بخشی از مقاله
چکیده هدف:
مطالعه حاضر با هدف بررسی انواع مدلها و شیوههای سنجش بهرهوری نیروی انسانی در سازمانهای دولتی انجام شده است. چرایی پژوهش: به منظور اطمینان از مدیریت موثر فرایند خدمات سازمانهای دولتی بایستی سیستم مدیریت بهرهوری مناسبی را ایجاد و به کار گیرند، تا به روشنی دریابند که چه مقدار موثر و کارا منابع خود را مدیریت میکنند. این مسئله به آنها کمک خواهد کرد که بدانند تلاشهای آنها در راستای بهبود بهرهوری تا چه اندازهای موثر بوده است. بدون هدف بهرهوری، هیچ سازمان دولتی جهت مناسبی پیدا نخواهد کرد و بدون اندازهگیری بهرهوری، هیچ کنترلی بر روی سازمانهای دولتی وجود نخواهد داشت. درنهایت سوالی که به ذهن میرسد این است که کدام مدل سنجش بهرهوری نیروی انسانی برای سازمانهای دولتی مناسب است؟
روش انجام کار پژوهش: پس بررسی کتابخانهای ادبیات تحقیق، درنهایت باتوجه به گستردگی نوع فعالیت سازمانهای دولتی با روش تحلیلی مناسبترین مدل سنجش بهرهوری نیروی انسانی پیشنهاد میگردد. نتیجهگیری: باتوجه به گستردگی سازمانهای دولتی و با توجه به ویژگیهای مدل آچیو1 - هرس و گلداسمیت - از قبیل: پشتوانهی علمی مدل، جامعیت مدل، در دسترس بودن اطلاعات مدل جهت بومی نمودن مدل، توجه توام به اثربخشی و کارائی، دیدگاه مدیریتی نسبت به بهرهوری نیروی انسانی، تفکر سیستمی به جای جزء نگری و نظر متخصصان به عنوان مدل مرجع، جهت طراحی مدل سنجش بهرهوری نیروی انسانی در بخش سازمانهای دولتی ایران میتواند گزینه مناسبی باشد. سنجش بهره-وری نیروی انسانی پایههای عینی برای تشخیص و پاداش سهم فردی و گروهی در تلاشها برای بهبود بهرهوری نیروی انسانی در سازمانهای دولتی را از طریق برنامههای بهبود بهرهوری نیروی انسانی، مشخص میکند. علاوه بر این، سنجش بهرهوری نیروی انسانی میتواند در شناسایی نیازهای آموزشی و توسعهای کارکنان موثر باشد و از این طریق رقابت پذیری نیروی کار را بیشتر بهبود ببخشد.
واژههای کلیدی: بهرهوری، اثربخشی، کارآیی، سازمانهای دولتی، مدل سنجش بهرهوری نیروی انسانی
مقدمه
بهرهوری، استفاده بهینه از منابع به منظور رسیدن به اهداف کارا و اثربخش، در چارچوب یک نظام ارزشی مورد قبول میباشد و نسبت بین حجم یا ارزش ستانده به حجم یا ارزش یک، چند و یا مجموع عواملی که برای تولید آن ستانده مورد استفاده قرار گرفتهاند و یا به عبارت دیگر هر نوع رابطه بین ستانده و داده که به صورت نسبت باشد، شاخص بهرهوری است. انواع بهرهوری عبارتند از:
- بهرهوری جزیی: هرگاه در نسبت سطح بهرهوری از بین کلیه دادههاو منابع صرفاً رابطه بین ستاده با یکی از منابع و عوامل تولید مورد بررسی قرار گیرد، بهرهوری جزیی گفته میشود.
- بهرهوری کل: هرگاه در نسبت سطح بهرهوری رابطه بین ستاده با همه منابع و عوامل تولید مورد بررسی قرار گیرد، بهرهوری کل گفته میشود.
- بهرهوری چند عامل: بهرهوری چند عامل شامل نسبت خروجی یا ستانده به بیش از یک عامل ورودی یا داده است که همه عوامل ورودی را شامل نمیشود.
- بهرهوری عامل کل: بهرهوری عامل کل نسبت ارزش افزوده به مجموع ورودیهای نیروی انسانی و سرمایه میباشد. این نسبت در واقع نشان دهنده ارزشی است که استفاده از کارکنان و امکانات سرمایهای سازمان را به مواد اولیه و خریداری شده کسر شده از ارزش کل ستادهها نشان میدهد - تمن جونگ،. - 9 :2006 2
- بهره وری جامعه: بهرهوری جامع از حاصل ضرب شاخص بهرهوری کل در شاخص عوامل نامشهود بدست میآید. این معیار، یک معیار پیچیده است؛ که مفهوم معیار بهرهوری کل را توسعه داده و آن را به عوامل کیفی نظیر کیفیت محصولات، کیفیت فرآیند، بموقع بودن محصولات یا خدمات، سهم بازار، نگرش جامعه و... مرتبط میکند - تمن جونگ، . - 9 :2006 تفاوت شاخص بهرهوری کل با بهرهوری جزیی نیز بدین صورت است که شاخص بهرهوری کل نشان دهنده نحوه بهره برداری از کل عوامل میباشد؛ در حالی که بهرهوری جزیی نحوه استفاده از یکی از عوامل را نشان میدهد - تمن جونگ، . - 9 :2006 بهرهوری با استفاده از منابع مدیریت، میزان ارزش افزوده را نشان میدهد.
شاخصهای بهرهوری عواملی هستند که فعالیتهای مدیریت در شرایط خاص سازمانی و مشکلات موجود و آتی را نشان خواهند داد. عملکرد بهرهوری معمولاً به صورت ماهانه، فصلی و سالانه توسط مجموعهای از شاخصهای گردآوری شده کنترل میگردد. چنانچه در ارزیابی بهرهوری شاخصها وضع نامطلوبی را نشان دهند، ناگزیز به بررسی و تحلیل کیفیت باید پرداخت. در تحلیل کیفی علل پایین بودن بهرهوری در عناصر مربوطه - داده، بازده، فرایند تبدیل و تغییر - و ساختار سیستم مدیریت مورد بررسی قرار میگیرند. تحلیل داده و بازده باید از هردو نقطه نظر کمی و کیفی انجام گیرد؛ زیرا شاخص بهرهوری وقتی که داده و بازده به یک نسبت رشد یا تنزل کرده باشد یکسان باقی میماند - مکگیلوای،. - 2005 3 در بررسی عوامل موثر بر بهرهوری در سازمان میتوان به عوامل داخلی و عوامل خارجی اشاره نمود:
- عوامل داخلی: مجموعه عواملی هستند که تحت کنترل سازمان بوده و سازمان میتواند با بکارگیری تکنیکها و روشهای مدیریتی روی آنها تأثیر بگذارد. عوامل داخلی بهرهوری سازمانها دردو گروه قابل تقسیم میباشند. گروه اول عوامل سخت افزاری یا عواملی که به آسانی و در کوتاه مدت قابل تغییر نیستند. این عوامل شامل محصول، تکنولوژی، تجهیزات، مواد خام و انرژی است. گروه دوم عوامل نرم افزاری و مغزافزاری یا عواملی هستند کهتقریباً به آسانی قابل تغییرند. این عوامل شامل سیستمهای سازمانی، الگوی مدیریت روشهای انجام کار وکارکنان میباشند - انشاسی و همکاران،. - 2007 4
- عوامل خارجی: مجموعه عواملی هستند که تحت کنترل سازمان نبوده و عوامل خارج از سازمان باعث پیدایش آنها هستند. نکته مهم درخصوص عوامل خارجی این است که این عوامل تغییراتش برای کلیه سازمانها یکسان است و سازمانهای موفق با بررسی و پایش این عوامل، موفقیت خود را تضمین میکنند. عوامل خارجی مؤثر بر بهرهوری بنگاهها و سازمانها در سه گروه "متغیرهای ساختاری"، "منابع طبیعی" و "دولت و موسسات" قابل تقسیم بندی بوده که این متغیرها خود متأثر از عوامل دیگری میباشند - انشاسی و همکاران، . - 2007
باتوجه به تفاوتهای مهم در فرهنگ کاری سازمانها و وضعیت موجود آنها میتوان گفت راهکارهای افزایش بهرهوری نیز در آنها متفاوت خواهد بود. ازجمله راهکارهای افزایش بهرهوری میتوان به ایجاد تعهد در کارکنان، توجه به کارکنان، استفاده بهینه از استعدادها، ایجاد انگیزه درکارکنان، توجه به تغییرات و… اشاره کرد. درجه تاثیر هر یک از این راهکارها در افزایش بهره وری به وضعیت موجود سازمان در آن زمینه و ضرورت پرداختن به هریک از این موارد بستگی دارد، که میبایست به شکل ماهرانهای شناسایی و اولویت بندی شده و برآن اساس اقدام شود. عدم شناخت کافی از وضعیت موجود شرکتها و بی توجهی به اولویتها میتواند اثرات معکوسی در میزان بهرهوری به وجود آورد. از اینرو قبل از هرگونه اقدامی در افزایش بهرهوری برروی شناخت کافی وضعیت موجود و اولویتبندی صحیح راهکارها تاکید میشود.
برای آگاهی از میزان افزایش بهرهوری می-بایست آن را در قالب شاخصهای مختلف و در دورههای معینی اندازهگیری کرد. با اندازهگیری شاخصهای بهرهوری میتوان مشخص ساخت که تلاشهای بهرهوری تا چه حدی مفید بوده است. اندازهگیری بهرهوری نیز میبایست براساس یک سیستم مناسب و اصولی انجام گیرد، درغیر این صورت نمیتوان به نتایج آن اطمینان و انتظار بهبود در آن را داشت. یکی از موارد مهم در اندازهگیری بهرهوری مشخص کردن صحیح طول دوره ارزیابی است که به عواملی نظیر دسترسی به اطلاعات، ماهیت عملیات تولیدی و اهداف مدیریت بستگی دارد. از نتایج اندازهگیری شاخصهای بهره وری میتوان به عنوان ابزاری مناسب جهت برنامهریزیهای بلندمدت مدیریت در سطح سازمان استفاده کرد. شکل - 1 - ، عوامل موثر بر بهرهوری را به طور جامع نشان میدهد:
