گرایش به بلند مرتبه سازی در شهرهای بزرگ کشور به ویژه تهران یکی از پیامدهای توسعه شـهری محسوب می شود. این امر میتواند کمک های موثری به عدم گسترش بی رویه شهرهای بزرگ بنماید که می توان با نتایج و اثرات مثبت و منفی در فضای شهری و کاربری های شهری داشته باشد. علاوه بـر ایـن اثـرات مخرب و سودمند، در ساختمان های بلند مرتبه، از لحاظ روانشناسی نیزآثار سوء و مفیـد در جهـت آسـایش روانی و ارتقاء سلامت کاربران دارد. لذا دستیابی به این اهداف به منظور بهره گیری سـودمند درخلـق فضـای شهری میباشد و بدین منظور می توان ضوابط و مقررات ویـژه ای در طراحـی اینگونـه بناهـا تـدوین نمـود. ساختمانهای بلند مرتبه از قرن ها قبل مورد توجه آدمی در تمدنهای گوناگون بـوده اسـت. بررسـی چرایـی و چگونگی و میزان تاثیر و تاثر ساختمان های بلند بر محیط زندگی و زیست جوامع و در فضاهای شهری بویژه شهرهای بزرگ امروزه از نیازهای جدی عصر حاضر است که با افزایش سطح شهرسازی و حرکت و رشـد روز افزون جمعیت و نیز لزوم به حداقل رسـاندن بسـیاری از مصـائب شهرسـازی خودنمـایی مـی کنـد. احـداث ساختمان های بلند اگر مطابق با اصول علمی نباشد آثار سوئی بدنبال خواهـد داشـت، سـاختمان هـای بلنـد برخاسته از نیازها و پیشرفت های شهرسازی است که طراحی منحصر بفرد این ساختمان ها نیازمند طراحـی دقیق، بررسی عمیق و رعایت سازوکارهای ساختمانی است که باید روندی یکپارچه داشـته باشـد و ایـن امـر نیازمند همکاری نزدیک مهندسان مشاور، معماران، طراحان و پیمانکاران است. ساختمان های بلند مرتبه در شهرهای امروزی، همواره یکی از موارد تأثیرگذار در مناظر شهرها بوده و جنبه هـای نشـانه ای،زیباشناسـانه، هویتی و خواناسازی محیط از جمله ابعاد قابل بررسی نقش آنها در منظر شهری اسـت .در حـالی کـه بیشـتر تصمیمات در کشور ما برای این نوع بناها بدون توجه به این اتخاذ می شود .به همین دلیـل، ایـن تحقیـق در صدد است با نگاهی دقیق تر ابعاد چگونگی تأثیر بلند مرتبه سازی در منظر شهری را روشن تـر نمایـد بـدین منظور میتوان ضوابط و مقررات ویژه ای در طراحی اینگونه بناها تدوین نمود.در این مقالـه مطالعـات صـورت گرفته به روش کتابخانه ای گردآوری گشته ودرصدد آن هستیم که در جهت ارتقا کیفیت جلوه هـای بصـری شهری برآییم.
ساختمان بلند : -1تعریف
ساختمان های بلند با ارتفاع و تعداد طبقات آن و حتی عملکرد ساختمان بوسیله نمادی از بلند ی یا بلندبودن، تحت تاثیر قرار گرفته باشد، تعریف می شود. از تعاریف اصلی که د ر انگلستان برای ساختمان بلند مرتبه مطرح است می توان به ساختمانهایی که از متوسط تعد اد طبقات منطقه همجـوار بلنـد تـر هسـتند و ساختمانهایی که خط آسمان را به طرز چشمگیری تغییر می د هند ، اشاره نمود . برای مثال د ر مرکز لند ن ساختمان با ارتفاع75 متر بلند مرتبه د ر نظر گرفته می شود ولی در محدود ه تایمز این ارتفاع 30 متر است .
همچنین طبق نظریه شورای ساختمانهای بلند و اسکان شهری د ر آمریکا، سـاختمان بلنـد بـد ون مشـخص نمود ن ارتفاع یا تعد اد طبقات آن، ساختمانی است که بلند ی آن به طور قابل ملاحظه ای بر یکـی از جنبـه های استفاد ه از فضا و یا برنامه ریزی ساخت آن تاثیر بگذارد( مشاور پارت،(.1389 ساختمانهای بلند د ارای انواع مختلفی هستند که می توان آنهـا را بـر اسـاس کـاربری هـای مختلـف( ماننـد
مسکونی، تجاری، اد اری، مذهبی و غیره )حجم و مقیاس( بار کی، بلند ، حجیم، کشید ه و غیره) پراکند گـی (متراکم و گسسته )منفرد و خوشه ای و بلند و نیمه بلند د سته بند ی نمود.
-2مبانی نظری
-1-2 نظریه موافقان :
موافقان با ساخت ساختمان های بلند ضمن ارائه دیدگاه و نظریـات گونـاگون دلایـل بسـیاری را در خصوص ضرورت استفاده از اینگونه ساختمانها جهت حل مشکلات کنونی جوامع مطرح می نماید.
مزایای ساختمان های بلند از دیدگاه موافقان این نظزیه عبارتند از : -1 امکان استفاده بیشتر از زمین در مراکز شهرها و مناطق پرتراکم -2راه حلی به منظور کاهش تراکم در شهرها
-3متمرکز کردن مراکز اداری و تجاری و فضاهای مسکونی در نقاط مناسب -4کسب نور بهتر و بیشتر -5راه حل مناسب جهت اسکان مردم در شهرهای بزرگ -6ایجاد نقاط تاکید در شهرها
بیشتر مطرح کنندگان این دیدگاه ضمن موافقت با احداث ساختمان های بلند بر این باورند که مواردی مانند کمبود اراضی شهری ، کنترل توسعه شهر ، نیاز به مسکن و وجود تقاضا سبب شده طرح و اجرای سـاختمان های بلند به عنوان یک ضرورت در جوامع کنونی مطرح شود.
-2-2 نظریه مخالفان
صاحبان این نظریه بر این عقیده اند که ساختمان های بلند سبب تنزل کیفیـت زنـدگی شـهری بـه طرق مختلف شده اند و با زیر پاگزاشتن ارزش ها و سنت ها شرایط نامطلوبی از زندگی شهرها فراهم آورده و صرفا اجبار شده که نسبت به ساخت اینگونه ساختمان ها در شهر های بزرگ اقدام شود. اشکالات سـاختمان های بلند از دیدگاه مخالفان ساخت این گون ساختمان ها عبارتند از :
-1برهم خوردن مقیاس های انسانی در محیط شهری -2از بین رفتن مناظر طبیعی در دیدگاهها و مناظر شهری
-3جداسازی انسان ها از یکدیگر و ایجاد زمینه برای وقوع جنایات -4زیرپاگذاشتن ارزش ها و سنت های قدیمی در کالبد و سیمای شهرها -5ایجاد تراکم بیش از حد و ازدحام جمعیت در مناطق شهری خاص
-3-2 نظریه میانه
صاحبان این نظریه استفاده از ساختمان های بلند را تحت شـرایطی مـی پزیرنـد. ایـن گـروه ضـمن مخالفتی که با دو دیدگاه قبلی دارند ساخت ساختمان های بلند را در ارتفاع زیاد به شرایط خاصـی معطـوف می دارند. طرفداران این نظریه شرایطی را برای احداث ساختمان های بلند مد نظر داذند که عبارتند از :
-1احداث ساختمان های بلند در شرایط زمانی و مکانی مناسب -2احداث ساختمان های بلند برای بعضی کاربری های خاص -3تعیین حد ارتفاع برای ساخت ساختمان های بلند. (گلابچی، (1391
-3ضوابط طراحی ساختمان های بلند مسکونی
-1-3معیارهای فرهنگی
الف) اشراف ساختمان های بلند مرتبه به هیچ وجه نباید در مجاورت یاهتمان های کوتـاه قرارگیرنـد. همجـواری
نسنجیده بلندمرتبه ها و ساختمان های کوتاه مشکل اشراف را به وجود می آورد.
باید از متراکم سازی ساختمان های بلند خودداری شود و با رعایت فاصله مناسب در نحوه استفرار سـاختمان های بلند مشکل اشراف را حل کرد.
درطراحی فضاهای نمیه خصوصی - نیمه عمومی ساختمانهای بلند مسئله دیـد مسـتقیم از ایـن فضـاها بـه داخل فضاهای خصوصی کنترل شود.
ب ) وسعت ورعایت حد اعتدال تعیین حد وسعت مناسب برای واحدهای مسکونی بستگی به شرایط زمانی ومکـانی دارد ودرشـرایطی زمـانی
ومکانی دارد ودرشرایطی که مردم برای تامین مسکن درمضیقه باشد باید مقداری از زمین استفاده شـود کـه دیگران بتوانند صاحب خانه شوند.
واحدهای بلند مرتبه از وسعت درحد اعتدالودلبازبودن برخوردارباشند باتنظیم روابط مناسب بین فضاهای مختلف درساختمانهای بلند می توان نقـش مهمـی دربهبودکیفیـت ایـن گونه ساختمانها ایفا کرد.
-2-3معیارهای اجتماعی
درزمینه مسائل اجتماعی- ضمن بیان کلی به مسـائلی همچـون امنیـت واسـتفاده کننـدگان خـاص ساختمانهای بلند پرداخته شده است .
الف ) اصول کلی زندگی درساختمانهای بلند برای کلیه اقشار وگره های مختلف اجتماعی مناسب نیست.
انطباق درساختمانهای بلند برای کلیه اقشاروگروه های مختلف اجتماعی مناسب نیست. انطباق ساکنان ساختمان بلند با سیاست زیست دربلند مرتبه ها امر مهمی است.
سکوت دردربلند مرتبه ها برای افراد با تحصیلات بالاتردرآمد مناسب خانواده های کم جمعیـت ومناسـب تـر است.
ب) امنیت علاوه برایجاد امنیت از طریق مراقبت ونظارت رسمی وجودویژگیهـای مشـابه اجتمـاعی فرهنگـی و..
بین ساکنان نقش مهمی درامن بودن بلند مرتبه ها ایفا می کند.
محدودکردن تعداد طبقات و واحدها نقش مهیم درشناسایی وارتباط افراد وکنترل آمد وشـد ایفـا نمـوده کـه این امر به دنبال خودمحیطی امنی را دربلند مرتبه ها ایجاد می کند.
پ) فضاهای بازی متنوع برای کودکان ونوجوانان درمحوطه ساختمان های بلند با امکان نظارت مستقیم برای والدین فراهم شود.
فضاهای بازی کودکان ونوجوانان بای دارای دسترسی آسان به واحـد هـای مسـکونی بـوده واز امنیـت کـافی برخوردار باشد.
درفضاهای داخلی ساختمانهای بلند فضای بازی کودکان ونوجوانان با کنترل انتقال سروصدای ناشی از بـازی آنان درنظر گرفته شود .
درنظر گرفتن فضاهای فعال برای ایجاد ارتباط بـین تمـامی گـروه هـا از جملـه بزرگسـالان درقسـمت هـای مشترک ساختمان بلند درمطلوب و دلپذیرکردن این گونه ساختمانها نقش موثری ایفا مـی کنـد. (گلابچـی، (1391
-4معیارهای شهرسازی درطراحی ساختمانهای بلند
طرح یک ساختمان بلند حاصل نهایی فرایند پیچیده ای است که عناصـر آن بـا هـم کـنش متقابـل دارند وعوامل متعددی از جمله عوامـل فرهنگـی اجتمـاعی، روانـی ،اقتصـادی و... سـبب شـده تـا ارگانیسـم ساختمان به درستی عمل کند . استفاده صحیح از معیارهای معمـاری و شهرسـازی مـی توانـد زمینـه هـای مناسب استفاده از ساختمان های بلند را معمول نماید بدین منظور با توجه به عوامـل فرهنگـی ، اجتمـاعی ، روانی واقتصادی به ارائه میعارهای شهرسازی بلند مرتبه ها پرداخته می شود .
-1-4تعامل ساختمانهای بلند با شهر
توسعه ساختمانهای بلند از هر جهت دنبال گر رشد شهر است تحول شهر سازی که با عصر صـنعتی کردن شهرها شروع شد ، هنوز درنقاطی از دنیا ادامه دارد درابتدای قـرن بیسـتم بلـوک هـای سـاختمان ب ارتفاع حدود 20 طبقه درمقابل یکدیگر قرار گرفتند که فقط به وسیله خیابانهای تنگ وتاریک از یکدیگر جدا می شدند و دره های شهری را تشکیل می دادند هدف عمده جای دادن حد اکثر افراد درحداقل زمـین بـود تراکم جمعیت حاصله واثر آن برمردم وشهر به عنوان سیستم متشکلی که درآن فعالیت هـای گونـاگون روی یکدیگر تاثیر می گذارد به ندرت مورد توجه بوده است.
طرح ساختمانهای بلند از لحاظ فناوری با فضای ساخت وساز نسـبتا خـوب درک شـده اسـت ولـی بررسـی فضاهای رفتاری یعنی تشخیص فضاهای انسانی وقابلیت سازگاری با محیط هنـوز درمرحلـه پیشـرفت اسـت
جدایی وعدم ارتباط بین مردم درساختمان ونبود تماس بـا زنـدگی خیابـانی از جملـه مسـائلی هسـتند کـه طراحان سعی دارند برآنها غلبه کنند.
تاثیر شدید برخی از ساختمانهای بلند مانند ساختمان سیرز (برج ویلیس فعلی) درشیکاگو به ارتفاع بـیش از یک چهارم مایل روی شهر واضح است سیستم برق این ساختمان قادراست احتیاجات یک شـهر 147000 را تامین کند ودستگاه های تهویه مطبوع آن قادربه خنک کردن 6000 خانه تک خانواری است درمجموع 102 آسانسور لازم است که 16500 نفر استفاده کننده را درروز بـه قسـمتهای مختلـف سـاختمان منتقـل کنـد . ساختمانی با این مقیاس شهری داخل شهر دیگرمحسوب می شود.
تأثیر ساختمان های بلند مرتبه در منظر شهری نیز به دلیل تأثیرگذاری زیاد آنها در تناسبات شـهری اسـت . این تأثیرگذاری دارای جنبه های مثبت و منفی می تواند باشد که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود :
نکات مثبت نکات منفی
ارتقای در خوانایی محیط امکان کور شدن دیـدهای شـهری و پانورامـا
توسط ساختمان های بلند
-ارتقای کیفیت منظر شهری و تـأثیر در خـط -ایجاد ناهنجاری بصری در محیط اطراف
آسمان
-ارتقای کیفیت نشانه ای ایـن نـوع ابنیـه در ایجاد خرده اقلیم و سایه های وسیع منظر شهری و تأثیرگذاری آنها در ایجاد مکان با هویت
جدول(: (1 جدول تاثیرات ساختمان های بلند مرتبه در منظر شهری ( نگارنده ( Tavernor:
-2-4معیارهای محیطی شهری
ساختمان های بلند بلند با توجه به تاثیر زیادی که برشهر ومسائل گوناگون آن می گذراند از اهمیت تبشتری درزمینه بررسی ورعایت مقررات برخوردارهستند . مقررات شهر سـازی دربیشـتر کشـورها ضـوابطی
برای کنترل ارتفاع حجم ، تعداد طبقات وفضای بـاز اطـراف سـاختمانها ، تـراکم جمعیتـی کـاربردی زمـین وساختمان تعیین می کند واغلب این ضوابط از منطقه ای به منطقه دیگر شهر تفاوت می کند.
برخلاف مقررات ساختمانی که اصولا برای سراسر یک کشوربه طور یکسان تـدوین واجـرا مـی شـود ظـوابط منطقه بندی وشهرسازی درشهرها وکشورهای گوناگون متنوع ودربسیاری موارد متضاد است . ضوابط هر شهربه تبع شرایط شرایط محلی ، اولویت هـای اقتصـادی ، اجتمـاعی ، سیاسـی محـیط طبیعـی و وضـعیت تاریخی تعیین می شود. هدف ضوابط شهر سازی تامین رفاه ، امنیت وآسایش شهروندان است این مقررات با نظم بخشیدن به نوع کاربری وتراکم توسعه شهر را کنترل می کند این مقررات به موضوعاتی همچـون عقـب نشینی ساختمان ، سطح زیربنا وارتفاع ، سطح قطعات زمین وفضای مورد نیـاز بـرای پارکینـگ مـی پـردازد درسال های اخیر درمقررات شهر سازی تاثیرات زیست محیطی ساختمان ومعماری نیز بـه درجـات مختلـف ملحوظ شده اند.
گرچه هنوزمقررات وظوابط مشخص وجداگانه ای برای ساختمان های بلند درکشور ما معین نشده است ( بـه جز ضوابطی که به طور پراکنده درمیان ظوابط ومقررات مربوط به سایرضوابط مانند آتـش سـوزی ، الزامـات عمومی ساختمان وغیره وجود دارد ) درحال حاضر دراین زمینـه کارهـایی درحـالال انجـام وپیگیـری اسـت دربیشترموارد بیش شرط هایی که برای ساخت بلند مرتبه ها در ضوابط شهرسازی معین می شـود نـاظر بـر اعمال محدویت هایی برمبنای مقررات کاربری وتراکم است.
دراین بخش درزمینه های معیارهای محیطی شهری با توجه به برخوردار بودن فرم بیشتر شهر ها از ترکیبـی افقی وعمودی اصولی درزمینه نحوه استقرار ، همجواری وموقعیت ساختمانهای بلند درشهرها نحوه فـرم ایـن گونه ساختمان ها وتاثیر آن درمحیط شهری وسیمای شهرارائه شده است .
الف ) استقرار ، همجواری وموقعیت ساختمانهای بلند درشهر اسقترار ساختمانهای بلند دربافت تاریخی ریشه دار وکهن مناسـب نیسـت زیـرا اسـتقرار ایـن گونـه
ساختمان ها درچنین بافت هایی از بین برنده ارزش ایـن بافتهـای ریشـه دارونـابود کننـده سـاختمان هـای شاخص وبا ارزش تاریخی خواهد بود.
درنحوه استقرار ساختمانهای بلند به تقویت نشانه های ارزشمند شهری توجه شده واز تضعیف یا انسداد دیـد به این نشانه ها اعم از طبیعی یا مصنوعی خود داری شود.
حالت استقرار ساختمانهای بلند درشهر به گونه ای باشد که از به وجودآوردن آشـفتگی یـا ایجـاد یکنـواختی آزاد دهنده پرهیز گردد.
دررابطه با موفقیت مناسب ساختمانی بلند درشهر تعیین ورعایت حداقل مساحت قطعه زمین نسبت مناسـب بین طول وعرض قعطه و حداکثر سطح اشغال درزمینی که برای فضای بلند اختصاص داده می شـود الزامـی است.
ب ) درسترسی وارتباطات ترافیکی ساختمان های بلند با مکان یابی صحیح ساختمانهای بلند وایجاد هماهنگی با گره های حمل ونقل شـهری ، ایـن گونـه
ساختمانها می توانند تاثیر مثبتی بر سیستم های دسترسی مناسب شهری وکاهش ترافیک داشته باشند.
از ساخت ساختمانهای بلند درمعابری که کشش حجم ارتباطات ترافیکی این گونه ساختمانها را نداشته باشد به طور جدی خود داری می شود.
دسترسی پیاده ها وسواره ها به ساختمان بلندراحت آسان وایمن باشد.
ضمن درنظر گرفتن محل مناسب برای ورودی وخروجی وسایل نقلیه موتوری وبه منظور تسهیل دردسترسی ها با رعایت مشخصات هندسی دراین محل عقب نشی مناسب نسبت به فضای عموی پیش بینی شود.
پ) ساختمانهای بلند وفضای شهری به منظور ارتقاء وبهبود کیفیت فضای شهری با توجه به مقیـاس سـاختمان بلنـد محـروم نشـدن از
فضاء، نور خورشیدوروشنایی ، تهویه طبیعی وارتباطات بصری مناسب و... ضـمن ایجـاد رابطـه مناسـب بـین ارتفاع بلند ساختمان وابعاد فضاء عقب نشینی نیز رعایت شود.
ایجاد فضاهای باز وسبز مناسب دراطراف ساختمانهای بلند که سرانه آن براساس تعداد طبقات وارتفاع تعیین خواهد شد الزامی بوده ضمن اینگونه فضاها دربه وجود آوردن دید مطلوب ومناسب سـاختن ابعـاد سـاختمان بلند نقش موثری را ایفا می نماید.
ت) سیمای شهری وساختمان بلند ساختمان بلند که ازعناصر مهم درتعیین سیمای شهری می باشد با حضور مناسب خـود مـی توانـد
دربهبود کیفیت سیمای شهری مثبت واقع شود.
ساختمان بلند می تواند نقش مهمی درخوانایی شهرایفا کند وبه علت برخوردار بودن از قابلیـت مشـاهده بـه عنوان عنصری شـاخص ، مـورد اسـتفاده قـرار مـی گیـرد بـا قـراردادن آنهـا درمکانهـای لازم شـهری طبـق استانداردهای پیش گفته حـس مکـان وجهـت را درافـراد سـاکنان شـهر عمیـق کـرده و بـه عنـوان عـاملی درتشخیص شهر وقسمت های مختلف آن استفاده می شود .
از ایجاد ساختمان بلند درمحله هایی با خدمات ودسترسی محدود متشکل از قطعات ثابـت زمـین کـه بشـتر جهت ساختمان کوتاه استفاده می شده ودرحال حاضر با تخریب آنهـا بـدون اختصـاص فضـای بـاز وسـبزو...
ساختمانهای بلند جایگزین می گردد خودداری شود که علاوه موارد ذکر شده ناهماهنگی درشهر دررابطـه بـا کارکرد محله به وجودمی آورد.( گلابچی، (1391
-5معیارهای ارزیابی ساختمان های بلند درمنظر شهری
معیاری که برای ارزیابی دونوع ساختمان بلند خوشه ای ومنفرددرمنظر شهری اتخاذ شده عبارت است از سه مقوله اصلی تاثیرگذاربر منظر شهری یعنی عملکرد زیبا شناسی وهویت دراین بخش به تعریف این سه مقوله ومولفه های موثر برآنها پرداخته می شود تذکر این نکته لازم است که این سه مقوله را نمی تـوان بـه طور کامل از هم تفکیک کرد ودربرخی قسمت ها اشتراکاتی دربین این سه مقوله وجود دارد.
