مقاله مدیریت دولتی تحت پارادایم پست مدرن

بخشی از مقاله

عنوان: مدیریت دولتی تحت پارادایم پست مدرن

چکیده:

در تطابق با پارادایم پست مدرنیسم در علوم اجتماعی ، مدیریت دولتی پست مدرن نیز روزهای آغازین خـود را آغـاز مـی کند.در این مقاله تاریخچه مدیریت دولتی پست مدرن از حرکت آغازین چستر بارنارد از تفسـیر مطالعـات هـاثورن تـا تشـکیل شبکه تئوری مدیریت در آمریکا ارائه می شود. همچنین ضمن ارائه تعاریفی از پست مدرنیسم ،شرایط کلی این مفهوم در کنار شرایط ویژه رشته مدیریت دولتی پست مدرن مطرح می شود. در ادامه بحث پس از معرفـی روش شناسـی پیشـنهادی فـارمر برای مدیریت دولتی پست مدرن ، انتقادات اندیشمندان مدیریت دولتی و ساختار شکنی آنها از اصلاحات رایج مدرنیسم چـون کارایی، بروکراسی مطرح می شود.در این مقاله زبان بروکراسی نیز به عنوان یکی از عوامل مطرح در مدرنیسـم بررسـی خواهـد شد. دیدگاه نسبیت گرایی در مدیریت دولتی پست مدرن در کنار انتقادات وارده به این مفهوم مطرح شده و به ایـن انتقـادات پاسخ داده خواهد شد.

کلید واژه ها : مدیریت دولتی مدرن، پست مدرن، مدرنیسم

مقدمه:

در سال های اخیر نظریه های اجتماعی، سیاسی و ادبی جدیدی ظهور کرده اند که ناشی از مباحث پست مدرنی هستند. پست مدرنیسم دامنه ای گسترده از رشته ها شامل هنر،معماری، ادبیات، سینما ، جامعه شناسی، ارتباطات و فلسفه و غیره را در بر گرفته است. همچنین قابلیت این پـارادایم در حـوزه تفکـر ، فرهنـگ و زیبـایی شـناختی نیـز

مشخص شده است. اگرچه" واژه پست مدرنیسم" از سال های 1930 و40 میلادی در ادبیات نقادی آمریکای لاتین قابــل پــی گیــریاســت ،امــا تحلیــل اصــلی پســت مدرنیســم عمــدتاً در دهــه 1970 مــیلادی مطــرح شــده است(.(preda,2001,2 اساسی ترین ویژگی پست مدرنی تردید در باورهای مدرنیستی شـامل عینیـت ، عقلانیـت و زبان به عنوان ابزار شناخت است.

تغییرات درون رشته علمی مدیریت دولتی نیز نمی توانند جدای از تغییرات علوم اجتماعی به عنـوان یـک کـل درک شوند.غالب نظریه های شناخته شده در مدیریت دولتی، اثبات گرایی را که معیار اصلی سایر علوم اجتماعی نیز بوده ،پذیرفته اند.در مقابل نظریه مدیریت دولتی پست مدرن، نقطه مقابل پوزیتیویسم و منطـق اثبـات گرایـی علـوم اجتماعی قرار می گیرد. نظریه پست مدرن بسیاری از مفروضات اساسـی معرفـت شـناختی علـوم رفتـاری اجتمـاعی معاصر را رد می کندو بسیاری از نظریه های رایج در آن مثلاً نظریه نهادی و مدیریت گرایی را تحت تاثیر قـرار مـی دهد(.(Frederickson,2012,127 میلر (2002) اعتقاد دارد که مباحث جامع پست مدرن در باره مدیریت دولتـی کمیاب و نادر هستند و کتاب های اساسی بسیار محدودی در این رابطه وجود دارند. در بسیاری از مقالات موجـود در خصوص پست مدرنیزم نیز اغلب این مفهوم به طور کلی از منظر سازمانی و مدیریتی بحث شده و کم تر وارد مباحث اختصاصی مدیریت دولتی شده اند. از این رو پرداختن به موضوع مدیریت دولتـی پسـت مـدرن بجـا و ضـروری مـی نماید. در این مقاله سعی می شود با رجوع به آثار با اهمیت در حـوزه مـدیریت دولتـی پسـت مـدرن خلاصـه ای از تاریخچه ، پیشگامان، تقابل با مدیریت دولتی مدرن ، مثالهای عملی و انقادات به این نظریه ... ارائه شود.

تاریخچه مدیریت دولتی پست مدرن

از نظر فردریکسون و همکارانش (2012) ریشه های اصـلی مـدیریت دولتـی پسـت مـدرن را مـی تـوان در کـار پیشگامانه چستر بارنارد( 1948) 1 و تفسیر او از نتایج حاصل از آزمایش هاثورن دانست. تاکید بارنارد بر جنبـه هـای غیر رسمی سازمانی و قرار دادن یافته های او در بستر فلسفی توسط داگلاس مک گریگـور (1960) زمینـه پیـدایش دیدگاه انسان گرایی سازمانی در اواسط دهه 1960 شد. در اواخر همین دهه بود که عده ای از اندیشـمندان مـدیریت دولتی در کنفرانس دانشگاه مینوبوروک 2گرد هم آمدند تا در خصوص مباحث و واقعیات سیاسی و اجتمـاعی جدیـد بحث کنند که نتیجه آن بعدها پیدایش نهضت اداره امور عمومی نوین3 بود. از میان مفاهیم و مفروضـاتی کـه از ایـن کنفرانس و نهضت برخواست و درحال حاضر جز ایده های اصلی مدیریت دولتی پست مـدرن هسـتند مـی تـوان بـه موارد زیر اشاره کرد:

· مدیران دولتی و همچنین سازمان های دولتی نمی توانند بی طرف و خنثی باشند،

· تکنولوژی اغلب پدیده ای غیر انسانی4 است،

· سلسله مراتب بروکراتیک غالباً یک استراتژی سازمانی ناکارامد است،

· بروکراسی ها میل به بقا و جابه جایی هدف دارند،

· با همکاری،اجماع ،و حکومت دموکراتیک نسبت به حکومت با اعمال اختیار و قدرت امکان نیل به اثربخشـی بیشتر است.
· مفاهیم مدرن مدیریت دولتی می بایـد بـر اسـاس منطـق پسـا رفتـاری5 و پسـا اثبـات گرایـی بـه صـورت دموکراتیک تر ،سازگارتر و پاسخگوترنسبت به شرایط متغیر سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی بازسازی شوند.

در طول سال های بعد برخی از اعضای شرکت کننده در کنفرانس مینوبروک با ادامه نشست های خود البته بـه صورت غیر رسمی شبکه تئوری مدیریت دولتی6 را ایجاد کردند(.(Frederickson,2012,141 مجله این انجمن بـا عنوان" مجله تئوری و عمل اداری" 7است که 80 شماره آن تا امروز (2015) انتشـار یافتـه اسـت. هامـل (1987) و دنارد((1989 جز نخستین کسانی بودند که مفهوم پست مدرن را در پیوند بـا مـدیریت دولتـی مـورد اسـتفاده قـرار دادند. توجه هامل به سازمان پست مدرن بود در حالی که دنارد انسان گرایی بنیادی را مورد توجه قرار داد. مارشال و وایت((1990 پست مدرن را به عنوان یک شـیوه اداره امـور عمـومی جوامـع در یـک تحلیـل ساختارشـکنانه و یـک واکنشی به استعاره غالب بازار در مدیریت دولتی معرفی کرد. فوکس و میلر (1995) بـر نیـاز بـه تئـوری گفتمـان در مدیریت دولتی پست مدرن به عنوان یک جایگزین برای مدل حلقه بازخور داده- ستاده در مـدیریت دولتـی متمرکـز بوند. کتاب فارمر((1995 تحت عنوان "زبان مدیریت دولتی"8 متمرکز بر صداهای به حاشیه رانده شده در مـدیریت دولتی نظیر صدای اقلیت ها ، زنان و غیره است. وی همچنین در خصوص یافتن حد و مرزهـایی بـرای مفـاهیم کلـی مطــرح در مــدیریت دولتــی نظیــر کــارایی ، تخصصــی ســازی و انگیــزش تیلــوری نظریــه پــردازی کــرده است(.( Boje,2001,435

مدیریت دولتی پست مدرن

پاسخ دادن به این سئوال که پست مدرنیسم چیست، به هیچ وجه کار آسانی نیست. حتی در میـان کسـانی کـه مدعی پست مدرن هستند، هیچ اجماع نظری بر سر آنچه پست مدرنیسم خوانده می شود وجـود نـدارد.در خصـوص مفهوم مدیریت دولتی پست مدرن نیز همین مسئله صادق است. از نظر فارمر((1995 اصلی ترین دلیل دشـوار بـودن ارائه تعریف برای مدیریت دولتی پست مدرن این است که ما نمی توانیم بـدون اسـتفاده از معیارهـا و اسـتانداردهای مدرنیسم به فهم ، قضاوت و ارزیابی آن بپردازیم(.(farmer,1995,146

برای فهم مدیریت دولتی پست مدرن ابتدا لازم است ویژگی اصلی مدیریت دولتی در عرصـه مدرنیسـم بـه زعـم پست مدرن ها بررسی و ارائه شود . مدرنیزم ریشه در عصر روشنگری دارد که به رد خرافات ، افسانه ها و قدرت های سنتی مبتنی بر وراثت و طبقات دارد.تمام رشته های آکادمیـک مـدرن علمـی ریشـه در عصـر روشـنگری و معرفـت شناسی مبتنی بر مشاهده عینی پدیده ها و امکان توصیف کمی و کیفی آنها دارند. معرفت شناسی مـدرن الگوهـای قابل تشخیصی از نظم را هم در جهان فیزیکی هم در جهان اجتماعی مفروض می دارد که در دنیای اجتمـاعی یـک ارتباط منطقی و عینی را بین هدف و ابزار برقرار می دانند. مدرنیزم به دنبال ایجاد دانش از طریق تعقل است از ایـن

رو است که دانش حاصل شده از آن واقعی و حقیقی فرض می شود(.(Frederickson,2012,150 توصیفات حسان (2001) ازبرخی شرایط مدرن و پست مدرن را می توان در غالب جدول زیر خلاصه نمود:

جدول شماره 1شرایط مدرن و پست مدرن((Hassan,2002,121-122
مدرن پست مدرن

شکل(بسته بودن، منسجم بودن) بی شکلی(باز بودن، گسستگی)

هدف مندی بازی بودن

طراحی تصادفی بودن

سلسله مراتب بی سامانی

تسلط/سخن خستگی/سکوت

حضور(بودن غیبت(نبودن)

فاصله گرفتن مشارکت کردن

ساخت/ جمع بندی ساختارشکنی

سنتز آنتی سنتز

مدلول دال

روایت ضد روایت

علامت،نشانه میل،خواسته

منشا/علت تفاضل/ اثر

کنایه متافیزیک

تعین عدم تعین

بوگاسون (2004) به طور ویژه شرایط مدیریت دولتی مدرنیته را با عقلانی ساختن ، مرکزیت یـافتن، تخصصـی سازی ، بوروکراتیزه شدن ، صنعتی شدن، کنترل و نظارت نهادهای دانشی، انسجام ، شـرکت هـای صـنعتی و دولـت های رفاه و بروکراتیک ،و سیاست های حزبی معرفی می کند. در نقطه مقابل از نظر او شرایط پست مدرن عبارت انـد از استدلال های پست مدرنی، منطق بخش ، عدم تمرکز، فردی شدن و بین المللی شدن، کم رنـگ شـدن مرزهـای ملی فرهنگی، سازماندهی ورای مرزها، ساختار ماتریس جهانی، برون سپاری ، دولت های مشتری محور ، ادهوکراسی و سیاست های شخصی .(Bogason,2004,3-4)

نقش زبان در مدیریت دولتی

از آنجایی که مشاهده کننده یک واقعیـت، گوینـده آن واقعیـت نیـز اسـت، در پسـت مـدرنیزم زبـان اهمیـت دارد.ساخت اجتماعی واقعیت مبتنی بر زبان است، و زبان در مرکز مباحث پست مدرن قرار دارد.از ایـن رو اسـت کـه مــدیریت دولتــی پســت مــدرن در مــورد معناشناســی اســت و پســت مــدرن هــا بــا "متــون"9 ســر و کــار دارند.هرمنوتیک(مطالعه رابطه تعقل، زبان و دانش) در رابطه با متون، تفسیر، تعیین معنا و دستیابی به فهم اسـت. در اینجا متون می توانند در غالب متن نوشته شده و یا می تواند به شکل فعالیت های اجتماعی،نهادها، یا سایر ترتیبـات و فعالیت ها باشند(.(farmer,1995,21 از نظر فارمر((1995 نظریه مدیریت دولتی در حقیقت زبان مدیریت دولتـی است.همچنین پارادایم زبان منعکس کننده فرایندی است سـرزنده و گفتمـانی اسـت هماهنـگ بـا محتـوای اساسـی بروکراسی. واتسون((2006 معتقد است که زبان مدیریت دولتی در مدرنیته ظهور یافته است. این زبان مدرنیست از مدیریت دولتی شامل واژه هایی نظیر خصوصی سازی ، بازسازی ، توانمند سازی و تخصیص دادن می شـود، امـا ایـن زبان شیوه ای از تفکر نیز است که به وسیله اشکال متداول قدرت و مزایای رشد و مفاهیمی چون عقلانیت ، منطـق ، تخصصی سازی ، غیر شخصی سازی و پایبندی به قوانین عمومی و رسمی تعریف می شود. مدرنیته ،هم باعـث رشـد آموزش و هم باعث رشد بروکراسی در رشته مدیریت دولتی شده اسـت. از نظـر او توسـعه تئـوری سـازمان دولتـی و همچنین رشته مدیریت دولتی به وسیله زبان محدود شده است. زبان پست مدرنیست بروکراسـی، یکـی از منتقـدان اصلی تفکر معاصر در تئوری سازمان دولتی است که مقوله هایی را نظیر عقلانیت افراطـی، از خودبیگـانگی، کـارایی ، نظم و قدرت را زیر سئوال می برد. اصول زبان پست مدرنیست در رشته مدیریت دولتی ، ارائه یـک سـری راهنمـایی هایی است که عبارت اند از:

· تردید و شک در به کارگیری اصول علمی موجود و عقلانیت در رشته مدیریت دولتی

· تردید و شک در دانش موجود در رشته مدیریت دولتی

· تردیـــد و شـــک در توانـــایی تـــدوین اصـــول و قـــوانین جهانشـــمول در ســـازمان هـــای دولتی((Watson,2006,619

روش شناسی در تحقیقات مدیریت دولتی پست مدرن

یکی از جذاب ترین خصوصیات مدیریت دولتی پست مدرن از دید فردریکسون و همکارانش((2012 بـه رویکـرد آن به روش شناسی مربوط می شود. کامل ترین توصیف برای این روش شناسی " تحقیق طبیعی"10 است، رویکردی که بیشتر با فرا اثبات گرایی مطرح می شود تا پست مدرنیسم. با ایـن وجـود از منظـر نظریـه تجربـی11 ، ایـن روش شناســـی دربـــر دارنـــده ویژگـــی هـــایی اســـت کـــه امـــروزه رویکـــرد پســـت مـــدرن بـــه پـــژوهش دارا است(.(Frederickson,2012,161
رویکرد روش شناسی در تحقیق طبیعی کاربردی دارای ویژگی های زیر است:

- بستر طبیعی :پژوهش در بستر طبیعی آن صـورت مـی گیـرد، واقعیـت هـا کلیـاتی انـد کـه جـدای از بسترشان قابل درک نیستند.

- علاقه به انسان:داده ها از طریق عامل انسانی جمع آوری می شوند بر خلاف رویکرد های روش شناسـی کمی.

- استفاده از دانش ضمنی : توجه به دانش ضمنی(بصری و احساسی)

- روش های کیفی: روش های کیفی نسبت به روش های کمی قابلیت بیشتری بـرای مواجـه بـا واقعیـت های متعدد دارند.

- تحلیل قیاسی داده ها: در این نوع تحلیل احتمال شناسایی واقعیت هـای چندگانـه در داده هـا بیشـتر است.

- گراند تئوری: این روش اجازه ظهور نظریه اساسی را از داده ها می دهد.

- طرح تحقیق برآینده:12 این روش اجازه می دهد تا طرح تحقیق به جای اینکه از قبل تعیین شـود ، بـه طور طبیعی جریان یابد.

- پیامد مذاکره شده: مذاکره معانی و تفاسیر با منابع انسانی ای که داده ها به طور عمده از آنها اسـتخراج می شوند.این ساخت آنها از واقعیت است که پرسشگر به دنبال بازسازی آن است.

- مطالعه موردی گزارش گونه: این گونه گزارش ها به گزارشات فنی و علمی ترجیح داده می شوند.

- تفاسیر فرد نگر: استفاده از تفاسیر فردنگر برحسب خصوصیات ویژه نمونه به جای تفاسیر قانون نگر بـر حسب تعمیم .( farmer,1995,216)

گرکن و جوزف((1996 نیز روش تحقیق محاوره ای و تحقیق ارج گذار را به عنوان روش هـای تحقیـق مناسـب در بستر پست مدرن معرفی می کنند. از نظر آنها روش های محاوره ای به استفاده کنندگان اجازه می دهد تـا پـا را از محدودیت های حقایقی که هست کنار بگذارند و در همکاری با هم برای ساخت روش های فهم و یا فعالیت هـایی که در آن ها از داده های متفاوت استفاده مـی شـود ، آمـاده شـوند(.(Gergen and Josefh, 1996,370 از طـرف دیگر گفته شده که در روش شناسی پست مدرن روش های تحقیق مدرنیستی به طور کلی کنار گذاشته نمی شوند. بلکه به جای اتکای صرف بر یک روش از ابزارها و روش های متنوع استفاده می شود.ابزارهایی از قبیل مصاحبه، قـوم نگاری ، مورد کاوی وغیره در روش شناسی پست مدرن نیز استفاده می شوند(.(kilduff & Mehra, 1997:457

ساختار شکنی پست مدرنی مفاهیم مدیریت دولتی

در بخش اول گفته شد یکی از مولفه های کلیدی مدرنیسم که توسط پارادایم پست مدرن مورد نقد قرار گرفتـه تاکید آن بر عقلانیت است. در حوزه مدیریت دولتی نیز انتقادات علیه مدل عقلایی بازیگران و سازمان دولتـی مـدرن، هماهنگ با سایر انتقادات صورت پذیرفته است. بوگاسون((2004 اشاره می کند که از نظر فارمر((1998 کارایی یـک ساختار اجتماعی است و کیفیت آن بستگی به نحوه ساختن آن توسـط افـراد دارد. کـارایی ویژگـی وبـری و سـکولار مربوط به مدرنیست است که با مباحثی چون افزایش تولید در ارتباط است. کـارایی بـه دلیـل عـدم وجـود در همـه فرهنگ ها واقعیتی عینی نیست اما تا حدودی تحت شرایط خاص در فرهنگ های متنوع دارای مطلوبیت است. تضاد بین مفهوم کارایی و عدم کارایی مبهم است . مثلاٌ در حالت هنجاری مفهوم کـارایی دارای معنـای گمـراه کننـده ای است .از آنجایی که در حیطه دولتی ، دولت در قبال کل اقتصاد جامعه دارای مسئولیت اسـت و در بخـش خصوصـی حتی بزرگترین شرکت تنها در خصوص سود خود مسئولیت دارد ، پس کارایی بخش دولتی مفهـومی گنـگ اسـت و

ساخت اجتماعی بخش خصوصی کارامدتر استکارایی. در جوامعی مرجح است که کنترل گرا هسـتند مـثلاً کـارایی بــرای پســت مــدرن هــا چنــدان مهــم نیســت، در حــالی کــه بــرای مدرنیســت هــا حــائز اهمیــت ویــزه ای است(.(Bogason,2004,10 همانطور که خود فارمر (1997) تاکید دارد، این انتقادات به نوعی ساختار شـکنی13 از مفهوم سنتی کارایی است. ساختار شکنی نوعی از تفسیر است و ادعا دارد که درک واقعیت بدون کمک زبان ممکـن نیست و این زبان گاهی باعث تحریف واقیعت است. مثلا زمانی که در مدیریت دولتی به واژه ما فوق اشاره مـی شـود، در واقع به نوعی مفهوم زیر دست نیز در آن وجود دارد.شالوده شکنی به دنبال شکستن ایـن دوگـانگی هـا اسـت. در اینجا وجود مافوق به نوعی به حاشیه راندن زیر دست است(.(farmer,1997,12-13 در مفهوم کارایی نیز کـه خـود فارمر((1998 به دوگانگی و ایهام درون آن اشاره کرده همین مسئله صادق است. کارآمدی سـاختی اجتمـاعی اسـت وقتی به مفهوم کارایی در مدیریت دولتی اشاره می کنیم یعنـی معیارهـایی را لحـاظ مـی کنـیم کـه در یـک بافـت اجتماعی ایجاد شده و هر ساختاری دارای این معیارها بود کارا و در صورت عدم داشتن این معیارها ناکارامـد خوانـده می شود. یعنی همان بحث به حاشیه راندن نهادهایی که از این دید فاقد معیارهای کارایی هستند.در اینجا نیز وجـود یک نهاد کارا در صورت وجود نهادهای ناکارامد معنا پیدا می کند .

در کنار بحث ساختار شکنی فردریسکون و همکـارانش (2012) از مفهـوم قلمـرو زدایـی14 در مـدیریت دولتـی پست مدرن نام می برند. از نظر آنها قلمرو زدایی رویکردی تحلیلی است که به دنبال شکستن قلمروهای سـاختاری موجود در سازمان ها است. این قلمرو ها منعکس کننده دپارتمان ها و دسته بندی های اداره در حرفـه هـای ویـژه و فرآیندهای آموزشی است که افراد را برای خدمت دهی عمومی آماده می کند. پست مدرن ها در مدیریت دولتـی بـه دنبال در هم شکستن به اصطلاح سیلوهای سازمانی و الگوهای ثابت تفکری اند که با دسته بندی هـا و قلمـرو بنـدی های واقعی و ذهنی ایجاد می شود.

پست مدرنیست ها به درستی ادعا می کنند که تمام فعالیت های اداریمستقیماً یـا غیـر مسـتقیماً بـر دیگـران تاثیر دارد و مدیریت دولتی مدرن این اثرات را پنهان، مسلط، عمومی و یا عقلایی می کند. بر اساس مـدیریت دولتـی پست مدرن در موضوع برآوردن نیازهای "سایرین"، این سایرین باید از انتزاعی و ناویژه بودن به سایرین ویژه ، زنـده و واقعی تغییر پیدا کند. بنابراین دستورکار پژوهش های مـدریت دولتـی پسـت مـدرن اغلـب بـا ملاحظـات سـطح عملیاتی اداری سر و کار دارند و به نظر می رسد که این پست مدرن ها بوده اند که ردای بروکراسی سطح خیابـان را به ارث برده اند(.(Frederickson,2012,164

فوکس و میلر((2007 نیز به ساختار شکنی مفهوم دموکراسی نماینده یـا بـه تعبیـر خـود آنهـا، مـدل حلقـه ای دموکراسی15پرداخته اند. از نظر آنها تحلیل های مدیریت دولتی عموماً مشروعیت و موفقیت کـارکردی مـدل حلقـه ای را مورد تایید و ضمانت قرار می دهند، علاوه بر این فرض می شـود کـه شـهروندان بـدون هـیچ مشـکلی توسـط مقامات منتخب نمایندگی می شوند. اما استحکام ارزش های مورد احترام چون منافع عمومی،خواست عامـه، یـا رفـاه عمومی زمانی که در اقدامات سیاسیون (نمایندگان منتخب) نمود پیدا می کند، دیگر سست و غیر مستحکم بـه نظـر می رسند. در این نوع دموکراسی منافع بازیگران سیاست های خاص ، تنها به صورت اتفاقی ممکن است هم جهت بـا رفاه عمومی باشد. در نتیجه در اینجا مفهوم رفاه عمومی مفهومی بی ثمر خواهد بود. آنها معتقـد انـد کـه بسـیاری از