بخشی از مقاله
چکیده
مقدمه: اگرچه الگوهای متعددی برای کمک به طراحی مداخلات ترجمان دانش که هدفشان حمایت از سیاستگذاری مبتنی بر شواهد است، در دسترس هستند؛ اما ابزار اندازهگیری معتبر، پایا و بومی برای ارزیابی تغییرات در بهرهبرداری از شواهد پژوهشی توسط سیاستگذاران و ذینفعان وجود ندارد. هدف مطالعه حاضر، طراحی و معتبرسازی ابزار ارزیابی بهرهبرداری از شواهد برای پشتیبانی از سیاستگذاریهای سلامت بر مبنای تئوری رفتار برنامهریزیشده بود که میتواند برای تعیین وضعیت موجود، طراحی مداخلات و ارزیابی اثر مداخلات مورد استفاده قرار گیرد.
روش پژوهش: جامعه پژوهش، ادارات فنی و شاغلین آنها در پنج معاونت ستاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 1392 بود. همه واجدین شرایط به تعداد 373 نفر در مطالعه شرکت داده شدند. پایایی ابزار با استفاده از روشهای آزمون-بازآزمون، همسانی درونی و پایایی مرکب سازهها و روایی آن با استفاده از روشهای روایی صوری، محتوا، واگرا، همگرا، افتراقی و سازه تعیین شد. برای تحلیل دادهها از نرمافزارهای SPSS-20 و LISREL-8.8 استفاده شد. برای ارزیابی برازش الگوهای اندازهگیری از سه دسته شاخصهای مطلق، تطبیقی و مقتصد استفاده شد.
یافتهها: شاخص روایی محتوایی و صوری ابزار به ترتیب %83 و %67 بود. در آزمون پایایی به روش همسانی درونی، آلفای کرونباخ سازههای مختلف بین 0/7 تا 0/9 و در روش آزمون- بازآزمون، همبستگی درونگروهی بین 0/75 و 0/87 بود. مقدار پایایی مرکب همه سازهها نیز بیش از مقدار قابل قبول بود. تحلیل عاملی تاییدی نشان داد ساختار 5 عاملی داده های تجربی با تئوری رفتار برنامهریزیشده برازش قابل قبولی دارد GFI=0/86 - ، NFI =0/94 و . - RSMEA=0/075
نتیجهگیری: یافتههای مطالعه نشان داد ابزار نهاییشده که بر اساس تئوری رفتار برنامهریزیشده طراحی گردید از روایی و پایایی نسبتا قابل قبولی برای سنجش بهره برداری از شواهد در سیاستگذاری سلامت برخوردار است.
مقدمه
شواهد نشان میدهند نظام های سلامت اغلب در بهرهبرداری مناسب از شواهد پژوهشی قصور میورزند و این خود به ناکارآمدی، کاهش کیفیت و کمیت زندگی شهروندان و افت بهرهوری منجر میشود . - 1 - علاقه بینالمللی فزایندهای برای تشویق سیاستگذاران و مدیران نظام سلامت به آگاهی از نتایج پژوهشهای مرتبط و معتبر وجود دارد . - 4-2 - یکی از چالشهای موجود، دشواری سنجش تغییر رفتار سیاستگذاران قبل و بعد از مداخلات ارتقاء بهرهبرداری آنان از شواهد بهصورت عینی است . - 5 - در چنین مواردی، ناگزیریم از روشهای ذهنی مانند خودگزارشی رفتار و قصد آن از قبیل روشهای برگرفتهشده از تئوریهای شناخت اجتماعی1 استفاده کنیم . - 7 ,6 -
تئوری رفتار برنامهریزیشده در سه دهه گذشته رویکرد تئوریک غالب برای مطالعه رفتارهای مرتبط با سلامت بوده است . - 8 - این تئوری که در سال 1985 توسط آیزن2 ارایه شد شامل سه متغیر نگرش، هنجار ذهنی3 و کنترل رفتاری درکشده4 است که به قصد افراد شکل داده و قصد پیشگویی کننده برای رفتار آتی محسوب میشود . - 11-9 - تئوری رفتار برنامهریزیشده بهطور گسترده در رشتههای روانشناسی و مراقبت سلامت بهکار گرفته شده و کارآمدی آن در پیشگویی رفتارهای فردی مرتبط با سلامت در چند مرور نظاممند نشان داده شده است - . - 7
مرورهای نظاممند انجامشده در رشته روانشناسی نشان دادهاند این تئوری توانسته است حدود %39 تغییرات در قصد و حدود %27 از تغییرات رفتار را تبیین کند . - 12 - شواهدی در حمایت استفاده از تئوری رفتار برنامهریزیشده برای پیشگویی بهرهبرداری از شواهد پژوهشی - استقرار راهنماهای بالینی - در رفتار متخصصین خدمات سلامت وجود دارد. یک مرور نظاممند نشان داد پیشبینی رفتار بر اساس قصد متخصصین سلامت، مشابه مقدار گزارششده در سایر حوزههای رفتار است . - 12 ,7 -
کاربرد تئوری رفتار برنامهریزیشده در هر محیط جدیدی مستلزم طراحی ابزاری برای اندازهگیری متغیرهای مربوط به رفتار مورد نظر و ارتباطات آن است و مانند سایر ابزارهای اندازهگیری باید شواهد مربوط به ویژگی های روانسنجی5 آن از جمله روایی و پایایی احراز شوند . - 13 - برای طراحی ابزار سنجش متغیرهای مرتبط با رفتار براساس تئوری رفتار برنامهریزیشده دو رویکرد مستقیم و غیرمستقیم وجود دارد. مزیت رویکرد غیرمستقیم بر مستقیم، امکان شناسایی دقیق عوامل موثر بر قصد و رفتار و طراحی مداخلات برای بهبود آنهاست . - 10 -
چند پروتکل برای مطالعه کمی عوامل موثر بر بهرهبرداری از شواهد برای پشتیبانی از سیاستگذاریهای سلامت با استفاده از تئوری رفتار برنامهریزی شده منتشر شده اند که نتایج آنها تاکنون منتشر نشده است. در این مطالعات برای سنجش اثر مداخلات بهبود بهرهبرداری از شواهد پژوهشی در سیاستگذاری از تئوری برنامهریزیشده با رویکرد مستقیم استفاده خواهد شد . - 14 ,12 ,5 - در مطالعه حاضر از رویکرد ترکیبی - مستقیم و غیرمستقیم - که برای طراحی مداخلات بهبود بهرهبرداری از شواهد مناسبتر است، استفاده شد.
اگرچه در مطالعه بویکو پایایی ابزار سنجش بهرهبرداری از شواهد در سیاستگذاری بر اساس تئوری رفتار برنامهریزی شده را مورد بررسی قرار داد؛ اما به دلیل کم بودن حجم نمونه، امکان سنجش روایی و پایایی سازه فراهم نشد . - 7 - رویکرد طراحی سوالات ابزار فوق مستقیم بود که فاقد کارایی لازم برای طراحی مداخلات ترجمان دانش است. هدف این مطالعه، طراحی ابزار ارزیابی بهرهبرداری از شواهد برای پشتیبانی از سیاستگذاریهای سلامت با رویکرد ترکیبی - مستقیم و غیرمستقیم - و سنجش روایی، پایایی و ساختار عاملی آن بود. ابزار طراحیشده میتواند برای تعیین وضعیت موجود، طراحی مداخلات و ارزیابی اثر مداخلات مورد استفاده قرار گیرد.
درصورتیکه سیاستگذاران سلامت بخواهند بهرهبرداری از شواهد در تولید اسناد سیاستی را ارتقاء داده و آن را به فرهنگ سازمانی تبدیل نمایند، نتایج این مطالعه میتواند به نحو موثری به آنان کمک نماید. روش پژوهش مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی از نوع تحلیل عاملی است که با هدف طراحی و تعیین روایی، پایایی و ساختار عاملی ابزار سنجش بهرهبرداری از شواهد در سیاستگذاریهای سلامت انجام شد.
جامعه پژوهش
جامعه پژوهش، ادارات فنی و شاغلین آنها در پنج معاونت بهداشتی، درمان، پرستاری، طب سنتی و غذا و داروی ستاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران شامل رییس اداره، کارشناس مسوول، مدیر برنامه کشوری و کارشناسان آنها بودند. هر معاونت ستاد وزارت بهداشت ایران دارای چند اداره کل و هر اداره کل دارای چند اداره تخصصی است. ادارات تخصصی بهطور معمول نقطه آغاز تولید اسناد سیاستی هستند.
حجم نمونه و روش نمونهگیری
معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از دارا بودن حداقل دو سال سابقه کار در ستاد وزرات بهداشت و سابقه مشارکت در تولید اسناد سیاستی. برای برآورد حجم نمونه لازم برای تحلیل عاملی تاییدی توافق کلی وجود ندارد. بسیاری از پژوهشگران حداقل حجم نمونه را 200 نفر را توصیه میکنند - . - 17- 15 یک قانون سرانگشتی توصیه میکند به ازای هر پارامتر آزاد بین 5 تا 10 مشاهده مورد نیاز است - 19 ,18 - که با توجه به 40 متغیر، حداقل حجم نمونه لازم 200 نفر بود. لکن تعداد افراد واجد شرایط برای ورود به مطالعه 373 نفر بود که بیش از 9 برابر تعداد متغیرهای آشکار بود. با توجه به قرار گرفتن تعداد واجدین شرایط در دامنه تعداد مشاهده های توصیهشده برای تحلیل عاملی تاییدی، همه واجدین شرایط به مطالعه وارد شدند.
طراحی سوالات
سوالات ابزار با استفاده از نتایج مطالعه کیفی انجام شده توسط پژوهشگران و بر اساس راهنمای ساخت پرسشنامه تئوری رفتار برنامهریزیشده با رویکرد ترکیبی - مستقیم و غیرمستقیم - طراحی شدند - - 21 ,20 ,10 ,9 در رویکرد مستقیم قضاوت کلی پاسخگویان درباره سازههای تئوری مورد پرسش قرار میگیرد؛ اما در رویکرد غیرمستقیم، ابتدا باورهای اختصاصی پاسخگویان درباره سازههای تئوری سنجیده شده، سپس پیامدهای آنان مورد سوال قرار میگیرند. بدینترتیب متغیرهای شناساییشده در مطالعه کیفی برای سنجش سازه های نگرش به رفتار، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری درک شده به 64 سوال غیرمستقیم تبدیل شدند. برای سنجش هر یک از سازههای قصد و رفتار نیز 4 سوال با رویکرد مستقیم طراحی گردید.
ملاحظات اخلاقی
قبل از اجرای مطالعه، مجوز لازم از کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی ایران اخذ شد. برای حفظ محرمانگی پاسخها، پرسشنامهها در پاکت دربسته تحویل گرفته و در یک روز معین باز شدند. پیگیری دریافت پرسشنامه سه بار تکرار شد. در صورت مفقود شدن پرسشنامه، پرسشنامه دیگری به شرکتکننده تحویل داده شد.
