بخشی از مقاله
چکیده
انسان از دیرباز، در اندیشه استفاده مفید، کارا و ثمربخش از تواناییها، امکانات و منابع در دسترس خود بوده است. در عصر کنونی این امر بیش از هر زمان دیگری مورد توجه جدی قرار گرفته است. محدودیت منابع در دسترس، افزایش جمعیت و رشد نیازها و خواستههای بشر باعث شده که فعالان عرصه اقتصاد، سیاست و مدیریت جامعه و سازمانها، افزایش بهرهوری را در اولویت برنامههای خود قرار دهند.
بهرهوری موضوعی است که از ابعاد مختلف به آن نگریسته شده و هر روز کاربرد و اهمیت آن بیش از پیش روشن می شود. بهرهوری در بخش دولتی از مباحثی است که از دیرباز در ادبیات اداره عمومی و مدیریت دولتی، بسیار مناقشه برانگیز بوده است. به منظور حرکت به سمت بهبود عملکرد لازم است تا ابتدا بهره وری را اندازهگیری کرد. در مقاله حاضر، ابتدا به بررسی دقیق مفهوم بهرهوری پرداخته شده و در ادامه نیز روشهای سنجش بهره وری، ضرورتها و عوامل تسهیل کننده و همچنین موانع بهرهوری، بر شمرده شده است. یافتههای تحقیق حاکی از این است که اندازهگیری بهرهوری در بخش دولتی در مقایسه با بخش خصوصی متفاوت است. سازمانهای دولتی بایستی بهترین روش سنحش بهرهوری را به کار گیرند تا از هدر رفتن منابع جلوگیری کنند.
مقدمه
در دنیای پر شتاب کنونی، هر سازمان برای دستیابی به اهداف خود همواره در حال رقابت است. در این رقابت آنهایی موفق خواهند بود که بهرهوری بهتری داشته باشند. بنابراین موضوع مدیریت بهرهوری، روز به روز از اهمیت بیشتری برخوردار میشود. مدیریت بهرهوری اثربخش نیازمند تصمیمگیری مبتنی بر حقایق است.یکی از مراحل اصلی مدیریت عملکرد که چنین اطلاعاتی را گردآوری میکند، مرحله اندازهگیری عملکرد است. در اهمیت اندازهگیری عملکرد، صاحبنظران اشاره داشتهاند که برای بهبود چیزی، باید قادر به تغییر آن باشید. برای تغییر چیزی باید قادر به درک آن باشید. برای درک چیزی باید قادر به اندازهگیری آن باشید.
اندازهگیری عملکرد به »فرآیند تعریف، بررسی و بکارگیری معیارهای اندازهگیری و شاخصهای عملکرد سازمان-ها و برنامهها« اشاره داردمعمولاً. اندازهگیریهای مختلف - با استفاده از شاخصهای گوناگون - برای تعیین میزان یک بعد عملکرد مانند اثربخشی، کیفیت خدمات، کارایی، بهره وری، رضایت مشتریان و اثربخشی هزینه ها به کار گرفته میشود. اندازهگیری عملکرد پیشزمینهای برای وظایف مختلف از جمله پاسخگویی، سیاستگذاری و به همان اندازه، برنامهریزی و کنترل است.
اندازه گیری عملکرد میتواند به بهبود عملکرد منجر شود. اما اگر بدرستی بکارگرفته نشود، نه تنها اثربخش نخواهد بود، بلکه پرهزینه بوده و میتواند بسیار مضر و مخرب باشد - . - Reichard,1997 در گذشته اندازهگیری عملکرد مبتنی بر تکنیکهای محاسبه هزینه ها بود و محدودیتهای بسیاری را به دنبال داشت. در این روش از دادههای محاسبات هزینه ها که اغلب آنها اطلاعات گمراه کننده و غیر مرتبطای را ارایه میدادند، استفاده می شد و عملکرد، اغلب در حیطههای محدود - مانند مسایل مالی - مورد توجه قرار می گرفت و به اثربخشی استراتژیک اقدامات انجام شده توجه نمی شد.
بعلاوه، از مهمترین نقایص اندازهگیری عملکرد سنتی، میتوان به عدم موفقیت در محاسبه دیدگاههای مشتریان - چه مشتریان داخلی و چه مشتریان خارجی سازمان - اشاره داشت - . - Brignall and Modell, 2000 به طور کلی دیدگاه استراتژیک اندازهگیری عملکرد در پی توسعه اندازهگیری عملکرد بوده و بسیار فراتر از مسایل حاشیهای و پیشافتاده که به برخی از آنها اشاره شد عمل مینماید. این دیدگاه در برگیرنده چهار گام براساس زیر است:
-1 بازنگری و ارزیابی مأموریت و اهداف کنونی سازمان؛
-2شناسایی حیطه عملکرد شرکت؛
-3 تعریف اهداف حیطه خدمات؛
-4 شناسایی شاخصهای اندازهگیری پیشرفت اهداف.
بر این اساس اندازهگیری عملکرد باید بخشی از استراتژی سازمانی، برنامهریزی و فرآیند گزارشدهی باشد. اندازهگیری بهرهوری سالهاست که در بخش خصوصی مورد توجه قرار گرفته است اما این موضوع از دهه نود با توجه به تغییر نگرش نسبت به اداره بخش دولتی و ظهور مدیریت دولتی نوین، در سازمانهای دولتی نیز مورد توجه روزافزون قرار گرفت. در حالیکه سیستم های اندازهگیری عملکرد در بخش دولتی مشابه بخش خصوصی است، انگیزههای بکارگیری و موانع پیادهسازی آنها تا حدودی متفاوت است. یکی از دلایل طراحی دوباره دولتها، ایجاد استانداردهای آشکارکننده عملکرد برای بهبود کارایی و اثربخشی بخشهای دولتی بود. از دیگر اهداف این طراحی می توان به کاهش هزینههای دولتی، افزایش مسؤولیتپذیری، مدیریت عملیات دولتی، بهبود نحوه تخصیص منابع دولتی و توانمندی تصمیمگیریهای اداری، اشاره داشت.
تعریف بهرهوری
بهرهوری1 در لغت به به معنای قدرت تولید، بارور بودن و مولد بودن است. چند سالی است که این واژه در فرهنگ علمی و اداری کشور رایج شده است. لغت بهرهوری از نظر ادبی حاصل مصدر است که از واژه ی بهره ور مشتق شده است و کلمه ی بهره ور به استناد فرهنگ فارسی معین به معنای بهره بردن، با فایده بودن، سود بردن و کامیابی معنی شده است. در برخی نوشتارهای تحقیقاتی برای واژه ی بهرهوری معادلهای دیگری مانند راندمان، بازدهی، قدرت تولید، قابلیت تولید برگزیده شده است - طاهری،. - 1384
در فرهنگ آکسفورد2 بهرهوری چنین تعریف شده است: بهرهوری عبارت است از بازدهی و کارآیی درتولید که توسط برخی از روابط بین ستادها و نهادها اندازه گیری می شود . تعریف بهرهوری از نظر سازمان بین المللی کار - ILO - 3 عبارت است از: نسبت بازده بر منابع مصرف شده. به عبارت ساده تر بهرهوری عبارت است از نسبت مقدار کالا یا خدمت تولید شده به منابع به کار رفته در جریان تولید. سازمان بهره وری اروپا - EPA - 4 نیز بهرهوری را این چنین تعریف می کند: بهرهوری درجه ی استفاده یمؤثّر از هر یک از عوامل تولید است. بنابراین بهرهوری یک دیدگاه فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر موجود است بهبود بخشد. بهرهوری مبتنی بر این عقیده است که انسان می تواند کارها و وظایفش را هر روز بهتر از دیروز به انجام برساند 2005 - ،.
تاریخچهی بهره وری
بطور رسمی و برای نخستین بار لغت بهرهوری توسط فردی به نام »کنه « در سال 1776 میلادی در مقالهای به کار برده شد. بیش از یک قرن بعد: یعنی در سال 1883 میلادی شخص دیگری یه نام » لیتر « بهره وری را قدرت و توانایی تولید کردن تعریف کرد و در واقع اشتیاق به تولید کردن را همان بهرهوری دانست. از اوایل قرن بیستم این لغت دارای مفهوم دقیقتری شده و برای اولین بار نیز در تعریف آن بین ستانده و داده مطرح شد. و در سال 1900 میلادی »ارلی « بهرهوری را ارتباط بین بازده و وسایل بکار رفته برای تولید بازده تعریف کرد - جعفرنژاد، . - 1392
