بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله با هدف ارتقاء سطح بهره وری اقدام به طراحی الگویی توصیفی – تحلیلی به منظور شناسایی سطح بهره وری آنها و نهایتا" چگونگی ارتقای سطح بهره وری شده است. الگوی طراحی شده از چهار قسمت وابسته به یکدیگر تشکیل شده است. در قسمت اول اقدام به تولید و اندازه گیری مقادیر شاخص های بهره وری سازمان هدف می گردد. در قسمت دوم بااستفاده از تکنیک تحلیل عاملی اقدام به شناسایی فاکتورهای نامحسوس بر سطح بهره وری می گردد. در قسمت سوم پس از تجزیه و تحلیل سطح بهره وری سازمان هدف بااستفاده از چرخه دمینگ اقدام به طراحی برنامه ارتقاء سطح بهره وری گردیده و نهایتا" در قسمت چهارم اقدامات عملی بهبود و سطح بهره وری ارائه می گردد
1. مقدمه
موضوع بهره وری د رطول تاریخ مدون جوامع همواره به طرق مختلف مد نظر بوده است. لیک آشکارترین آن عمدتا" به قرن شانزدهم و هزمان با اختراع ماشین بخار و صنعتی شدن جوامع مطرح گردیده است. با توسعه روز افزون خدمات در قرن بیستم موضوع بهره وری به حوزه سازمانهای خدماتی هم تسری پیدا کردو مباحث مهمی در زمینه بهره وری در سازمانهای بخش خدمات مطرح گردید.
پیچیدگی دنیای کسب و کار کنونی ، رشد سریع تکنولوژی ، دانش فناوری اطلاعات و ارتباطات مجموعا" عواملی هستند که ضرورت داشتن سازمانهایی چابک با اثربخشی و کارایی بالا که منجر به افزایش بهره وری سازمانی می گردد را بیش از پیش ضروری می سازد. بر این اساس افزایش بهره وری کل عوامل در سازمان های دولتی باعث ارائه خدمات بهتر و در نتیجه رشد و توسعه جامعه می گردد.
مسلما نگرش ایستا و یکجانبه به مفهوم بهره وری بدون در نظر گرفتن متغیرهای اثرگذار بیرونی و درونی در هر سازمان مفید نخواهد بود. تجزیه و تحلیل کمی و کیفی بهره وری با توجه به عوامل جزئی بهره وری و بهره وری کل عوامل می تواند وضعیت چابکی سیستم را نشان دهد و درنتیجه به مدیریت در امر بهبود و ارتقاء سطح کیفیت کمک کند. هم چنین استفا ده از تکنیک های خاص تجزیه و تحلیل عوامل و روش های بهبود کیفیت به عنوان روش های اساسی درامر بهبود و ارتقاء
سطح کیفیت و بهره وری اثرگذار می باشد.
اندازه گیری و بهبود مستمر سطح بهره وری سازمانها در دینای پر رقابت فعلی از یک طرف و تهدیدهای محیطی در زمینه رشد و توسعه سایر نظامها از طرفی دیگر لزوم شناسایی ، اندازه گیری ، تجزیه و تحلیل و ارائه راهکارهای سطح بهره وری سازمانها را اجتناب ناپذیر می نماید. به کارگیری تکنیک های کمی مانند تحلیل عاملی و چرخه دمینگ به صورت یکپارچه پیچیدگی های خاص خود را دارند که نیازمند طراحی الگوئی است که ضمن انطباق با مبانی تئوریک روز ، جنبه نوآوری مسله را تبیین نماید.
در این مقاله الگوی مناسب جهت ارتقاء سطح بهره وری شرکت ها و سازمانهای دولتی با استفاده از تکنیک تجزیه و تحلیل عاملی و چرخه دمینگ طراحی می گردد.
2. مفهوم بهره وری
موضوع بهره وری در طول تاریخ مدون جوامع همواره به طرق مختلف مد نظر بوده است ولی آشکارترین آن عمدتا" به قرن شانزدهم و همزمان با اختراع ماشین بخار و صنعتی شدن جوامع بر می گردد. با توسعه روز افزون خدمات در قرن بیستم موضوع بهره وری به حوزه های سازمانهای خدماتی هم تسری پیدا کرد ومباحث مهمی در زمینه بهره وری در سازمانهای بخش خدمات مطرح گردید.
عوامل بسیاری در تعریف و دیدگا های مکاتب مختلف نسبت به بهره وری موثرند. بیشتر تعاریف بهره وری شامل کارایی ،اثربخشی ،سودآوری کیفیت ، نوآوری ،فرهنگ و مانند آن می باشد. از اوایل قرن بیستم بهره وری به عنوان رابطه ی بین خروجی ها و ورودی ها مطرح شده است. سازمان همکاری اقتصادی اروپا بهره وری را نسبت خروجی به یکی از عوامل تولید تعریف نمود.
به طور کلی بهره وری میزان موفقیت سیستم را در استفاده از منابع برای کسب اهداف بیان می کند.
-3 دیدگاه های بهره وری
-1-3 دیدگاه اقتصاددانان
اقتصاد دانان بهره وری را نسبت خروجیها به ورودیهای مرتبط با آن می دانند. در واقع بهره ری ، کارایی تبدیل ورودیها به خروجیهاست . ورودی ها شامل نیروی انسانی ، انرژی ، مواد اولیه ، سرمایه ، اطلاعات و اقلام خریداری شده اند. ورودیها و خروجیها بایدبر حسب تعداد واحدهای فیزیکی واقعی بیان شوند.
-2-3 دیدگاه حسابداران
رویکردهای بهره وری مبتنی بر دیدگاهحسابداری ،عملکرد مالی سازمان را با استفاده از نسبت های مالی مانند فروش به هزینه انسانی و یا سود به سرمایه خروجی برای تولید محصول یا خدمات بیان کنند. بیشتر این نسبت های مالی به صورتورودی و عمدتا" بر کارایی مالی متمرکزند. برای ارائه تصویر کاملی از کارکردهای سازمان معمولا" چندین شاخص تهیه می شود. نسبت های مالی مبتنی بر فروش ، سود ، سرمایه ، دارایی های ثابت و غیره برای بررسی و مقایسه عملکرد مالی در سطوح سازمان ، بین سازمانها ، بین افراد و دوره های مختلف زمانی به کار می روند. نسبت های مالی شامل نسبت های نقدینگی ، نسبت های اهرمی ، نسبتهای فعالیت و نسبت های سودآوری است. نسبت های نقدینگی قدرت بازپرداخت تعهدات کوتاه مدت را مشخص می کند. نسبت های اهرمی نشان دهنده این است که سازمان تا چه اندازه نیازهای مالی - سرمایه ای - خود را تامین کرده است. نسبت های فعالیت اثربخشی منابع موجود را برای انجام عملیات جاری نشان میدهند. نسبت های سود آوری بهره وری کلی مدیریت را که عبارت از سود حاصل از فروش و سرمایه گذاری است مشخص می کنند. به عبارت دیگر نسبت های سودآوری میزان اثربخشی مدیریت در اداره سازمان نشان می هند.
-3-3 دیدگاه مهندسان صنایع
این دیدگاه مبتنی بر نسبت کار مفید - خروجی - به به انرژی مصرفی برای انجام کار سات . به عنوان مثال در یک ماشین ، این نسبت حد اکثر برابر یک است و معمولا" برای ارزیابی کارکرد سیستم انسان – ماشین به کار می رود.
دیدگاه مدیران مدیریت بیانگر قلمرو گسترده ای از فلسفه ها ، باورها و مسئولیت هاست . مدیران وظایفی نظیر برنامه ریزی ، سازماندهی ، جهت دهی ، کنترل تسهیل انجام امور و تشویق و رسیدگی به نیروی انسانی را به عهده دارند. دیدگاه مدیران درباره بهره وری با توجه به نقش ها ، دانش و مهارت آنان ، همکاران و زیردستان و شرایطی که در آن کار می کنند تفاوت دارد و در مجموع گسترده ترین دیدگاه درباره مدیران است . در دیدگاه مدیران بهره وری همه جنبه های سازمانی را که در کارکرد موثر سازمان اهمیت دارند شامل می شود. این رویکرد شامل کارایی و اثربخشی ، کیفیت محصولات ، رضایت ذی نفعها و مانند آن است.
-4 مفاهیم مرتبط با بهره وری
-1-4 کارایی
کارایی به معنای آگاهی به چگونگی انجام کار و انجام صحیح آن هنگامی بهبود یم یابد که به ازای هر واحد کاری ورودی، خروجی مفید بیشتری تولید شود . در واقع کارایی نسبتی است که برخی جنبه های عملکرد واحد را با هزینه هایی که برای انجام آن عملکرد متحمل شده مقایسه می کند.
-2-4 اثربخشی
اثربخشی یعنی آگاهی از کاری که انجام می دهیم . به عبارت دیگر ، انجام کار قابل قبول و کسب اهداف صحیح است. یک فعالیت تولیدی ممکن است کارایی داشته باشد اما کاهش در تقاضای محصول منجر به کاهش فروش و سود کمتر شود و بر خلاف کارایی بالا محصول در بازار موفق نباشد. اثر بخشی به معنای هدایت منابع به سوی اهدافی است که ارزشمندتر هستند . برای مثال تمرکز روی نتایج ، انجام کار صحیح در زمان صحیح در زمان صحیح ، و کسب اهداف کوتاه مدت و بلند مدت.
-5 تفاوت کارایی با اثربخشی
همانطور که اشاره شد کارایی نسبت خروجیها به ورودیهاست و اثربخشی بر حسب خروجی ، در مقایسه با استاندارد یا انتظارات تعریف می شود. اثربخشی مفهوم گسترده تری است . زیرا شامل عوامل دیگری نظیر استانداردها ، اهداف سازمان، انتظارات ذینفعها و میزان موفقیت سازمان در مقایسه با رقباست. اثربخشی قابل فهم است و به آسانی قابل پذیرش است. برای اثربخشی باید شناخت اهداف سازمان و توسعه شاخص هایی که با این اهداف سازگارند امکان پذیر باشد.
-6 اهمیت بهره وری
در سطح ملی ، بهره وری با خروجیهای مهم اقتصادی ارتباط دارد. رشد بهره وری عامل مهمی در کنترل تورم است و بر برخی از عوامل غیر اقتصادی نیز تاثیر می گذارد.
بهره وری و رشد آن در صنعت صنعت و سازمان نیز اهمیت دارد. چنانچه رشد بهره وری یک صنعت یا سازمان از رقبای دیگر بیشتر باشد ، آن صنعت یا سازمان موفق تر خواهد بود ، چرا که افزایش بهره وری موجب کاهش هزینه ها، کاهش قیمت ها و درنهایت رقابتی شدن محصولات آن صنعت یا سازمان می شود.
بهره وری و رشد آن تاثیرات مهمی بر افراد دارد. به غیر از افزایش کیفیت زندگی ، منجر به استفاده بهتر از زمان ، اوقات فراغت بیشتر و پیشرفت سازمان ها می شود و افزایشرضایت کارکنان را در پی دارد.
-7 روش شناسی
-7 تکنیک تحلیل عاملی برای سنجش بهره وری
تحلیل عاملی وقتی شروع شد که کارل پیرسن ، چارلز اسپیرمن و سایرین کوشیدند تا "هوش " را تعریف کنند. به خاطر این ارتباط زود و به موقع با ترکیب های نظیر هوش ، تحلیل عاملی به وسیله دانشمندانی که علاقه مند به اندازه گیری های روانسجی بودند رشد و توسعه پیدا کرد.
هدف اصلی تحلیل عاملی در صورت امکان ، بیان روابط کواریانس میان بسیاری از متغیرها بر اساس چند کمیت تصادفی غیرقابل مشاهده که عامل ها نامیده می شود. به عنوان مقدمه الگوی عاملی با توجه به بحث زیر مورد توجه قرار می گیرد. فرض کنید متغیرها را بتوان به وسیله همبستگی هایشان دسته بندی کرد. یعنی تمام متغیرهای یک گروه خاص در میان خودشان همبستگی بالایی دارند ولی با متغیرهای یک گروه دیگر ، همبستگی های نسبتا" کمی دارند. می توان تصور کرد که هر گروه از متغیرها یک ترکیب یا عامل مورد بررسی را نشان می دهند که نشان دهنده همبستگی های مشاهده شده است. تحلیل عاملی را به صورت تعمیمی از تحلیل مولفه اصلی می توان در نظر گرفت. از هر دو می توان برای تقریب ماتریس کوورایانس استفاده کرد. با این وجود ، تقریب مبتنی بر الگوی تحلیل عاملی ماهرانه تر است.
1-7 تهیه مقیاس به روش تحلیل عامل
برای تهیه یک مقیاس معتبر می توان از روش تحلیل عاملی برای غربال آیتم ها و انتخاب آیتم های اصلی استفاده نمود. پس از ایجاد مجموعه متغیرهای مقدماتی در تحلیل عامل به وسیله چرخش مجموعه نهایی متغیرها جهت ساخت مقیاس استخراج می گردد.
