بخشی از مقاله
چکیده:
منابع طبیعی تجدید شونده در ابعاد مختلف زندگی بشری نقش به سزائی ایفا می نماید. در اغلب کشورهای در حال توسعه از جمله ایران در اثر رشدفزاینده جمعیت و عدم آگاهی کافی مردم سطح منابع طبیعی به شدت کاهش یافته است. به هر حال، این روند تخریب در کشور ما نگران کننده است. لذا استفاده از توان و مشارکت مردم با توجه به گستردگی فعالیت ها. . . و لزوم نظارت در پی گیری طرح ها و پایدار نمودن فعالیت های حفظ، احیاء و توسعه منابع طبیعی الزامی است. این پروژه که نمونه ای از یک کار مشارکتی تلقی می شود، دخالت دادن تمام ذی نفعان جوامع محلی را به معنای واقعی در فرآیند پروژه برای حفاظت پایدار از عرصه های منابع طبیعی تجدید شونده مد نطر داشت.
براساس روش شناسی تحقیق که مبتنی بر استفاده از رهیافت مطالعات کیفی بود، ابتدا ضمن بازدیدهای میدانی و بررسی اولیه با کارشناسان مربوطه و نیز نشست با مسئولین منطقه ای با روستاهای مورد نظر وارد و در مرحله اول توجیه پروژه معرفی تیم پروژه، اهداف، به مرحله اجرا گذاشته و دستاوردهای مورد انتظار تشریح گردید. در مرحله دوم اطلاعات پایه و ترسیم نقشه های روستا انجام و سپس ضمن اعتمادسازی و مشارکت جوامع محلی در کار گروهی، مراحل نیاز سنجی، تحلیل مشکلات، ارائه راهکار و تبدیل هریک از آن راهکارها به طرح های کاربردی انجام شد.
تجزیه و تحلیل مشکلات، تشکیل گروه، انتخاب سر گروه ها تشکیل کارگاه های آموزشی گروه - مزایای گروه - پویائی در گروه. . . - در مرحله بعد انجام گردید. در مراحل بعدی کارگاه پروژه نویسی، کارگاه تعیین سود و زیان و ارائه طرح ها با ویژگی های خاص پی گیری گردید. یافته های تحقیق نشان داد که مردم محروم می توانند و باید بتوانند از تحلیل واقعیت های خود به توانمندی برسند و بتوانند در این فراگرد مداوم تحلیل واقعیت ها هر چه بیشتر کنترل سرنوشت زندگی خود را در دست بگیرند.
واژگان کلیدی: توانمند سازی - منابع طبیعی تجدید شونده - جوامع محلی - توسعه پایدار،حفاظت پایدارمنابع طبیعی، مشارکت
مقدمه:
امروزه حیات بشری همچون گذشته در حال حرکت به سوی تعالی و تکامل خردمندانه و بلوغ مدنی است و از نشانه های بارز این فرآیند تکاپوی نهادی و اجتماعی مبتنی بر مشارکت، گفتمان، تعامل و حمایت متقابل در عرصه های مختلف از جمله زیست محیطی از سطوح محلی تا بین المللی و پرهیز از رویه های مرسوم اقتدار گرایانه، دیوان سالاری و بطور کلی متمرکز است. با چنین رویکردی پروژه توانمندی سازی جوامع محلی در تعدادی از روستاهای منطقه کالپوش استان سمنان به اجرا درآمد و این نوشتار بیان فرآیند این توانمند سازی می باشد.آنچه از پایداری منابع طبیعی در بستر توسعه قابل ذکر است در نظر گرفتن دیدگاهی سیستمی به طبیعت و توجه به عوامل موجود در این سیستم است که بی شک نقش انسان به عنوان متغیری اساسی جلوه گر می نماید.
بنابراین هر گونه برنامه ریزی در جوامع انسانی نیازمند منظور نمودن پایداری همه اجزاء سیستم می باشد. یکی از راهکارهای رسیدن به این هدف توانمند سازی جوامع محلی با بهره گیری از فنون مشارکتی در جهت استفاده از توان فنی، مدیریتی و دانش بومی جامعه محلی می باشد. تجارب مختلف ثابت کرده است این توجه به پایداری محیطی می تواند ما را در رسیدن به توسعه اقتصادی و اجتماعی جامع نگر کمک نماید - کیلتون اندرو و همکاران، . - 1383 امروزه از توسعه پایدار به مفهوم رفع نیازهای نسل امروز بدون تخریب امکانات نسل آتی در برآورد نیازهایشان نام برده می شود.
الیوت - 1387 - معتقد است توسعه پایدار توسعه ای است که در آن تأمین نیازها و رضایتمندی افراد همراه با افزایش کیفیت زندگی انسان مدنظر است. و در مفهوم عام تر توسعه پایدار شامل کمک به مردم خیلی فقیر است، زیرا آنا بدون هیچ اراده و اختیاری بیش از دیگران به تخریب محیط می پردازند. به همین ترتیب تونمندساری فرآیندی است که در آن افراد یک جامعه با شرکت در کارگاه های آموزشی - مشورتی نیازهای خود را بیان، اولویت بندی و خود راهکارهایی برای حل مشکل مطرح می نمایند و به عبارتی تولید توان و فکر برنامه ریزی را در مردم ایجاد می کند. توانمند سازی پدید آوردن احساس ابراز وجود در فرد می باشد.
آنچه که زمینه موضوع مطالعه را تحت تاثیر قرار می دهد منابع طبیعی و جامعه محلی است. منابع طبیعی شامل جنگل ها، مرتع و عرصه های بیابانی و حوزه های آبخیز یک منطقه که انسان در بوجود آمدنشان نقشی نداشته و در صورت استفاده صحیح قابلیت تجدید شدن را خواهند داشت. جامعه محلی کلیه افراد ساکن در روستاها که دارای وجه نظرات و خرده فرهنگ های مختلفی می باشند که در راستای فعالیت روزمره خود، عرصه های منبع طبیعی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم سر و کار دارند - دتا و ویگرو، . - 1998حفاظت منابع طبیعی و نقش مشارکت های مردمی در آن از دیگر کلیدواژه های اصلی موضوع مورد مطالعه هست که بایستس روی آنها مانور کافی داده شود.
حفاظت منابع طبیعی شامل مجموعه اقدامات فیزیکی و غیر فیزیکی برای حفاظت از عرصه های منابع طبیعی که همه فرآیند آن توسط مردم آگاهانه، به نحوی انجام می شود که ضمن بهره داری از مواهب آن هیچگونه تخریبی بر پیکره منابع طبیعی وارد نسازد و برای نسل های بعدی حفظ شوند - متولی، . - 1381 واژه مشارکت یکی از واژه های کلیدی در فرهنگ توسعه شده است و هنوز برداشت یکسان و مشخصی از مفهوم مشارکت وجود ندارد. برخی مشارکت را دخالت و همکاری داوطلبانه مردم در پروژه ها عده ای حساس سازی مردم جهت افزایش قدرت پذیرش آنان در برابر پروژه های توسعه ای یا دخالت مردم در توسعه و تکامل خود، زندگی شان و محیط زیست خودشان می دانند - شعبانعلی فمی و همکاران، . - 1383 مشارکت در این پژوهش یعنی دخالت آگاهانه مردم جوامع محلی برای تدار
