بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر مفهوم شهرها به عنوان کانون و مرکز فعالیت های شهروندان، بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن، قابل تصور نیست. فضای سبز علاوه بر تأثیر مثبت در کاهش آلودگی های محیطی و بازدهی اکولوژیکی، در سلامت روح و جسم انسان نیز تأثیرگذار می باشد، به گونه ای که امروزه در دنیا برای هر فرد سرانه فضای سبز مشخصی در واحد سطح در نظر گرفته می شود. در سالهای اخیر بروز پدیده خشکسالی در اکثر مناطق کشور، ضرورت بازنگری تغییر الگوی کشت موجود و انتخاب گونه های گیاهی با نیاز آبی کم را در فضاهای سبز شهری بیش از پیش مورد توجه متولیان امر قرار داده است.
بر این اساس از آنجایی که در گذشته بیش از 80 درصد توسعه اغلب سطوح سبز در شهرهای ایران با گیاه پوششی چمن زینتی که در رده گیاهان پر نیاز آبی قرار می گیرد، انجام شده است، لذا لزوم جایگزینی آن با گیاهان پوششی متحمل به کم آبی و بردبار در شرایط بحران آب بایستی در اولویت برنامه های مدیریت بحران آب در شهرها، مد نظر مسئولین شهری قرار گیرد. از این رو این تحقیق سعی بر معرفی چند گونه های مقاومی از گیاهان پوششی متحمل به خشکی در مقایسه با گونه های چمن های زینتی وارداتی - هلندی - همانند Festuca spp و Poa protensis، Loliu prone در فضای سبز شهری را دارد.
مقدمه
در شرایط اقلیمی کشور ایران که حدود %80 مساحت آن را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد، جایگاه مدیریت علمی توسعه فضاهای سبز شهری از اهمیت خاص و ویژه ای برخوردار است. عمده گیاه پوششی مورد استفاده در توسعه فضای سبز شهری را گونه های متنوع گیاه چمن زینتی - وارداتی - تشکیل می دهند که بدلیل نیاز آبی زیاد و مراقبتهای ویژه توصیه و کشت آن برای مناطق کم آب مستلزم هزینه های بسیار هنگفتی است که با کاهش ضریب موفقیت در نگهداری همراه است. - صمدانی و منتظری، . - 12 :1389 از این رو تغییر الگوی کشت توسعه فضای سبز شهرها در ایران از گیاه چمن زینتی به گیاهان پوششی متحمل به کم آبی ضروری به نظر می رسد.
گیاهان پوششی گیاهانی کم ارتفاع هستند که بافتی متراکم دارند و برای پوشش قسمتی از زمین مورد استفاده قرار میگیرند. اگرچه چمن ها نیز به نحوی نوعی گیاه پوششی محسوب میشوند اما به طور کل گیاهان پوششی بر خلاف چمن ها قدرت پاخوری ندارند و در صورت پاخوری، در بسیاری از موارد قدرت ترمیم قسمت های آسیب دیده را ندارند. شاید این موضوع تنها نقطه ضعف این گیاهان باشد اماازاما عدم نیاز شدید آنها به آبیاری روزانه، شرایط نگهداری آن ها را آسانتر از چمن ها نموده است به همین دلیل در مناطقی که کاشت و پرورش چمن ها به دلیل محدودیت های آبی اسان نیست، استفاده از گیاهان پوششی متحمل به خشکی یشنهاد می شوند.
آنچه که مسلم است باید دانش طراحی منظر و فضای سبز در شهرها به سمتی پیش برود که با حداقل مصرف آب، حداکثر میزان فضای سبز را ایجاد نماید. بنابراین مفهومی از طراحی منظر سازگار با مناطق خشک و نیمه خشک تحت عنوان رویکرد خشک منظری یا زری اسکیپ - Xeriscape - می تواند بدون آسیب رساندن به کیفیت و زیبایی محیط می تواند مصرف آب را تا 50 درصد کاهش دهد - ناروئی، . - 2 :1394 با توجه به نقش اساسی و حیاتی گیاهان در رویکرد خشک منظری انتخاب گیاهان مناسب بسیار مهم است و بنابراین شناخت گیاهان بومی و سازگار هر منطقه به علت سازگاری آنها با شرایط محیطی منطقه ضروری به نظر می رسد چرا که این گیاهان به تیمار و آبیاری کمتری نیاز دارند.
گیاه زینتی چمن
چمن گیاهی است از خانواده غلات یا گندمیان و به زیر رده گیاهان تک لپه تعلق دارد. گیاه زینتی چمن به نگهداری و مراقبت زیادی احتیاج دارد. داشتن یک چمن خوب مستلزم صرف هزینه سنگینی از جمله آبیاری منظم می باشد، در حالیکه با کمترین توجه و رسیدگی و با حداقل امکانات می توان از گیاهان پوششی برای کاشت استفاده کرد.هر چند که عده ای معتقدند که اگر به چمن به طور منظم آب و کود داده شود، به موقع چیده شود و مراقبت دائمی و فراوان صورت گیرد، بهترین و ایده آل ترین پوشش سبز برای زمین محسوب می شود، بخصوص که چمن در مقایسه با گیاهان پوششی از قدرت پاخوری بالایی برخوردار است.
اکثر گونه های گیاهی چمن که در توسعه فضای سبز در شهرهای مختلف ایران استفاده می شوند متعلق به آب و هوای سرد - مانند - Festuca, Poa, Lolium می باشند و در کل زمستان می توانند شادابی و رنگ سبز خودشان را در مقایسه با چمن های مناطق گرمسیری که در زمستان به رنگ زرد در می آیند، حفظ کنند در نتیجه در تابستان نیاز به آبیاری و نگهداری بیشتری دارند. با این وجود در نقاطی که امکان رسیدگی و مراقبت زیاد وجود ندارد، گیاهان پوششی از بهترین پوششهای سبز خواهند بود.
مزایای چمن:
باعث تلطیف هوا میشود. پوشش مقاوم و محافظ در برابر سرما برای زمین است. باعث کاهش دمای محیط در تابستان می شود. مقاوم در برابر عبور و مرور و پاخوردگی است.
معایب چمن:
کاشت آن نیاز به سرمایه زیادی دارد. نیاز آبی بالایی دارد. نیاز به نگهداری و مراقبت زیاد دارد. در اثر آبیاری مکرر آن، زیرسازی کنار رفیوژها و لچکی ها و میادین تخریب می شود - صمدانی و منتظری،
گیاهان پوششی
گیاهانی کم ارتفاع هستند و به ندرت به ارتفاع 1 متر می رسند. گرچه استثناهایی نیز دارند رشد سریعی دارند، خزنده هستند و روی زمین را خوب پوشش می دهند - پوشش متراکم - باعث زیبایی فضای سبز می شوند و همزمان از فرسایش خاک نیز جلوگیری می کنند. بیشتر آنها چندساله اند و بسیاری از آنها شرایط نامساعد محیطی از قبیل خشکی و شوری راتحمل می کنند.گیاهان پوششی می توانند به طور موثری حجم عملیات آبیاری و نگهداری را کاهش دهند.
گیاهان پوششی بافتها و رنگهای متنوعی دارند، و می توانند باعث افزایش جنبه های زیبایی - از طریق رنگ، فرم و بافت برگها، گل و میوه - در سطوح فضای سبز شهری شوند .به طور کلی، گیاهان پوششی را برای مناطقی در نظر می گیرند که آبیار ی و چمن زنی مشکل است و به مراقبت اضافی نیاز دارد. بنابراین جاهایی که چمنها قابل استفاده نیستند، گیاهان پوششی بهترین جایگزین می باشند - صمدانی و منتظری، . - 21 :1389
معایب گیاهان پوششی:
عدم مقاومت در برابر پاخوردگی
مزایای گیاهان پوششی :
نسبت به خشکی مقاومند. نیاز آبی کمی دارند.
مقاوم در برابر شوری آب و خاک هستند. قابلیت کاشت در شیب های تند را دارند. هزینه کاشت و نگهداری آنها کم است.
کاهش هزینهها با اجرای طرح.
به طور کلی قیمت پایه نگهداری گیاهان پوششی یک چهارم چمن می باشد. گیاهان پوششی نیاز آبی کمتری دارند. در حال حاضر در حدود 70% آب مصرفی در فضای سبز شهری صرف آبیاری چمن های موجود می شود، در حالیکه گیاهان پوششی به طور متوسط نصف چمن به آب نیاز دارند - صمدانی و منتظری، . - 32 :1389 همین امر باعث بازنگری تغییر الگوی کشت جمن در فضاهای سبز شهری در میان متولیان امر شده است.
موارد کاربرد گیاهان پوششی به جای چمن زینتی
هدف از به کارگیری گیاهان پوششی جایگزین چمن، جنبه پوششی، مقاومت به خشکی و عدم نیاز به مراقبت های ویژه و کاهش حجم آبیاری در سطوح سبز شهری است و البته با ایجاد طرح کاشت و ترکیب آنها با گیاهان دیگر و کشت توده همگنی از آنها در محیطهای وسیع، هماهنگی زیبایی به وجود می آید. شایان ذکر است عمر چمن، در بهترین شرایط 5 تا 7 سال است اما این گیاهان پوششی از نظر عمر، دائمی محسوب می شوند. بنابراین برخی از کاربردهای گیاهان این خانواده در فضای سبز شهری عبارتند از :
از گیاهان پوششی می توان برای پوشش سطوح کوچک - کمتر از 45 مترمربع - ، درشهرها، باغها، پارک ها استفاده کرد . در بسیاری از موارد چمن نمی تواند پوشش مناسبی برای زمین باشد. در پارکها به منظور کاهش سطح چمن، تنوع رنگ و جذابیت بیشتر نسبت به سطوحی که یکدست چمن کاری می شوند. در سطوح شیبدار، لوپهای پلها و زیرگذرهای شهری به منظور تثبیت خاک و مشکلات کمتر در امر نگهداری، این گیاهان نیاز به رسیدگی کمتری دارند.
