بخشی از مقاله
خلاصه
علی رغم اهمیت منابع طبیعی، روند تخریب منابع طبیعی کشور، بویژه به دلیل شیوه هاي کنونی بهره برداري، رو به افزایش است. این مساله بکارگیري یک رهیافت مدیریت پایدار منابع طبیعی را جهت حفظ، بهره برداري و توسعه این منابع ضروري می داند. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل موثر بر تخریب منابع طبیعی و ارائه راهکارهایی جهت مدیریت آنها با تاکید بر ترویج منابع طبیعی صورت گرفته است و یک مطالعه موردي مبتنی بر یک رویکرد کیفی گرا در روستاي قوزلو واقع در شهرستان ماهنشان استان زنجان را با استفاده از فنون گروههاي متمرکز، مصاحبه هاي نیمه ساختار یافته، و شیوه هاي ارزیابی سریع مشارکتی بکار گرفته است.
یافته ها نشان داد که دو نوع چالش درونی و بیرونی خانوارهاي بهره بردار از منابع طبیعی را در روستا تحت تاثیر قرار می دهند. مهمترین چالش هاي ناشی از درون روستا عبارت بودند از: استفاده بی رویه از مراتع، عدم رعایت زمان مناسب چرا، چراي مفرط، وجود دام مازاد بر مراتع، و کم توجهی بهره برداران به اهمیت و ارزش منابع طبیعی. همچنین عواملی همچون عدم پشتیبانی سرمایه گذاري، سیاستی، نهاده اي و ترویجی از خانوارهاي روستایی به عنوان چالشهاي بیرونی مهمی محسوب می گردند که بهره برداران منابع طبیعی را تحت تاثیر قرار می دهند. با بکارگیري یک رهیافت ترویجی مبتنی بر مدیریت شبکه دانش در عرصه مدیریت منابع طبیعی، می توان ظرفیت خانوارهاي روستایی را در جهت استفاده و توسعه این منابع به صورتی پایدار تقویت نمود.
کلمات کلیدي: مدیریت منابع طبیعی، پایدار، ترویج، ظرفیت سازي، بهره برداري
مقدمه
بهره برداري از منابع طبیعی قدمتی طولانی دارد. در آغاز زندگی بشر این بهره برداري کاملا ابتدایی و با توجه به بکر بودن منابع، ظرفیت بهره برداري از آنها بالا بود. ولی همزمان با رشد بشر قوانین و مقرراتی براي بهره برداري از منابع ایجاد گردید که در رابطه با منابع طبیعی مشاهده می شود. زیرا این منابع تامین کننده بسیاري از نیازهاي آنان همچون چراگاه، دام، تامین هیزم و زمین کشاورزي و از این قبیل بوده است و بهره برداري بیش از اندازه در طول دوران از بازدهی آن کاسته است در نتیجه باعث بروز مشکلاتی همچون فرسایش خاك، نابودي مراتع و کاهش بازدهی مراتع و منابع گردیده است - عواطفی همت، م و همکاران 1387؛ ساداتی نژاد، . - 1376 بر اساس آخرین آمار و اطلاعات م.ج.د مشخص گردیده است که حدود %2 جمعیت جهان به طور مستقیم در مراتع اشتغال دارند - لطف ا...زاده و قدوسی، . - 1384
در واقع منابع طبیعی تجدید شونده از ارکان اصلی توسعه پایدار در هر جامعه اي محسوب میشوند - بنداریان و همکاران، . - 1388 مراتع کشور با وسعت 90 میلیون هکتار از مهمترین منابع براي فعالیت هاي گوناگون اعم از زراعت، دامداري و تولید علوفه و سوخت و مهمترین منبع تولید و توسعه پایدارف به شمار می روند. همچنین یکی از منابع اساسی تولید محسوب می گردند که حفظ، احیا و توسعه آنها علاوه بر اینکه تولید پایدار و مستمر را به دنبال داشته، بخش مهمی از علوفه مورد نیاز دام را تامین می کند و نقش اساسی در حفظ آب و خاك و پایداري اکوسیستم را بر عهده دارد - مظهري و خاکسار آستانه، - 1388 ولی متاسفانه به دلیل فعالیت هاي بیش از حد در این عرصه ها اعم از دامداري و زراعت، وضعیت نامناسبی براي منابع ایجاد شده است. به طوري که گزارش ها نشان از نابودي مراتع و منابع طبیعی دارد - رحیمی سوره و صادقی، - 1384
بنابراین شایسته است بیش ازآنچه تاکنون به آن توجه شده است، مورد توجه و مراقبت قرار گیرد - رئوفی راد و همکاران، . - 1388 مراتع از ارکان اساسی منابع طبیعی تجدید شونده و محیط زیست، با نقشی که در حفظ خاك، تنظیم چرخه آب در طبیعت و فراهم نمودن
