بخشی از مقاله
چکیده:
فانتزی گونه ای ادبی است که در آن نویسنده پا را از واقعیت فراتر میگذارد و به قلمرو تخیل و خیال وارد می شود. یکی از کارکردهای فانتزی این است که از منظری به واقعیت ها نزدیک شود که برای کودکان ملموس تر،کاراتر و لذتبخشتر باشد. کتاب غول و دوچرخه نیز فانتزی روانشناختی است که کارکرد یا هدف اصلی آن ساماندهی روانی کودک ازطریق سازوکارهای روانشناختی در بستر کنشها و رخدادهای فانتاستیک است. با طرحشناسی داستان غول و دوچرخه می توان به لایه ظاهری و لایه ژرفساخت داستان پی برد.
همچنین طرحشناسی به کشف درونمایه لایه زیرین که درونمایه ای روانشناختی است کمک می کند. داستان دارای دولایه ظاهری و ژرفساختی است: لایه ظاهری، داستانی ماجرایی است که پدر درسا به عنوان نویسنده داستان، برای درسا می نویسد و پیرامون دزد دوچرخه، درسا و غولی که در چنگش اسیر میشوند، قرار میگیرد؛ دیگر، لایه ژرفساختی داستان است که با هدف ساماندهی ذهنی کودک در مواجهه با به دنیا آمدن کودک جدید در خانواده شکل می گیرد.
از نمادهای استفاده شده در داستان میتوان به لایه زیرین داستان دست پیدا کرد و متوجه شد که منظور از دزد همان کودک دوم خانواده است که ذهن درسا را به هم ریخته است و نویسنده با به تصویر کشیدن این داستان درصدد است ساماندهی ذهنی را برای کودکانی که از وجود فرزند تازه در خانه نگران هستند، به وجود آورد. همچنین داستان از منظر شخصیت نیز بررسی شد و از سه گونه شخصیت موجود در فانتزی یعنی واقعی، کهن الگویی و ابداعی، دو گونه کهن الگویی و واقعی را دارا بود. کتاب غول و دوچرخه داستانی فانتزی با ساختار کوتاه است که از میان برترین کتاب های سال 1388، به عنوان کتاب ویژه بخش تالیف، برگزیده شد. هدف این مقاله، نشان دادن موفقیت و نوآوری های موجود در استفاده از طرح و شخصیت در چنین کتابی است که میتواند برای پژوهشگران و به ویژه نویسندگان حوزه کودک و نوجوانان مفید باشد.
-1 درآمد
1-1 درآمدی بر تاریخچه فانتزی
فانتزی زمانی به وجود آمد که علم، صنعت و تکنولوژی پیشرفت زیادی کرده بود. »فانتزی بیش از هر چیزی نوعی واکنش در قالب هنر است، به انسانی که خردگرایی را برترین و بالاترین شعار خود می داند. وقتی که دنیای عقلی به باورهای انسانی یورش می آورد، ضد حمله ی آن در قالب فانتزی ها شکل می گیرد. در دوره ای که انسان شعار خردگرایی را سر می دهد ،این خطر وجود دارد که گنجینه ی گرانبهای باورهای انسانی که در الگوی اسطوره ها به زندگی خود ادامه می داد، با یورش علم از پا در بیاید و فراموش شود.
اما فانتزی ها این امکان را برای انسان فراهم می کنند که بار دیگر در قالبهای امروزی ،کهن ترین الگوهای اندیشه بشری را درک کنند. « - محمدی، - 60 :1378 در قرن هفدهم و به ویژه قرن هجدهم، خردگرایی و علم محوری، به تفکری رایج تبدیل شده بود. این دوره، عصر تولد روشنگری نامیده شد و در آن ستیزی بی امان با افسانه ها، اسطوره ها و همه آنچه رنگ و هم و خیال داشت، آغاز شد. از فیلسوفانی که در برابر تخیل و افسانه ها قد علم کردند، می توان به کانت، پدر روشنگری و ژان ژاک روسو اشاره کرد. - موسوی و جمالی، - 61 :1388
مخالفت ها تا اواسط قرن نوزدهم ادامه داشت و بالاخره در اواسط قرن نوزدهم در کشور بریتانیا، عصر ویکتوریا، نخستین شاهکارهای فانتزی به جود آمد. چنین آثاری بر اثر عواملی خلق شد . یکی از آن عوامل پیشرفت علم روانشناسی بود و بیان این مطلب که تخیل جنبه های مثبتی نیز برای افراد و به ویژه کودکان دارد. »اگان ، تعاریف اصلی فانتزی را متأثر از تئوری های روانکاوانه فروید و یونگ می داند.« - محمدی، - 124 : 1378 از نظر فروید » فانتزی فرآیندی است که تصاویر منحصر به فرد خودش را طبق قواعد جانشین سازی، جابهجایی و غیره تولید می کند.« - موسوی و جمالی ،. - 63 :1388 همچنین یونگ معتقد بود »فانتزی نتیجه فوران ناخودآگاه است که منجر به آزادسازی کهن الگوها می شود، الگوهایی که موضوع شکل گیری خلاقیت و خیال بافی ها قرار می گیرد. «
عصر ویکتوریا، دوران طلایی ادبیات کودک نامیده شد و از مهم ترین فانتزی های خلق شده در این دوره می توان به آلیس در سرزمین عجایب از لوئیس کارل - 1865 - ، در پشت باد شمالی نوشته جورج مک دونالد - 1871 - و بچه های آب از چارلز کینگزلی - 1863 - اشاره کرد. »بعد از فانتزی هایی که در بریتانیا خلق شد، راهی برای خلق فانتزی در کشورهای دیگر باز شد و نویسندگان به ویژه نویسندگان کودک به پرورش تخیلات خود پرداختند و در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در کشورهای دیگر هم آثار فانتزی به چشم می خورد.
آمریکا، با آثار کریستوفر پیزکرنچ به نام های آخرین هاگرماگرما - 1855 - وکوبولتوراو - 1856 - و جادوگرشهراز - - 1905از فرانک بائوم. در ایتالیا، پینوکیو - 1881 - توسط کارلو کولودی و در همین سالها شاخه دیگری از داستانهای فانتزی علمی- تخیلی به وجود آمد که ژول ورن در سال - - 1864 با نوشتن سفر به اعماق زمین، داستانهای علمی- تخیلی را به نام خودش ثبت کرد. - «همان: - 62 این در حالی بود که » در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم نویسندگان در عرصه های دیگر ادبیات نیز تخیل را منشأ کار خود قرار دادند. ابتدا مکتب دادائیسم که از دل جنگ جهانی اول و بر اثر تخریب ها و ناامیدی مردم بوجود آمد و سپس مکتب سورئالیسم که ادامه مکتب دادائیسم بود و توسط بنیانگذارش آندره برتون در سال - 1919 - پایه گذاری شد، که نوعی خلق آثار بر اساس تخیلات صرف نویسندگان بود. - «بیگزبی ، - 60-40 :1389
با گذشت زمان آثار فانتزی در بین نویسندگان گسترش پیدا کرد و قدرت ذهن را در بین بشر به اثبات رساند. ذهنی که می تواند تخیل کند؛ تخیلی که درمانگر، خلاق و سازنده آرامش و آسایش است. فانتزی در ایران نیز از سال 1300 با رفت و آمد نویسندگان ایرانی به غرب و همچنین ترجمه آثار غربی، به صورت تقلیدی به وجود آمد. »فانتزی در ایران به معنای مدرن و تأثیرپذیر از غرب، عمر کوتاهی دارد. اما وجود عناصر فانتاستیک را می توان در ادبیات کهن ایران یافت.« - موسوی و جمالی ، - 69 :1388 داستان های زال و سیمرغ و نیز گنبد اول و پنجم هفت پیکر نظامی، شاهد مثالی برای داستانهای کهن با جنبه های فانتزی هستند.
