بخشی از مقاله
چکیده
گسترش روز افزون آسیب پذیری در شهرها که وقوع سوانح طبیعی و انسان ساخت نشات می گیرد، باعث شده که صاحب نظران در جهت یافتن الگوهایی برای ارزیابی تاب آوری شهر و اقداماتی برای کاهش خسارات و تلفات ناشی از وقوع سوانح در شهرها و سکونتگاههای زیستی باشند و به دنبال رویکردهای جامع و در راستای پایداری همه جانبه ی جوامع شهری در جنبه های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند.
در این مقاله تلاش شده ترجمانی از مفهوم تاب آوری در دانش طراحی شهری ارائه شود. پژوهش حاضر از نوع پژوهش، بنیادی نظری محسوب می گردد و از روش توصیفی- تحلیلی بهره برده می شود. این نوشتار بر آن است که به شناخت مفهوم تاب آوری و ابعاد آن بر اساس نظرات اندیشمندان این حوزه بپردازد و سپس بر اساس متون بررسی شده، ترجمه ای مناسب از مفهوم تاب آوری در ارتباط با طراحی شهری و در رابطه با بعد ماهوی آن ارائه نماید.
.1 مقدمه
تاب آوری1 به واژه پرکاربردی در زبان اختصاصی بسیاری از رشته ها از روانشناسی تا زیست شناسی تبدیل گردیده است. متاسفانه هیچگونه تعریف واحدی که همه این رشته ها را در بر بگیرد موجود نیست. . - Definition of community resilience : an analysis, 2013 :2 - مفهوم تاب آوری اجتماعی - اکولوژیکی ، یادگیری برای زندگی با وجود تغییرات و عدم قطعیتها و ترکیب انواع گوناگون دانش به منظور یادگیری و ایجاد فرصت برای خودسازمانی می باشد. رویکرد مفهومی در این حالت تاب آوری در مفهوم پایداری و گذار است.
تاب آوری در مفهوم پایداری، از مطالعات اکولوژیکی که تاب آوری را توانایی بازگشت به حالت قبل تعریف می کند و آنرا به صورت مقدار اختلالی که یک سیستم قبل از اینکه به حالت دیگری منتقل شود می تواند تحمل یا جذب کند، تعریف می نماید.
تاب آوری در مفهوم گذار ، بیشتر در ارتباط با تاب آوری اجتماعی و ظرفیت جامعه برای واکنش به تغییر است که به جای بازگشت ساده به حالت قبل می تواند به معنای تغییر به حالت جدید باشد که در محیط موجود پایدارتر است. این رویکرد بیشتر در ارتباط با سازگاری و انطباق جوامع با حوادث است. در سیستم اجتماعی- اکولوژیکی تاب آور، اختلال، پتانسیلی را برای ایجاد فرصت جهت تجربه کارهای جدید در جهت نوآوری و توسعه پدید می آورد که با مفاهیمی مانند نو سازی ، احیا و خود سازمان دهی همراه است.
به طور کلی، تاب آوری مقدار آشفتگی که یک سیستم بتواند جذب کند و همچنان در همان حوزه و وضعیت تعادل باقی بماند، و میزان توانایی سیستم در خود-سازمان دهی و ایجاد و افزایش ظرفیت یادگیری و سازگاری است
به عبارت دیگر ، سیستمی تاب آور است که ظرفیت جذب فشارها یا نیروهای ویرانگر به وسیله پایداری و سازگاری ، ظرفیت حفظ و اداره ساختارها و عملکردهای اساسی و ویژه در طی اختلالات و نیز ظرفیت بازیابی » برگشت به تعادل« پس از اختلال را در خود داشته باشد
.2 تاب آوری
تاب آوری برای اولین بار توسط هولینگ1 در سال 1973 به عنوان یک مفهوم اکولوژیکی که به درک ظرفیت اکوسیستمها با جذب کننده های جایگزین برای باقی ماندن در حالت اصلی در برابر اختلالات وارده شده بود، مطرح شد. بعدها توسط گندرسون - 2000 - 2 ، - ، فالک3 - - 2006 - ، شفر - 2009 - - 4 و ... مورد بررسی قرار گرفت.
در برخی رشته ها واژه تاب آوری به صورت تکنیکی به معنای خاص، به نرخ بازگشت به حالت تعادل پس از یک اختلال اشاره دارد - که توسط هولینگ در سال 1996 تحت عنوان مهندسی تاب آوری عنوان گردید - . این تعادل با بازگشت به حالت اولیه متفاوت است و تعریف هولینگ - 1996 - از تاب آوری اکوسیستمی یا تاب آوری اکوسیستم، ابزاری برای تاکید بر این تفاوت می باشد
Falk در سال 1986، تعریف تاب آوری را تحت عنوان " توانایی یک سیستم در حفظ ساختار و الگوهای رفتاری در مواجحه با اختلالات " مطرح نمود . او تعریف دیگری از موانع و مسیرهایی برای تجدید اکوسیستمها مطرح نمود که تاب آوری را به عنوان ظرفیت بافر یا توانایی یک سیستم برای جذب اختلالات یا میزان اختلال که می تواند جذب گردد پیش از آنکه ساختار سیستم با تغییر متغییرها و فرایندهای کنترل رفتار سیستم، دگرگون شود
تعاریف اندکی به طور خاص توسعه مربوط به تاب آوری را مرتبط با مفهوم سازگاری می داند . به طور مثال واکر تاب آوری را توانایی وفق دادن با تغییرات به وسیله بهره برداری از ناپایداریها می داند و نمی توان آنرا به سادگی توانایی جذب اختلالات به وسیله بازگشت به یک حالت ثابت بعد از ایجاد اختلال دانست
ادگر نیز به طور مختصر تاب آوری را " توانایی ادامه و توانایی سیستم به انعطاف پذیری " معرفی می نماید
در ارتباط با تاب آوری سیستمهای اجتماعی- اکولوژیکی، کارپنتر و همکاران - - 2001 ، آن را با در نظر گرفتن سه بعد جدا از هم تعریف میکنند:
.1 میزان تخریب و زیانی که یک سیستم قادر است جذب کند بدون آنکه از حالت عادی خارج شود؛
.2 میزان توانایی یک سیستم برای سازماندهی و سازماندهی مجدد خود در شرایط مختلف؛
.3 میزان توانایی سیستم در ایجاد و افزایش ظرفیت یادگیری و تقویت سازگاری
شکل .1 دیاگرام تاب آوری
.3 انواع تاب آوری
سه تفسیر از تاب آوری در متون مربوط وجود دارد : تاب آوری مهندسی - 5 به عقب رفتن و بازگشت به تعادل - 6، تاب آوری چند تعادلی - 7 حرکت به سمت جلو - 8 و تاب آوری اجتماعی اکولوژیکی 9 - تکاملی - 10 که در این متن تمرکز بر تاب آوری اجتماعی اکولوژیکی می باشد. تاب آوری اکولوژیکی، در مورد روابط متقابل اجزاء و نیروهای سیستم می باشد؛ چگونه یک سیستم می تواند تحت تغییرات قرار گیرد و همچنان عملکرد و ساختار خود را حفظ نماید؛ چگونه می تواند خود سازماندهی کند؛ و چگونه می تواند ظرفیت خود را برای آموختن و انطباق پذیری16 افزایش دهد و تکامل بخشد. تکامل، تاب آوری اکولوژیکی را به نمایش می گذارد:
نیرویی - در یک سیستم - است که از جهش های تصادفی اجزاء - یک سیستم - در جهت ماندگاری و دوام استفاده می کتد. اما پیش بینی چگونگی نحوه کار آن، دشوار می باشد. ویژگیهای تاب آوری اکولوژیکی را می توان چنین بر شمرد: غیر قابل اندازه گیری بودن، متفاوت بودن در مقیاس های مختلف، تداوم، تغییر و غیر قابل پیش بینی بودن و ... این ویژگی ها ممکن است همیشه آشکار نباشند، اما احتمالا زمانی که اختلالی بوجود می آید و زمانیکه نیاز به انطباق پذیری می باشد، فعال می شوند. طبیعت به شکلی روشن و گاه متناقض به بیان این نکته می پردازد و نشان می دهد که تلاش های بسیار سخت به منظور جلوگیری از ضربه ها و شوک های وارده، می تواند اشتباه باشد
