بخشی از مقاله
مقدمه
مطالعات بسياري نشان داده‌اند كه شناخت زود هنگام اختالالت ستون فقرات و تنه - از قبيل اسكوليوز، كيفوز، هيپرلوردوز، عدم تقارن شانه‌ها، انحراف لگن و پشت گرده شده - كه در سنين نوجواني شيوع دارند. از پيشرفت آنها و ظهور تغيير شكل‌هاي شديد جلوگيري مي‌كند2[،]1 اين نكته به خصوص در مورد اسكوليوز ايديوپاتيك مطرح است. بروز اين اختالل در سنين رشد مشكالت شديد قلبي – تنفسي براي بيمار فراهم آورده و نرخ ميرايي و ابتال را افزايش مي‌دهد 4[،3،.]2 در يك مطالعه ديگر زئوسكي و كامزا با بررسي 1500 راديوگرافي، شيوع كلي اسكوليوز را %3/7 ذكر كردند . 5 در يك مطالعه كه در سال 1992 در كشور هلند انجام گرفت با بررسي بر روي 4975 كودك يازده ساله 2588 - پسر، 2387 دختر - شيوع اختالالت تند در دختران %10/6 و در پسران %7/1 بدست آمد.
5 در ايران غربالگري ارتوپديك به‌صورت مدون و جامع تا به امروز انجام نشده است. مطالعات محدود نشان دهنده شيوع اسكوليوز 4 در هزار در دختران دانش‌آموز 15 ساله و يك در هزار در دختران دانش‌آموز 9 ساله و هم‌چنين 9 در هزار در پسران 11-15 ساله بوده است 1 ،. 5 با توجه به تنوع مشاهده شده در دامنة شيوع اختالالت تنه و ستون فقرات در جوامع مختلف و اهميت مسأله، پژوهش حاضربا هدف تعيين درصد شيوع اختالالت تنه و ستون فقرات در بين دانش‌آموزان دورة متوسطه شهر ایالم و نيز بررسي ارتباط تعدادي از عوامل محيطي و زمينه‌اي مؤثر بر بروز اين اختالل، طراحي و اجرا شد.
روش شناسی تحقیق
اين مطالعه از نوع توصيفي - تحليلي بود كه در فاصله سال‌هاي 1390-1393 بر روي 547 دانش آموز دختر و پسر دورة ابتدایی شهر ایالم انجام گرفت. دامنة سني شركت كنندگان 7-12 سال - - 10/91 - 1/1 بود. روش نمونه‌گيري دو مرحله‌اي بود، كه در مرحله دوم از روش تصادفي - منظم استفاده شد. از هر منطقه 3 دبستان دخترانه و 3 دبستان پسرانه به طور تصادفي انتخاب شدند. در نهايت تحقيق بر روي 300 دانش آموز دختر و 247 دانش آموز پسر انجام گرفت. در اين تحقيق، عالوه بر فرم اطالعاتي، از ابزار وسايل زير جهت معاينات و اندازه‌گيري‌ها استفاده گرديد: ترازو جهت اندازه‌گيري وزن، انحراف سنج جهت بررسي تقارن شانه‌ها و لگن 2 ، 3، شاخص جهت مشخص نمودن زوائد شوكي مهره‌ها، شاقول جهت تعيين راستاي مهره‌ها و خط‌كش انعطاف‌پذير به منظور ترسيم انحناي كمر.]4[ تكنيك اجراي تحقيق به روش مصاحبه و مشاهده بود.
براي هر فرد پس از ثبت مشخصات عمومي، ابتدا متغيرهاي مصاحبه‌اي شامل اندام غالب، سابقة خانوادگي اسكوليوز، سابقة درد پشت، نوع ميز و صندلي در مدرسه، نحوة انجام تكاليف در منزل و وضعيت بلوغ با توجه به اظهارات فعلي دانش‌آموز در فرم اطالعاتي درج مي‌گرديد. در مرحلة بعد با استفاده از ابزار اندازه‌گيري كه به آنها اشاره شد و هم‌چنين به كارگيري روش‌هاي استاندارد اندازه‌گيري‌هاانجام گرديد.در نهايت پس از جمع‌آوري اطالعات بررسي‌هاي آماري با استفاده از نرم‌افزار SPSS/Win انجام گرفت. براي تجزيه و تحليل نتايج عالوه بر آمار توصيفي از آزمون مجذور كاي استفاده گرديد.
یافته ها
درصد شيوع اختالالت تنه و ستون فقرات برحسب وضعيت نشستن در مدرسه در جدول - 1 - مشاهده مي‌شود. شيوع اسكوليوز در افرادي كه در مدرسه بر روي نيمكت مي‌نشستند بيشتر بود. . - p = 0/008 - هم چنين در اين گروه داشتن سابقه درد پشت و درصد اختالل پشت گرد شده هم باالتر بود - . - p = 0/00001 زاويه لوردوز كمري با جنس نمونه‌ها ارتباط معني‌دار نشان داد - . - p = 0/00001 به طوري كه ميانگين اين زاويه در دختران بيشتر بود.
هم‌چنين در افرادي كه عدم تقارن شانه‌ها، انحراف لگن، اسكوليوز و پشت گرد شده داشتند، زاويه لوردوز كمري بيشتر بود، به ترتيب با - p = 0/00001 - ، - p = 0/017 - ، = 0/01 - - p و . - p = 0/001 - طول قد نشسته با وجود اسكوليوز - اعم از ساختماني يا وضعيتي - رابطه معنادار داشت . - p = 0/00001 - يعني در افرادي كه قد نشسته بيشتري داشتند، شيوع اسكوليوز بيشتر بود. با افزايش سن درصد اسكوليوز افزايش مي‌يافت . - p = 0/01 - اندام غالب - راست يا چپ - با هيچ يك از اختالالت مورد بررسي ارتباط معني‌دار نشان نداد.
بحث و نتیجه گیری
مطالعه حاضر نشان داد كه %46/3 از نمونه‌هاي مورد بررسي داراي اختالالت تنه و ستون فقرات بودند. اين رقم در كشور هلند بر روي كودكان يازده ساله %48/7 بدست آمد . 4 در مطالعه نيسينن هم تنها %20 نمونه‌هاي مورد بررسي تقارن كامل در تنه داشتند 4 ، با اين وجود بررسي ديگري نشان داد كه درصد غير قرينگي و عدم تقارن تنه %25 بوده است . 3 تفاوت‌هاي مشاهده شده در آمار فوق را مي‌توان عالوه بر تأثير اختالفات نژادي، فرهنگي، آنتروپومتريكي و جغرافيايي به تفاوت در روش‌هاي اندازه‌گيري، ميزان حساسيت ابزار مورد استفاده و گروههاي سني مورد مطالعه نسبت داد. از مجموع %8/3 اسكوليوز، در %3/4 موارد تست خم شدن به جلو مثبت بود. يعني اسكوليوز ساختماني وجود داشت.
اسكوليوز ساختماني در دختران دانش‌آموز در مطالعه حاضر %2/18 بود كه در مقايسه با آمار خانم نظم آرا بر روي دختران 9 ساله - %0/1 - و دختران 15 ساله - %0/4 - ، بسيار باالتر مي‌باشد 5 نتايج ما به آمار ارائه شده توسط ويلنر در دختران دانش‌آموز سوئدي - %3/2 - نزديكتر مي‌باشد . 2 شيوع اسكوليوز ساختماني در پسران %1/22 به دست آمد كه با وجود تفاوت با درصد شيوع دختران به لحاظ آماري معني‌دار نبود. باالتر بودن شيوع اسكوليوز ساختماني در دختران در مطالعات گذشته هم گزارش شده است5 ،4،. 3 هرچند كه برخي از تحقيقات شيوع يكسان را در دو جنس نشان داده‌اند ولي اظهار داشته‌اند كه اسكوليوزهاي شديد در دختران شايع‌تر است 5 ،. 4 براساس يافته‌هاي پژوهش حاضر، درصد شيوع اختالالت تنه از قبيل عدم تقارن شانه‌ها و پشت گرد شده در دختران بيش از پسران بود.
علل احتمالي عالوه بر تفاوت‌هاي ساختاري در دو جنس، كم تحركي و پوسچر غلط دختران در سنين بلوغ، عدم دسترسي به امكانات و فضاهاي ورزشي و محدوديت‌هاي اجتماعي و فرهنگي مي‌باشند. ارتباط مثبت بين وجود انحراف لگن و عدم تقارن شانه‌ها با درصد شيوع اسكوليوز كه در اين مطالعه ديده شد، در بررسي ديكسون هم گزارش شده است. وي معتقد است كه نيمي از موارد اسكوليوز مشاهده شده ناشي از انحراف طرفي لگن است .]3[ هم‌چنين با توجه به شيوع باالي درد پشت - %19/7 - ، در تحقيق حاضر و ارتباط مثبت آن با شيوع اسكوليوز و پشت گرد شده، ضرورت پرداختن به اين عامل به عنوان شاخص هشداردهنده در سنين مدرسه مطرح مي‌گردد.
با توجه به تفاوت‌هاي آنتروپومتريكي و گروههاي سني مورد مطالعه، تفاوت فوق قابل توجيه مي‌باشد. پايين بودن مقدار لوردوز كمري در پسرانْ - - 31/4 كه در اين تحقيق بدست آمد، مشابه گزارش‌هاي ساير جوامع است 5 ،. 4 همراه بودن عدم تقارن شانه‌ها، انحراف لگن و اسكوليوز با افزايش زاويه لوردوز كمري كه در مطالعه حاضر مشاهده گرديد، احتماالً به اين علت است كه عادت‌هاي پوسچرال غلط به سبب ارتباط بيومكانيكي سگمان‌هاي مختلف تنه و ستون فقرات، معموالً منجر به ظهور اختالالت تنه و ستون فقرات بصورت توأمان مي‌شوند.
براساس يافته‌ها درصد شيوع اختالالت تنه و ستون فقرات در وضعيت‌هايي غير از وضعيت مطالعه با استفاده از ميز تحرير، بيشتر بود. از اين روي توصيه مي‌شود كه دانش‌آموزان براي مطالعه و انجام تكاليف در منزل حتي‌المقدور از ميز تحرير و صندلي استاندارد استفاده نمايند و در صورت عدم امكان، آموزش‌هاي الزم جهت اصالح پوسچر و انجام تمرينات كششي براي جلوگيري از بروز اختالالت وضعيتي به آنها ارائه گردد. همانطور كه در قسمت نتايج گفته شد، شيوع اختالالت تنه و ستون فقرات در دانش‌آموزاني كه در مدرسه بر روي نيمكت مي‌نشستند، بيشتر بود. از اين روي محققين پيشنهاد مي‌كنند كه بايستي توجه بيشتري به رعايت استانداردهاي الزم در طراحي و ساخت ميز و نيمكت‌ها و لحاظ كردن تفاوت‌هاي آنتروپومتريك دانش‌آموزان دختر و پسر در سنين مختلف بشود. و يا حداقل صندلي‌هاي يك نفره جايگزين نيمكت‌هاي فعلي شوند.
وجود ارتباط مثبت بين طول قد نشسته و شيوع اسكوليوز، با نتايج مطالعات قبلي هم‌خواني دارد 3 ،. 2 اين يافته مؤيد اين است كه شاخص فوق معيار مناسب‌تري براي نشان دادن رابطه قد با اسكوليوز است. وجود ارتباط مثبت بين سن و درصد شيوع اسكوليوز در پژوهش حاضر و بررسي خانم نظم آرا بر لزوم اجراي برنامه‌هاي غربالگري در سنين پايين‌تر و دوران قبل از بلوغ تأكيد دارد تا با شناسايي به موقع از پيشرفت اسكوليوز و بروز عوارض حاصل از آن جلوگيري شود 4 ،. 3 عدم مشاهده رابطه بين شيوع اسكوليوز و اندام غالب در تحقيق حاضر، نتيجه به دست آمده توسط بارول را تأييد مي‌نمايد .
5 با جمع‌بندي يافته‌هاي تحقيق حاضر در جامعه دانش‌آموزان دورة ابتدایی شهر ایالم و نتايج حاصل از ساير مطالعات انجام شده، پيشنهادات زير ارائه مي‌گردند: اجراي مداوم برنامه‌هاي غربالگري جهت اختالالت تنه و ستون فقرات در مدارس به صورت مداوم و پيوسته در سراسر كشور و تأكيد بر پيگيري موارد شناخته شده 5 ،. 4 ارائه آموزش‌هاي مستقيم و غيرمستقيم جهت اصالح عادات غلط وضعيتي دانش‌آموزان توسط فيزيوتراپيست‌ها و مربيان بهداشت مدارس و وسايل ارتباط جمعي. -3 نظر به شيوع نسبتاً باالي اختالالت تنه و ستون فقرات در جامعه دانش‌آموزان دختر، توجه به علل زمينه‌اي اين مسأله و ارائه راهكارهاي علمي جهت رفع محدوديت‌هاي موجود براي فعاليت‌هاي جسمي دختران.
