بخشی از مقاله
چکیده :
هر گونه سیاست گذاری در سطح حوضه های آبخیز بدون در نظر گرفتن نقش بهره بردار نتیجه بخش نخواهد بود
.بهره برداران فعلی از سطح حوضه های آبخیز بر خلاف پیشینیان خود که غالبا از بهترین مرتعداران به شمار می رفتند ، توجه چندانی بدان نمی نمایند و می توان گفت با سیرحوادث و تحولاتی که در زندگی آنها رخ داده است ، فرهنگ مرتعداری به مقدار زیادی تضعیف شده و حتی در شرف اضمحلال قرار گرفته است و هر گونه تلاشی در تقویت و احیائ این نظام اجتماعی ، قدم بزرگی در خدمت به کشور خواهد داشت .
برای نیل به این اهداف از طرف معاونت ترویج وزارت جهاد کشاورزی ، یکسری برنامه های آموزشی طراحی شده است . اما به علت نبودن برنامه های منسجم و دقیق ترویج مرتعداری و نادیده گرفتن نقش مروجین مرتعداری در این امر، آگاهیهای لازم در خصوص مدیریت مراتع یعنی شیوه های صحیح و اصولی بهره برداری به بهره بردار داده نشده و به تبع آن اهداف برنامه های طراحی شده یعنی جلوگیری از تخریب مراتع و هدر رفت آب و خاک کشور ، تامین نشده است .
در این مقاله با استفاده از تجربیات چند ساله و ممتد دست اندرکاران بخش منابع طبیعی ، ضرورت تدوین برنامه ترویج مرتعداری ، محتوایی که باید آموزش داده شود ، چگونگی ارائه برنامه و ارزیابی آن و اینکه چرا ادارات ترویج در ارائه آموزشهای لازم در زمینه مدیریت حوضه های آبخیز به بهره بردار توفیق کمتری داشته اند ، بحث شده است
مقدمه:
هر گونه سیاست گذاری در امر مرتع بدون در نظر گرفتن نقش بهره بردار نتیجه بخش نخواهد بود . چرا که این بهره بردار است که متاسفانه در این خصوص نقش تخریبی ایفا می کند و همین بهره بردار هم می تواند نقش خود را اصلاح کند
می توان ادعا کرد که ضامن تمامی سیاستها ، برنامه ها و اجرای صحیح آنها ، پشتیبانی یک نظام آموزشی عمومی ، مخصوص بهره برداران از مراتع کشور است
تمام کارهایی که بهره بردار به ضرر مراتع انجام می دهد از قبیل چرای بی موقع و بیش از حد ، یک بخشی از آن از روی ناچاری و نامساعد بودن شرایط طبیعی و زندگی است که شاید در اختیار او نباشد ولی قسمت زیادی هم مربوط به خود او است و علتش هم این است که وی با اصول صحیح مرتعداری و آبخیزداری آشنا نیست
در کشور نیوزلند، نقش بهره بردار در نگهداری و اصلاح مراتع چشمگیر است . بطوریکه در همه مراتع کلیه فعالیتهای احیائ و اصلاح ، حفاظت و بهره برداری صحیح بوسیله مرتعداران صورت می گیرد . نکته قابل توجه ، ایجاد فرهنگ و دانش بهره برداری از مراتع و ترویج فرهنگ مرتعداری در بین بهره بردارن این کشور می باشد . بهره برداران در این کشور دارای انجمنهای مرتعداری بوده و در گروه های محدودی تشکیل یافته اند . بگونه ایکه دو گروه از بهره برداران بوسیله یک مروج مرتعداری هدایت فنی می گردند و این انجمنها بطور مداوم جلسات ماهیانه داشته و در این جلسات، کارهای موفق بهره برداران و یا عوامل شکست بعضی از آنها مورد بررسی و نتیجه گیری قرار می گیرد
در کشور ما بهره برداران فعلی بر خلاف پیشینیان خود که غالبا از بهترین مرتعداران به شمار می رفتند ، توجه چندانی بدان نمی نمایند و می توان گفت با سیرحوادث و تحولاتی که در زندگی آنها رخ داده است ، فرهنگ مرتعداری به مقدار زیادی تضعیف شده و حتی در شرف اضمحلال قرار گرفته است و هر گونه تلاشی در تقویت و احیائ این نظام اجتماعی ، قدم بزرگی در خدمت کشور خواهد بود .
برای نیل به این اهداف از طرف معاونت ترویج وزارت جهاد کشاورزی ، یکسری برنامه های آموزشی طراحی شده است.اما به علت نبودن برنامه های منسجم و دقیق ترویج مرتعداری و نادیده گرفتن نقش مروجین مرتعداری در این امر ، آگاهیهای لازم در خصوص مدیریت مراتع یعنی شیوه های صحیح و اصولی بهره برداری به بهره بردار داده نشده و به تبع آن اهداف برنامه های طراحی شده یعنی جلوگیری از تخریب مراتع و هدر رفت آب و خاک کشور ، تامین نشده و موجب شده تا تولید دامهای عشایر کمتر از توان ژنتیکی آنها شود و شرایطی نظیر سوئ تغذیه و کاهش وزن ، شیوع امراض و بالاخره مرگ ومیر دام حادث شود
بر همین اساس در مقاله حاضر با استفاده از تجربیات چند ساله و ممتد دست اندرکاران بخش منابع طبیعی ، ضرورت تدوین برنامه ترویج مرتعداری ، محتوایی که باید آموزش داده شود ، چگونگی ارائه برنامه و ارزیابی آن و اینکه چرا ادارات ترویج تا کنون در ارائه آموزشهای لازم در زمینه مدیریت مرتع به بهره بردار توفیق کمتری داشته اند بحث شده است .
ضرورت تدوین برنامه ترویج مرتعداری
در ارتباط با مدیریت مراتع کشور افت و خیزهای بسیاری وجود داشته و دارد . نتیجه آزمون و خطا های بسیار و نیز فراگیری تجربیات مفید دیگر کشورها نشان می دهد که باید شکلی از مالکیت را برای بهره برداران فراهم آورد تا رابطه ناصحیح کنونی تغییر یابد . طرح واگذاری مراتع در این راستا انجام گرفت ، اما احیائ مراتع واگذار شده و بهره برداری صحیح ازآنها منوط به عوامل مختلفی است که به تحقیق می توان آموزش و ترویج را از عوامل اصلی تاثیر گذار در امر دانست . چنانچه زمینه لازم برای آموزش بهره برداران و ترویج اصول صحیح بهره برداری از مراتع تدارک دیده نشود ، مسلما سرمایه گذاری های مادی به هدر خواهد رفت و رسیدن به اهداف مورد نظرممکن نخواهد شد . اما متاسفانه مسئله آموزش و ترویج مرتعداری با آفت بی برنامگی مواجه است و همواره به امر ترویج به دیده تردید نگریسته شده است
برنامه ریزی در ترویج مرتعداری
طراحی برنامه اصولا باید در سه سطح ملی ، منطقه ای و محلی صورت گیرد .
در سطح ملی باید سیاستهای ترویج مرتعداری مشخص گردد و ارتباط آن با بخشهای کشاورزی ، صنعت ، بهداشت ، اقتصادی- اجتماعی و غیره تعیین گردد .
تفاوت فرهنگها همراه با وضعیت مختلف نیازها ، برنامه ریزی در هر منطقه - یک یا چند حوزه آبریز - را بنا بر مختصات آن ایجاب می کند .
در سطح محلی - حوضه آبخیز - باید جنبه های اجرایی طرح ترویج مشخص گردد . یعنی در این موقعیت است که :
افرادیکه باید تحت آموزش قرار گیرند ، محتوای آموزش ، مدت آموزش ، مکان آموزش ، روش آموزش ، امکانات و بودجه مورد نیاز آموزش باید مشخص شود . اما متاسفانه درسطح محلی - حوضه آبخیز یا عرصه مورد هدف ادارات ترویج شهرستانها - برنامه های طراحی شده توفیق کمتری داشته چرا که به مسایل اقتصادی- اجتماعی خاص ساکنین حوضه آبخیز توجهی نشده است و از طرف دیگر شواهد و قراین حاکی از آن است که در این سطح، هرم نیروی انسانی متخصص و برنامه ریز بسیار پایین می باشد
مراحل مختلف تدوین برنامه ترویج مرتعدا ری
-1 شناسایی گروههای هدف
اولین مرحله از طراحی برنامه ، شناسایی گروه هایی است که باید تحت آموزش قرارگیرند. شاید تصور شود همین قدرکه ما بدانیم ، طرح جهت مرتعداران باید اجرا شود ، کافی است ولی اینطور نیست . باید ببینیم چه کسانی از مراتع بهره برداری می کنند .افراد باید یک به یک شناسایی شوند . سن ، سطح سواد ، تحصیلات و اطلاعاتشان نسبت به مرتع باید شناسایی شود . بطور کلی در این مرحله باید شناخت دقیقی ازگروه های هدف بدست آورد
-2 شناسایی عرصه - حوضه آبخیز -
چون هدف از ترویج فرهنگ مرتعداری ، تغییر رفتار در دانش، بینش و در نهایت عملکرد بهره بردارن از مراتع است ، لازم است وضعیت هر حوضه آبخیز از نظر اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی شناسایی شود
