بخشی از مقاله
چکیده
فانتزی یکی از انواع ادبی نوظهور در ادبیات دنیاست که ریشه در اساطیر و داستان های پریانی دارد، این سبک پر آوازه که در بیشتر شاخه های هنر رسوخ کرده و برای خود جایگاه مستحکمی ایجاد نموده است با رنسانس صنعتی اروپا در قرن هجدهم به شکلی مستقل شروع به فعالیت نمود و با خلق دنیایی خیالی و ماورایی فضایی وهم انگیز را برای بشر خسته از ارابه های صنعت و تکنولوژی به تصویر کشید.
گستره انواع فانتزی مولفه های فراوانی را در بر دارد، یکی از این مولفه ها ، فانتزی سفر است که بن مایه های آن سفرهایی بیرون از حصار زمان و مکان در دنیایی خیالی است. مقاله حاضر، تلاشی است برای یافتن ریشه های فانتزی سفر، در متن حماسی، اساطیری گرشاسب نامه اسدی طوسی که شامل سفرهای خیالی پهلوان ایرانی ، گرشاسب است و برآنیم تا ابتدا به تعریف فانتزی و فانتزی سفر و شاخص های مطرح در آن بپردازیم، سپس با ریشه یابی این شاخصها در متن گرشاسب نامه، عناصر مشترک حماسه اساطیری را با نوع پیشرفته فانتزی سفر مقایسه نماییم. و در نهایت به این نکته دست می یابیم که گرشاسب نامه یکی از نمونه های ابتدایی فانتزی سفر در ادبیات فارسی می باشد.
مقدمه فانتزی چیست:
فانتزی در لغت به معنی ذهن و واژه و فانتاسیک به معنای تولید ذهنی است - فرهنگ وبستر - و ادبیات فانتزی، به سبکی اطلاق می شود که در آن تخیل و توهم نقش کلیدی دارد، به این معنا که فضای داستان های فانتزی فضایی وهم انگیز و خیالی است و موجودات و مکانها، رنگی از تخیل و افسانه پیدا می کنند و در برخی موارد ریشه در اساطیر و ذهنیت بشر اولیه دارند. به بیانی شیوا »فانتزی دگرگونی نمادین واقعیت از منظر چشم یک زیبایی شناس است که در ابعاد جدید و نامنتظری از واقعیت آن را بیان می کندBartolaussi - «، 1986 ، - 36 این نوع ادبی به صورتی مستقل از قرن هجدهم میلادی همراه با رنسانس علمی اروپا شروع به فعالیت کرد.
فانتزی برای بشری که رو به تمدن و صنعت می رفت »ادامه شیوه و اسلوب افسانه نویسی بود« - محمدی، 1378، - 60 به این معنا که بشر واقع گرای متمدن برای ملموس کردن و هنری ساختن تجربه ها و آمال خود دست به احیاء داستان های افسانه گونه می زند و همان رویا پروری کهن را در غالب اساطیر و افسانه های هزار و یکشب می ریزد و مضامین جدید را جایگزین افسانه های قدیمی می کند. به نظر آقای محمدی فانتزی ها صدای آرزوهای نهان انسانی است که در شکل واقع گرایانه به بیان نمی آید.
یا چنانکه آقای کریمی به آن اشاره کرده است، قهرمانان فانتاسیک مدرن در غرب چیزی نیستند جز بازخوانی اساطیر کهن یا افسانه های قرون وسطایی - کریمی، 1385،. - 161 این دنیای بزرگ افسانه پردازی، که با عنصر تخیل، هر لحظه در طرحی و رنگی رخ می نماید با توجه به نوع کارکردها، درونمایه ها، عناصر مورد استفاده، به انواع مختلفی طبقه بندی می شود البته آنچه در تمام این انواع مشترک است تلاش برای ایجاد شگفتی در خواننده است و ماورایی بودن و خارج از تصور بودن فضاها و قهرمانان ، امری است که کمابیش در تمام آثاری از این دست دیده می شود و پررنگ بودن یک عنصر موجب متمایز شدن یک گونه از دیگر گونه های مشابه می شود.
بر این اساس می توان فانتزی را به انواع فانتزی حیوانات - زایپس، 1387، - 33، فانتزی علمی تخیلی، فانتزی سفر در مکان، فانتزی سفر در زمان - محمدی، 1378 ، - 159 و موارد بسیار دیگری، تقسیم بندی کرد که هر کدام در نوع خود مولفه ای را، برای پرورندان فضای خیالی، دستاویز خویش قرار داده اند. نوع مورد بررسی ما در این مجال، فانتزی سفر در مکان است که با توجه به سفرهای حماسی - اساطیری گرشاسب می توان شباهت های فراوانی مابین این متن کهن و سفرهای فانتاستیک پیدا کرد اما پیش از آن ، برای روشن شدن بحث به بررسی شخصیت گرشاسب و کلیت داستان گرشاسب نامه خواهیم پرداخت.
گرشاسب و گرشاسب نامه:
گرشاسب این قهرمان ماجراجو دربلاد روم و چین و ایران و هند، خود قهرمانی اساطیری است. تولد گرشاسب در اوستا در هاله ای از رمز و رازمانده است، او به بادافره فشردن هوم توسط اثرط متولد می شود، »دو برادر بودند گرشاسب و اورخش که اورخش کشته می شود و گرشاسب در آرزوی خونخواهی او به پادشاهی می رسد« - صفا، 1387، . - 556 آنچه بیش از پیش گرشاسب را به یک قهرمان داستان های فانتزی تبدیل می کند اعمال خارق العاده و سفرهایش می باشد، که با رنگ و لعاب اسطوره و تخیل شخصیتی فرای یک حماسه ملی می آفریند.
