بخشی از مقاله
چکیده
منطقه اکتشافی کجه واقع در شمالباختر فردوس، شواهدي از کانهزایی رگهاي مس همراه با طلا و اسپکیولاریت را بههمراه دارد که از روندهاي خطی منطقه تبعیت کرده و همراه با تودههاي تیپ I حدواسط هستند. دستهبندي رگهها از نظر ژئوشیمیایی و عیار عناصر مختلف با توجه به گسترش خطی الگوي آلتراسیون و از طرفی همراهی با تودههاي مگنتیت حدواسط میتواند الگوي اکتشافی مناسبی در مقیاس منطقهاي و ناحیهاي براي این تیپ کانهزایی در شمال بلوك لوت بههمراه داشته باشد، از این رو در این پژوهش، کانهزایی رگهاي در بخشهاي جنوب و جنوبباختري کجه مورد بررسی ژئوشیمیایی قرار گرفته است.
موقعیت جغرافیایی
منطقه اکتشافی کجه در جنوب باختر استان خراسان رضوي و 45 کیلومتري شمالباختر فردوس قرار گرفته و از نظر تقسیمات رسوبی- ساختاري - آقانباتی، - 1383 در شمال بلوك لوت واقع است. با توجه به حجم عظیم ماگماتیسم در بلوك لوت و شرایط تکتونیکی ویژه که در زمانهاي مختلف در این بلوك وجود داشته، منابع متنوعی از کانی- سازيهاي مختلف فلزي - مس، سرب، روي، طلا و غیره - و غیرفلزي در زمانهاي مختلف در این منطقه تشکیل گردیده است - کریمپور و همکاران، .
روش مطالعه
مطالعات بر مبناي مشاهدات صحرایی، تجزیه شیمیایی نمونهها و بررسیهاي آزمایشگاهی است که در قالب تهیه نقشههاي زمینشناسی، آلتراسیون و کانهزایی در مقیاسهاي 1:25000، 1:10000 و 1:1000 در برگه کجه و محدوده کانهزایی صورت گرفته است. بهمنظور بررسی ژئوشیمیایی کانسار، تعداد 65 نمونه خردهسنگی از مناطق کانهدار براي آنالیز 36 عنصري به آزمایشگاه ACME کانادا ارسال شد و به روش ICP-MS با حلال تیزاب سلطانی مورد تجزیه قرار گرفت. تعداد 24 نمونه از نمونههاي ژئوشیمیایی، مربوط به رگههاي منطقه است که در این مقاله به تفسیر آنها پرداخته شده است.
زمینشناسی
قدیمیترین واحد سنگی رخنمون یافته در منطقه مورد مطالعه، واحدهاي رسوبی کرتاسه است که عمدتاً از سنگآهک تشکیل شده و در بخش خاوري منطقه، رخنمون گستردهاي دارند. شروع سنوزوئیک در این منطقه با رخساره کنگلومرایی است که در جنوب منطقه رخنمون دارد و قطعات آن عمدتاً از سنگآهکهاي فسیلدار کرتاسه، ماسهسنگ و قطعات کوارتزي با سیمان ماسهاي است که آن را معادل کنگلومراي کرمان در نظر گرفتهاند.
این واحد در واقع فاز پیشرونده رسوبگذاري در زمان ترشیري است که فاقد قطعات آتشفشانی و توده نفوذي بوده و توسط سنگهاي آتشفشانی ترشیري پوشیده میشود، لذا فعالیتهاي ماگمایی مشاهده شده در این منطقه بعد از تشکیل این کنگلومرا رخ داده است. سنگهاي آتشفشانی، طیف ترکیبی از بازالت تا ریولیت دارند و از نظر نوع فعالیت آتشفشانی نیز انواع گدازه، پیروکلاستیک، توف، لاپیلی توف، لاپیلی استون، توف برشی و ایگنمبریت در این گستره مشاهده میشود. براساس بررسیهاي صحرایی، مطالعات پتروگرافی و نتایج حاصل از آنالیزهاي شیمیایی، تعداد 28 واحد آتشفشانی مختلف در این منطقه شناسایی شدهاند.
میتوان این 28 واحد آتشفشانی را به حداقل 3 دوره فعالیت ولکانیسم در منطقه نسبت داد که هر مرحله فعالیت - به غیر از چرخه اول که واحدهاي آغازین چرخه آن در خارج از محدوده مورد بررسی است - با طیف ترکیبی اسیدي - داسیت، ریوداسیت و ریولیت - آغاز و بهتدریج ترکیب بهسمت سنگهاي حدواسط تا بازیک - لاتیت، آندزیت، آندزیت- بازالت - پیش میرود و طی آن فعالیت آتشفشانی به شکل انفجاري، سنگهاي آذرآواري و گدازه گسترش یافته و گاه همراه با ورود مقداري رسوب - چرت و کربنات - است و بر روي آنها یک واحد کنگلومرایی که از قطعات سنگهاي آتشفشانی و رسوبی پیشین تشکیل یافته، قرار میگیرد و در انتها، هر مرحله فعالیت آتشفشانی با یک گدازه بازالتی و یا آندزیتی خاتمه مییابد.
وجود واحدهاي توفی با ترکیب ریولیتی و میانلایههایی از چرت و توفهاي آهکی- کربناته، نشانگر فعالیتهاي آتشفشانی در حوضه دریایی است. این سنگها، دگرسانیهاي متعددي دارند و سنگ میزبان کانهزاییهاي مشاهده شده در این منطقه میباشند. بیش از 11 توده نفوذي در این منطقه شناسایی شد که بهطور نیمهعمیق تا عمیق و بهشکل استوكهاي کوچک تا متوسط و آپوفیزهاي انگشتی، رخنمون یافته و ترکیب حدواسط تا اسیدي و تنوع سنگی دیوریت، مونزودیوریت، مونزونیت، مونزوگرانیت، سینوگرانیت و گرانیت دارند. این تودهها بافت پورفیري و همچنین بافت گرانولار دارند و داراي مقادیر مختلفی کانیهاي مافیک هورنبلند، بیوتیت و پیروکسن هستند - شکل . - 1
پترولوژي
براساس نتایج آنالیزهاي ژئوشیمایی و نمودارهاي استاندارد پترولوژیکی، تودههاي نفوذي در گستره گرانیت، گرانودیوریت، کوارتز مونزونیت، مونزونیت، مونزودیوریت و دیوریت قرار میگیرد. از نظر سري ماگمایی، متعلق به سري کالکآلکالن با پتاسیم بالا تا شوشونیتی هستند. از نظر شاخص آلومینیم، در محدوده متاآلومینوس قرار دارند. الگوي نمودار عنکبوتی واحدهاي سنگی منطقه، الگویی شبیه به گرانیتوئیدهاي تیپ I و S نشان میدهد، به نحوي که آنومالی منفی مشخصی در عناصر واسطه با شدت میدان زیاد - HFSE - نظیر Nb و Ti نشان میدهدکه میتواند نشاندهنده ماگماي وابسته به فرورانش باشد.
طبق طبقهبندي ایشیهارا، تودههاي نفوذي منطقه در گستره سري مگنتیت یا گرانیتهاي اکسیدي بوده، نمودارهاي عناصر کمیاب متمایز کننده محیط تکتونوماگمایی گرانیتوئیدها نشان میدهد که تودههاي منطقه متعلق به گرانیتوئیدهاي کمان آتشفشانی - volcanic arc granitoids - و همزمان با برخورد syn- - - collision granitoids هستند.
آلتراسیون
سنگهاي آتشفشانی منطقه کجه، دگرسانیهاي متعددي نشان میدهند که با توجه به ارتباط آنها با تودههاي نفوذي، گسلها و نفوذپذیري سنگهاي آذرآواري و همچنین برهمپوشی این عوامل، از شکل، گسترش و زونبندي مختلفی برخوردارند. حداقل دو دسته دگرسانی در منطقه قابل مشاهده است. -1 مجموعه دگرسانیهاي همراه با تودههاي نفوذي مونزونیتی- دیوریتی و توده گرانیتی در سنگهاي آتشفشانی به شکل زونبنديهاي کوارتز- سریسیت- پیریت، کوارتز- سریسیت، آرژیلیک- کربنات، کلریت- سیلیسی، پروپیلیتیک ± - تورمالین ± گارنت - مشاهده میشود و گاه در سنگهاي توفی دانهریز بهصورت هورنفلس نمایان است. این تودهها در برونزدهاي کوچکی که در مجاورت سنگآهک و توف کربناته رخ داده است، دگرسانی اسکارنی را به نمایش میگذارند.
-2 مجموعه زونهاي دگرسانی همروند با گسلهاي اصلی منطقه - زونهاي گسلی رحیمی و کجه - ، که با توجه به نفوذپذیري سنگ دیواره - گدازه و یا واحد آذرآواري - عمود بر روند گسلها، زونبندي نشان میدهند و اغلب با کانیسازي رگهاي همراه هستند. این دگرسانیها شامل دگرسانی سیلیسی، کلریت- اکسید آهن- سیلیسی- سریسیت، کلریت- آرژیلیک، آرژیلیک- سیلیسی- کربنات و آرژیلیک- کربنات است. در تداخل این دگرسانی با دگرسانی اطراف تودههاي نفوذي، بر شدت دگرسانیهاي سیلیسی و سریسیتی افزوده میشود.
کانهزایی
کانیسازي در منطقه با توجه به شواهد صحرایی، سنگشناسی و آلتراسیون به دو شکل رخ داده است: -1 کانیسازي پراکنده وابسته به تودههاي مونزونیت- دیوریت پورفیري و کانیسازي پراکنده وابسته به توده گرانیت پورفیري. -2 کانیسازي رگهاي. کانیسازي پراکنده در اطراف و وابسته به تودههاي نفوذي مونزونیت- دیوریت پورفیري در واحدهاي آتشفشانی به شکل دانهپراکنده و بهصورت محدود رگه- رگچه، در زونهاي دگرسانی کوارتز- سریسیت- پیریت، کوارتز- سریسیت و آرژیلیک- کربنات رخ داده است. پاراژنز کانیشناسی مشاهده شده در بخش دانهپراکنده، ساده و شامل پیریت، کالکوپیریت بهصورت اولیه و اکسیدهاي آهن، کالکوزیت و بهندرت مالاکیت بهصورت ثانویه است.
کانیسازي پراکنده در اطراف توده گرانیت پورفیري که اغلب در واحد آتشفشانی ریولیت پورفیري رخ داده است، همراه با سیلیسی شدن شدید در سنگها به شکل رگه- رگچه، رگه و زونهاي سیلیسی متعدد است. دگرسانی کوارتز- سریسیت- پیریت بهطور عمده، همراه با دگرسانی کوارتز- آرژیلیک- سریسیت- پیریت، در سنگ میزبان این کانیسازي مشاهده میشود.
کانیسازي رگهاي مس در این منطقه، بهصورت رگههاي کوارتزي با روند عمومی شمالخاور- جنوبباختر - تقریباً - N50E و شیب قائم تا نزدیک به قائم، در راستاي گسل رحیمی - از نوع گسل عادي با راستاي شمالخاوري– جنوبباختري، به طول 3/5 کیلومتر و عرض 50 متر و شیبی معادل 80-85 درجه بهسمت شمالباختر - و در سنگهاي ولکانیکی- پیروکلاستیک دگرسان رخ داده است. رخنمون متعدد رگهها به شکل پراکنده و در ابعاد مختلف با عرض چند سانتیمتر تا 4 متر و طول چند متر تا چند کیلومتر است. اما به طورکلی، رگههاي حاوي کانیسازي با عرض بیش از 50 سانتیمتر، به 5 دسته رگه قابل تمایز هستند.
