بخشی از مقاله
چکیده:
در مورد لرزه خیزي کشور ایران آسیبها و ویرانیهاي ناشی از وقوع بلایاي طبیعی در مناطق مختلف گزارشهاي متعددي ارائه شده است. به دنبال وقوع هر بحران و بلایاي طبیعی نسبتا قوي که اغلب با خلق یک فاجعه همراه بوده است.اقداماتی جهت مقاوم سازي واحدهاي مسکونی علی الخصوص بافتهاي فرسوده در کشور صورت گرفته است. ولی نکته کلیدي اینجاست که به دلیل محدودیت امکانات و منابع سازمانهاي مرتبط با امر نوسازي و بهسازي شهري ایجاب می کند که پیش از هر گونه اقدام در رابطه با بافتهاي فرسوده شهر با استفاده از شاخصها و معیارهایی میزان فرسودگی مناطق مختلف شناسایی و سپس براي هرگونه اقدام و مقاوم سازي اولویت بندي شوند.
در هنگام وقوع بحران زلزله در شهر ها بافتهاي فرسوده به دلیل فرسودگی کالبدي، عدم برخورداري از دسترسی سواره بیشتر از سایر نواحی در معرض تخریب هستند که به تبع آن خسارات جانی و مالی زیادي به بار می آید. در مقاله حاضر سعی شده است با استفاده از شاخصها و معیارهایی و با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - روشی براي شناسایی بافتهاي فرسوده ارائه گردد.و استراتژي مدیریت بهینه بحران در این بافتها در راستاي کاهش تلفات جانی و مالی ناشی از بلایاي طبیعی اتخاذ گردد. و راهکار عملی در خصوص مقاوم سازي این بافتهاي مسئله دار ارائه گردد.تحقیق حاضر بر روي منطقه یک شهر زنجان صورت گرفته است این منطقه به لحاظ تراکم انسانی داراي تراکم بالایی بوده و از منظر تاریخی نیز با ارزش می باشد. عمدتا از لحاظ بافت کالبدي فرسوده در هنگام بروز بلایاي طبیعی علی الخصوص زلزله بیشتر در معرض تخریب قرار دارد.
مقدمه:
در مورد لرزه خیزي کشور ایران و آسیبهاي ناشی از وقوع زلزله در مناطق مختلف آن گزارشهاي متعددي ارائه شده است.یکی از مهمترین عوامل در کاهش ضایعات زلزله وجود آمادگی قبلی یک جامعه براي برخورد با پدیده زلزله است. این آمادگی جنبه هاي گوناگونی دارد. یکی از این جنبه ها شناسایی محلهایی است که در هنگام وقوع بحران زلزله بیشتر از همه جا در معرض تخریب قرار دارند. در نواحی شهري مهمترین و بیشترین محلهایی که در معرض تخریب هستند قسمتهایی می باشند که به لحاظ فرسودگی کالبدي داراي بیشترین درصد بوده و داراي فقر زیرساختی و تاسیساتی می باشندکه ما آنها را با عنوان بافتهاي فرسوده شهري می شناسیم. در پژوهش حاضر سعی شده است با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و با کمک شاخصها و معیارهایی،چنین بافتهایی شناسایی شده و مسئولان امر را در مدیریت بهینه بحران زلزله در نواحی شهري یاري نمود.همچنین ساختمانها و بناهایی که نیازمند مقاوم سازي می باشند مشخص گردد.
طرح مساله:
وقوع زلزله در اغلب موارد تاثیرات مخربی بر سکونتگاههاي انسانی باقی گذارده است. و تلفات سنگینی بر ساکنان آنها وارد ساخته است. و ساختمانها و زیر ساختها را نابود کرده است و عوارض اقتصادي و اجتماعی پردامنه اي بر جوامع و کشورها تحمیل کرده است.دامنه خسارتی که سانحه زلزله بوجود می آورد تنها وابسته به قدرت ویرانگري آن نیست این میزان به وضعیت سازه هاي زیرساختی که در معرض سانحه قرار می گیرد نیز وابسته است.
در همه کشورهاي جهان بخصوص کشورهاي در حال توسعه روند فزاینده شهرنشینی به سرعت ادامه دارد و این خود به عنوان پتانسیلی براي وارد آمدن خسارت زیادي هنگام وقوع زلزله می باشد رشد سریع و بی برنامه حاشیه هاي بدون دفاع شهري،تمرکز روز افزون جمعیت در محله هاي پرتراکم عدم رعایت ابتدایی ترین نکات ایمنی در ساخت و سازهاي شهري و بدون برنامه بودن این ساخت و سازها پیش بینی خسارتهاي ناشی از هر گونه حادثه اي در آینده را دور از ذهن نمی دارد. در این میان بافتهاي فرسوده شهري به لحاظ فرسودگی کالبدي و عدم برخورداري از ازسترسی مناسب و فقر تاسیساتی و زیرساختی مستعد خرابی می باشند. لذا لزوم شناسایی این بافتها جهت کم کردن ابعاد مختلف بحران زلزله در نواحی شهري از ضروریات می باشد.
ضرورت پژوهش:
محدودیت و امکانات و منابع سازمانهاي مرتبط با امر نوسازي و بهسازي شهري ایجاب می کند که پیش از هر گونه اقدام در رابطه با بافتهاي فرسوده یک شهر با استفاده از شاخصها و معیارهایی میزان فرسودگی مناطق مختلف شناسایی و سپس براي هر گونه اقدام و سرمایه گذاري اولویت بندي شوند. بافتهاي فرسوده شهري یکی از انواع بافتهاي آسیب پذیر شهري هستند که به دلیل فرسودگی کالبدي عدم برخورداري مناسب از دسترسی سواره،تاسیسات خدماتی و زیر ساختهاي شهري آسیب پذیر می باشد.
از آنجائیکه این بافتها با تراکم بالاي جمعیتی روبرو هستند و با توجه به قدمت بالایشان داراي بناهاي با ارزش تاریخی و میراثی بوده و به بیان دیگر تجلی گاه هویت شهري می باشند.لذا محافظت این بافتها در مقابل حوادث طبیعی مانند زلزله ضروري به نظر می رسد. در مجموع اصول برنامه ریزي شهري جهت پیشگیري از بلایا عبارت است از بازسازي یک محیط آسیب پذیر ، توسعه و ایجاد یک محیط امن و بی خطر.براي ارزیابی مقدار فرسودگی بناها آماده کردن نقشه هاي کاربري زمین،عمر ابنیه،کیفیت ابنیه،شبکه ارتباطی و دیگر جنبه هاي فعالیت شهري ضروري است. و این اطلاعات می تواند به وسیله استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - به روز شده و مورد استفاده قرار گیرد.
اهداف پژوهش:
-1 شناخت و شناسایی بافتهاي فرسوده شهري با استفاده از شاخصها و معیارهاي استاندارد
-2 ارائه شیوه کاربردي مدیریت بحران در راستاي کاهش خسارات جانی و مالی بلاي زلزله
-3 بررسی وضعیت آسیب پذیري و مقاومت ساخت و سازهاي شهري
-4 بررسی قابلیتها و پتانسیلهاي فناوریهاي نوین علی الخصوص سامانه اطلاعات جغرافیایی در مدیریت بحران زلزله در شهر.
