بخشی از مقاله
خلاصه
به منظور بازسازی شرایط محیط زیست دیرینه - عضو - F سازند قم، یک برش چینهشناسی در منطقه شمال باختر زنجان مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه تعداد 52 نمونه از مجموع 168 متر توالیهای مارن، آهک رسی نازک تا متوسط لایه به همراه آهکهای ضخیم لایه ریفی سازند قم برداشت گردید. مطالعات سنگشناسی صحرایی منجر به تفکیک دو واحد آهکی ضخیم لایه در مجموع به ضخامت واقعی 64 متر در این برش گردید که تماما از اجتماعات مرجانهای کلنی ریف ساز متراکم و فسیلهای ماکروسکپی مانند دوکفهای و براکیوپد و نیز فسیلهای فرامینیفر بنتیک تشکیل شده اند.
شواهد صحرایی و وجود کلنیهای مرجانی بسیار زیاد و متراکم در این دو واحد، وجود یک سد زیستی - ریف - وسیع در محیط رسوبی و سیستم رسوبگذاری شلف لبه دار را برای این سازند در برش مورد مطالعه تایید میکند. وجود توالیهای تبخیری ابتدای سازند قرمز بالای بلافاصله بعد از آخرین توالیهای ریفی به عنوان محیط لاگونی محصور نیز موید سیستم رسوبی کربناته شلف لبه دار برای این سازند در برش مورد مطالعه میباشد.
اجتماعات زیستی مرجانی به صورت کلنی بیانگر حاکم بودن شرایط مساعد برای رشد این موجودات بوده از این رو شرایط اکولوژی نیمه گرمسیری کم عمق در زون نوری با شوری نرمال را برای این واحدهای رسوبی در زمان میوسن پیشین در منطقه مورد مطالعه تایید مینماید.
مقدمه
نهشته های سازند قم گسترش فراوانی در بخش شمالی و مرکزی حوضههای قم و اصفهان-سیرجان داشته که شامل توالیهای ضخیمی از مارنهای دریایی، سنگ آهک، ژیپس و نهشتههای تخریبی میباشد
بر مبنای مطالعاتی که توسط - Furrer and Soder 1955 - صورت گرفته است برای این سازند ناحیه الگو در نزدیکی شهر قم درنظر گرفته شده که سازند قم در این ناحیه به 6 عضو a - تا - f تقسیم بندی شده است.
مطالعات دیرینه شناسی توسط - Rahaghi - 1973, 1976, 1980 سن الیگوسن-میوسن را برای نهشتههای این سازند تعیین نموده است. با توجه به اینکه عضو F سازند قم در بسیاری از مطالعات صورت گرفته مورد توجه بوده و در برخی از مطالعات فسیلهای مرجانی از این عضو گزارش شده است از این رو به منظور انجام مطالعات چینهشناسی و تعیین ارتباط بین رخسارههای سنگی و پائواکولوژی در زمان نهشته شدن سازند قم یک برش چینه شناسی در منطقه شمال باختر زنجان نمونه برداری و مورد بررسی قرار گرفت.
راههای دسترسی و زمین شناسی منطقه
نهشتههای مورد مطالعه در شمال باختر شهر زنجان واقع شدهاند. به منظور دسترسی به این منطقه از جاده قدیم زنجان- میانه - به سمت شمال باختری - پس از طی مسافت حدود 30 کیلومتر به سهراهی نیک پی میرسیم. سپس به سمت چپ در مسیر ماه-نشان پس از طی مسافتی حدود 17 کیلومتر به روستای اند آباد علیا میرسیم. برش مورد نظر در داخل دره مجاور روستا قرار دارد
شکل -1 موقعیت جغرافیایی و راه دسترسی به منطقه مورد مطالعه
سازندهای موجود در منطقه از قدیم به جدید شامل سازند قرمز زیرین که شامل سنگشناسی کنگلومرا، ماسه سنگ، سیلت سنگ و گلسنگ به رنگ قرمز بوده که در جنوب منطقه در زیر سازند قم قرار گرفته است. مرز بین سازند قرمز زیرین و سازند قم ناپیوسته و به صورت دگرشیبی زاویهدار میباشد. سازند قم که شامل توالی ضخیم لایه مارن، آهک و آهک رسی بر روی سازند قرمز زیرین واقع شده که ضخامت این سازند در برش مورد مطالعه 168 متر میباشد.
نهایتا سازند قرمز بالایی که به طور همشیب بر روی انتهاییترین توالیهای کربناته ضخیم لایه سازند قم قرار گرفتهاند شامل مجموعه نهشتههای تبخیری سفید رنگ در قاعده و سپس به سمت بالا مارنهای قرمز و سبز، ماسه سنگ و کنگلومرا میباشد وجود دگرشیبی زاویهدار که بیانگر فرسایش در مرز زیرین سازند قم میباشد باعث شده است که در این برش تنها بخش بالایی عضو E و تمامی عضو F از سازند قم رخنمون داشته باشد
شکل-A -2 نمای کلی از مرز سازند قم و قرمز زیرین که به صورت دگرشیب در تصویر مشخص میباشد. دید به سمت شمال خاوری. -B تصویر ماهوارهای و تفکیک سازندی برش مورد مطالعه. دید به سمت باختر. -C نمای کلی از مرز بالایی سازند قم با سازند قرمز بالایی و موقعیت برش نسبت به روستای اند آباد علیا. دید به سمت جنوب باختری. -D نمای نزدیکر از مرز سازند قم
شکل -3 نقشه جغرافیای قدیمی حوضههای قم و اصفهان- سیرجان در زمان الیگوسن پسین و قرمز بالایی. دید به سمت باختر. -E نمای نزدیک از توالیهای تبخیری قاعده سازند قرمز بالایی که بلافاصله بر روی نهشتههای کربناته انتهایی سازند قم قرار گرفتهاند. دید به سمت باختر.
بحث
نزدیکترین برشی که در منطقه، مورد مطالعه دیرینهشناسی قرار گرفته است، در نزدیکی روستای مهر آباد - شمال خاوری ماهنشان - بوده که توسط دانشیان و همکاران 1387 صورت گرفته و بر مبنای روزنبران سن اکیتانین پسین تا بوردیگالین را برای نهشتههای سازند قم معرفی کردهاند.
با توجه به اینکه مطالعه ذکر شده در نزدیکی منطقه مورد مطالعه در این تحقیق واقع شده است از این رو میتوان سن اکیتانین پسین تا بوردیگالین را برای نهشتههای سازند قم در منطقه مورد مطالعه نیز متصور شد.
مطالعات زیادی بر روی محیط رسوبی قدیمی سازند قم در نواحی مختلف ایران صورت گرفته است که عمدتا محیط رسوبی رمپ کربناته را برای این سازند معرفی مینمایند
بر مبنای مطالعه Reuter et al. 2009 ، در حوضههای اصفهان - سیرجان و قم، سازند قم به سن الیگو- میوسن در یک حوضه رمپ کربناته- سیلیکاته نهشته شده است. در زمان الیگو-میوسن هر دو حوضه در حاشیه اوراسیایی آبراه بزرگ تتیس قرار داشته که به نواحی باختری و خاوری اقیانوس تتیس تا انتهای بوردیگالین متصل
بودهاند
در برخی مطالعات که در نواحی مختلف به جز البرز غربی صورت گرفته است، محیط شلف برای این سازند پیشنهاد شده است
در تمامی این مطالعات انجام شده وجود توالی ضخیم لایه با گسترش وسیع حاوی کلنیهای مرجانی گزارش نشده است. مطالعات چینه-شناسی و سنگشناسی بر روی عضو F از سازند قم در برش مورد مطالعه نشان میدهد که وجود کلنیهای بزرگ مرجانی با ضخامت زیاد در دو قسمت مشخص که به نامهای Reef 1 و Reef 2 نامگذاری شدهاند در مجموع به ضخامت 64 متر به همراه فسیلهای ماکروسکپی و رخسارههای گرینستونی حاوی روزنبران کف زی فراوان بیانگر این است که محیط رسوبی در زمان نهشته شدن این رسوبات شرایط خوبی برای رشد مرجانها داشته که با توجه به اینکه مرجانها عموماً در محیط لبه شلف رشد میکنند، فراوانی قابل توجه آنها به صورت کلنیهای متراکم با ضخامت زیاد، محیط رسوبی سکوی کربناته از نوع شلف لبهدار را برای این توالیها پیشنهاد میشود
وجود نهشتههای تبخیری قاعده سازند قرمز بالایی بلافاصله پس از آخرین توالیهای صخره ساز مرجانی - شکلD 2 و - E نشان میدهد که شرایط کولابی و محیط محصور در پشت سد ریفی حاکم شده و نهشتههای تبخیری برجای گذاشته شدهاند. به تدریج به سمت بالای سازند قرمز بالایی توالیهای مارنی، ماسهسنگی و کنگلومرایی رخنمون خوبی را از خود نشان میدهند که این موضوع، حاکم شدن شرایط محیطی ساحلی و بالای جذر و مدی را تایید میکند. به طور کلی محیط رسوبی که میتوان برای این نهشتهها پیشنهاد نمود، محیط رسوبی شلف کربناته لبه دار بوده که از محیط ساحلی تا لبه شلف گسترش دارد
پالئواکولوژی
ریفهای مرجانی یکی از قدیمیترین سیستمهای ریفی بر روی زمین به شمار میروند. فاکتورهای کنترل کنندهای مانند انرژی امواج، کیفیت آب، آشفتگی، شوری، جذر و مد، نور، عرض جغرافیایی و بخصوص درجه حرارت - Hatcher 1997 - تاثیر مستقیم بر رشد این ریف ها دارند.
