بخشی از مقاله
چکیده
"صحبت لاری" از جمله شاعران عارفی است که بازگو کردن اندیشه و احوالات وی و شناخت ژرفای تفکر عرفانی ایشان با توجه به گمنام ماندن وی در پهنای فرهنگ غنی این مرز و بوم لازم مینماید. در این مقاله سعی بر این است که این هدف میسر شود. پژوهش حاضر نشان میدهد که شاعر چگونه به زیبایی توانسته است اندیشه های عرفانی ناب را در ذهن و زبان خود صیقل بدهد و شعر خوبش را در خدمت بیان این اندیشههای متعال قرار دهد.صحبت به شیوه ای زیبا و دلنشین در قالبهای شعری متفاوتی اندیشههای عرفانی خود را نشان داده است و در این راه از بزرگانی مانند مولانا؛ حافظ؛.... تاثیر پذیرفته است و تمام موضوعات عرفانی قبل از خود را در شعر به نمایش گذاشته است.
.1 مقدمه
.1 .1 تولد
»در جنوب فارس در میان دشت های تفتیده و کوههای نه چندان بلند در سینه برج و باروهایی که شهر را احاطه کرده است؛ "لار" با همه ی غربت و مظلومیتش جلوه ای خاص به خاک داده است. شهر افسانه های خاموش، شهر تاریخهای گمشده در دل خاک، شهری که تازیانه های خشم طبیعت بارها او را به ویرانی کشانده و تنش را لرزانده است. اما استوار هم چون کوه، پابرجا و صبور استاده و رنج رفته بر خویش را به تماشا نشسته است
ملا محمد باقر متخلص به "صحبت" اهل همین شهر لار است. اما باید گفت به طور کلی دربارهی زندگی و احوالات صحبت لاری تحقیقات جامع و امروزی نشده است و آنچه درباره ی وی در اینجا ذکر میکنیم برگرفته از همان چند منابع محدود در باب صحبت لاری است. درباره ی تولد و محل زندگی صحبت باید گفت وی در سال 1162 هجری قمری که مصادف با طلوع سلطنت زندیه بود در شهر لار قریه ی بیرم دیده به جهان گشود.
رکن زاده آدمیت در کتاب دانشمندان و سخن سرایان فارس مینویسد »آخوند مولی محمد باقر لاری متخلص به صحبت فرزند محمد علی فرزند عبد الصمد فرزند شاه منصور از دانشمندان و شعراء اواخر قرن دوازدهم و نیمه اول قرن سیزدهم هجری است. شرح حالش را حاجی علی اکبر نواب در تذکره ی دلگشا و حاج میرزا حسن فسایی در فارسنامه ی ناصری و مرحوم حاج شیخ علی اکبر نهاوندی در کتاب جنه العالیه آورده اند...در حدود هزار و صد و شصت و دو در قریه ی بیرم لار - قومی که خیمه نشین هستند و قبیله آنها به دشتی موسوم است - متولد شده است
.2 .1 مذهب
ملا محمد باقر مسلمان و شیعه بود و تحصیلات و دروس دینی خود را براساس تعلیمات و علوم شیعی در حوزه علمیه ی شیرازِ آن زمان ادامه داد و به عنوان مجتهد و امام جماعت در شهر لار فعالیت میکرد. وی یکی از محبان و شیعیان حضرت علی - ع - بود و به پیامبر اسلام - ص - و خاندان نبوت عشق میورزید و در شعر خود این عشق و علاقه را نشان داده است. وی »مردی صریح اللهجه و مخالف عمال جور و ستم بوده و حقایق را بی پروا اضهار میداشته. این بود که بواسطه حسادت حساد و بدخواهان از طرف حکام وقت زندانی میشده است
.3 .1 دوران شاعر
هم زمان با دوره ی پر تلاطم حکومت نادر شاه افشار منطقه لارستان شاهد شورشهای گسترده ی خانهای محلی بود. در نتیجه جنگ های داخلی که بیش از بیست سال به طول انجامید سرانجام یکی از سرداران محلی به نام نصیر خان قدرت را در این ناحیه به دست گرفت. فرزندان او تا سال 1264 هجری قمری حاکم بلامنازع این منطقه بودند. روزگار کودکی و تحصیل ملا محمد باقر معاصر با اواخر کار جانشینان نادر شاه افشار - 1100-1160ه.ق - در شمال شرقی ایران و قدرت گیری کریم خان زند - 1119-1193ه.ق - و خاندان وی و احیای ملوک محلی لارستان بود. دو تن از این حاکمان لار که مورد مدح صحبت قرار گرقته اند علی خان و نصیر خان لاری هستند.»نصیر خان این حاکم قدرتمند به مدت پانزده سال در نواحی جنوب ایران حکومت کرد
وی معاصر کریم خان است و از نظر سیاسی هیچ گاه حاکمیت زندیه را نپذیرفت. کریم خان ناگزیر بارها به لار حمله کرد اما به دلیل شایستگی های نظامی نصیر خان ناگزیر به آشتی کردن با او شد.صحبت جوانی خود را در همین دوران زندیه گذرانده است. اما قسمتی دیگر از عمر صحبت در زمان حکومت آقا محمد خان قاجار - 1155-1211ه.ق - و قتحعلی شاه قاجار - 1183-1250ه.ق - پشت سر گذاشته شد. فتحعلی شاه در سال 1209 هجری قمری به مدت دو سال و اندی از سوی آقا محمدخان قاجار حکمرانی شیراز را بر عهده داشت. وی از آنجایی که خود شاعر بود در این مدت با شاعران شیراز از جمله بسمل و حتی صحبت لاری رابطه ی خوبی داشت تا این که بعد از مرگ آقا محمد خان وی به تهران رفت و در سال 1212 ه. ق رسما شاه ایران شد.
.4 .1 تعلیم و تربیت
ملا محمد باقر صحبت لاری ابتدا در مدرسه قریه ی رونیز به تحصیل پرداخت سپس به شیراز رفت و به فرا گیری علوم مشغول شد. وی در تاریخ گذشتگان، لغت فارسی و ادب عربی آگاهی و مهارت داشت و در فقه و اصول به درجهی اجتهاد رسید و پس از اتمام تحصیل در همان لار امام جماعت آنجا را بر عهده گرفت. ملا محمد باقر صحبت لاری درجه ی اجتهاد خود در فقه شیعی را از مدرسه علمیه شیراز در عهد زندیه دریافت کرده بود از این رو به لقب "ملا" ملقب شد. سرودن شعر، مطالعهی آثار گذشتگان در حوزهی تاریخ، ادبیات فارسی و عربی و نیز فقه و علوم دینی از امور مورد علاقه صحبت لاری بوده است.اما در باب شعر سرودن وی باید گفت که در دوران حکومت فتحعلیی شاه در شیراز انجمن شعری به ریاست حاج علی اکبر نواب متخلص به "بسمل" توسط فتحعلی شاه تشکیل شد. »مرحوم صحبت با مرحوم بسمل دوستی صمیمی داشت. هر وقت به شیراز میآمد بیشترین وقت خود را با او صرف میکرد و در انجمن ادب شرکت میکرد و در چند جای دیوان خود از مرحوم بسمل ستایش کرده است
"صحبت" علاوه بر جنبه های ادبی در عرصه های اجتماعی و فرهنگی لارستان در عصر زندیه و قاجاریه نیز فعالیت داشته تا جایی که برای او مکانی به نام "محکمه ی صحبت" وجود داشته است که روز ها در آن مکان به ارشاد و رتق و فتق امور مردم میپرداخته است. در کتاب تاریخ لارستان درباره ی صحبت لاری چنین آمده است که »او مداح نصیرخان لاری بوده است و امورات زندگی اش هم از طرف آنها اداره میشده است. چنان که قصاید و غزلیات و رباعیاتی که در مدح خوانین لاری گفته است شاهد گفتار است و بعد از انقراض خوانین لاری چون مردم لار به او کمک نمی کرده اند میبه تنگی معیشت گرفتار شده و در اواخر عمرش اعما - نابینا - گردید
