بخشی از مقاله
مروری بر دیدگاه منبع محور (RBV) در مزیت رقابتی
چکیده
تئوری های فیع محوره المزیت رقابتی پایدار سازمان را به وجب عليه منابع آله است می افتاد. در این دیدگاه، تمام دارایی های سازمان، قابلیت های خاص آن، فرایندهای سازمانی ویژگی های بنگادی اطلاعات و دانش آن و هر چیزی که به سازمان اجازه دهد با طراحی و پیاده سازی استراتژی های مختلف کارایی و اثربخشی خود را افزایشی دهللا منابع سازمان محسوب می شوند، بنابراین با توجه به اهميت ديناه گاه منبع محور Res&ALLrce Based View ( RBV ) در این مقاله سعی می شود فمن بررسی سخت تاریخچه و تحاری آن، مدل انتظری، ویژگی ها، مقروضات و محدودیت های دیدگاه منبع محور در مزیت رقابتی به اختصار بیان شود.
مقدمه
امروزه تغييرات مریم اقتصادی، اجتماعی با فرهنگی و فناوری سبب شده است تا الزام تغییر اخبار عمومی سازمان ها که باید از یک مزیت رقابتی پایدار برخوردار باشدم، احساس شود مؤسسات با استفاده از توانایی های اولیه ارزش های حیاتی را به محصول خود می افزایند. بازتاب این ارزش افزوده در محصول تأثير مشینی را بر جایگاه این محصول در بازار بر جای می دارد بنابراین به توانایی های اولیه به مؤسسات در تأمین تقاضاهای رایج و بالقوها همچنین ایجاد تنفس با برتری در این تقاضاها یاری می رسانند. (1-2007Alag02) بنابر فرضیه اصلی نظریه مبتنی بر منابع رقابت شرکتهای رقیب پر اسامین منابع و قابلیتهای آنها شکل می پذیرد، به این معنی که رقبا رانه آنها بواسطه شباهتهای موجود میان محصولات بلکه بواسطه شاههای موجود ميان منابع و ابلیتهایشان نیز می توان شناسایی کرد (-Peter (at 20E3:10
تاریخچه دیدگاه مبتنی بر منابع
فیلیپ سلزنیک جزو اولین نویسندگانی بود که اعتقاد داشت عوامل موجود در درون یک سازمان مانند تجربه کارکنان و گذشته سازمان عوامل اصلی در اجرای موفق خط مشی انتخابی هستند. در واقع سلز نیک اعتقاد داشت در فعالیتهای کسب و کار، گذشته تعیین کننده حال است. او خصوصیت خارق العاده یک سازمان را صلاحیت متمایز آن سازمان نامید. با توجه به مطالعات سازنیک، نویسندگان دیگری نظریات او را ادامه دادند یکی از این نویسندگان آنسف است که در کتاب خودش با نام «استراتژی بنگاه» بیان داشت که مدیران فهرستی جامع از مهارت ها و منابع شرکتشان جمع آوری می نمایند او این فهرست را که متشکل از مهارت ها و منابع بود، «شبکه شایستگی » نامید. به زعم او رقبا نیز چنین فهرستی را گردآوری می نمایند و از مقایسه دو به دوی این فهرست ها نتیجه رقابت حاصل می شود و مزیت رقابتی به دست می آید.
در دهه ۱۹۶۰ نویسندگانی مانند کریستین سن، آندوز و گات هم عقیده داشتند که قدرت رقابتی یک شرکت ناشی از شایستگی متمایز آن است و منظور آنها از شایستگی متمایز آن چیزی بود که شرکت به بهترین نحو انجام دهد.
در سال ۱۹۸۵ روبرت هایس در مجله هاروارد بیزینس ریویو، نگرشی را که او در نگرش اهداف راهها- وسایل به برنامه استراتژیک مینامند به باد انتقاد گرفت و بیان نمود که چرا مدیران باید قبل از اینکه ابزار اجرای یک استراتژی را داشته باشند، به تدوین آن بپردازند. به جای این کار او به مدیران پیشنهاد می نماید که قبل از جستجوی قابلیت ها، برنامه ریزی نکنید. به جای آن، قابلیت ها را به وجود آورید سپس جهت بهره برداری از آنها، توسعه برنامه ریزی را تشویق نمائید.
هیرو کو ایتامی» استاد ژاپنی در کتاب مشهور خود با نام «جابجایی دارایی های نامشهود» بر اهمیت کار بر روی قوت های سازمان تأكید می نماید. از نظر او دارایی های نامشهود دارایی هایی هستند که در ترازنامه آورده نمی شود اما قابلیت سود آوری را دارند مانند: شهرست، نام تجاری تخصص فنی، وفاداری مشتری، این دارایی ها در مقابل دارایی های مشهود مانند کارخانه سرمایه تولید کافی قرار دارند. او معتقد است که دارایی های نامشهود مهمترین (پایدارترین) منابع برای مزیت رقابتی یک شرکت هستند. از نظر او نقطه شروع استراتژی تجزیه و تحلیل منابع و قابلیت های داخلی آن شرکت است این گونه طرز تفکر ، زمینه را برای ظهور دیدگاه منبع محور طی دهه 1980 آماده نمود
اولین نظریه پرداز در رابطه با دیدگاه منبع محور ادیس پنروس (Edith Penrose) بود البته تحلیل وی از منابع به جای تعریف رفتار استراتژیک منابع در فهم ستاده سازمان کمک کرد. مطالعه بعدی در این رابطه توسط ونرفلت بود که در تلاش برای ایجاد زیربنای سازگار برای نظریه سیاست کسب و کار صورت گرفت. تفکر وی در برخی روشها به نگرشهای نظریه پردازان سازمان صنعتی یا مدل پورتر نزدیک بود در حقیقت برای وی منابع و محصولات دو روی یک سکه هستند، جایی که منابع به عنوان دارایی های مشهود و نامشهود تلقی شدند که در رابطه با سازمان نیمه پایدارند وی مدل پنج نیروی پورتر را در تحصیل منابع بکار گرفت.(Wernerfelt, 1984:171-180)
دریکس و کول ( Dierickx & cool ) نقش دارایی های خاص تجمع یافته در طرز عمل سازمان را مورد توجه قرار داده اند و بر ویژگی های منابع سازمانی در دستیابی به مزیت رقابتی تاکید می کنند این دو در این راستا چهار ویژگی صرفه جویی های تراکم زمانی، کارایی های انبوه دارایی، ارتباط درونی دارایی ها و ابهام علی را مطرح می کنند.(Dierickx, 1989:1504-1505)
مفهوم دیدگاه منبع محور (RBV)
دیدگاه منبع محور بر روی ویژگی های درونی شرکت تأکید می کند تا بتواند از این طریق توضیح دهد که چرا شرکت ها استراتژیهای گوناگونی را دنبال می نمایند و ستانده های مختلفی دارند. موضوع اصلی این است که سازمان مجموعه ای به هم چسبیده از منابع تخصصی است که می توان از این منابع برای دستیابی به جایگاهی برتر در بازار استفاده کرد. دیدگاه منبع محور می پذیرد که تاریخچه تجربیات یک سازمان، ویژگی ها و فرهنگ آن و قدرت ها و قابلیتهای آن، همگی در استراتژی آن دخیل هستند و در واقع تمام این موارد در تعیین موفقیت آن استراتژی از اهمیت زیادی برخوردارند. این مفاهیم هم به استراتژی سطح کسب و کار و هم به استراتژی سطح بنگاه مربوط می شود. در سطح کسب و کار، ایده کلیدی این است که مزیت رقابتی به سختی ممکن است. در سطح بنگاه، نظریه پردازان منبع محور، شرکت را به عنوان مجموعه ای از منابع در نظر می گیرند که کاربردهای مختلفی می توانند داشته باشند. به همین خاطر است که منابع شرکت را می توان در کسب و کارهای مختلف با محصولات نهائی گوناگون به کار گرفت. یک استراتژی سطح بنگاه موفق به تجميع منابع تخصصی و بهره برداری از آنها با سازگار نمودن این منابع با فرصتهای بازار از طريق واحدهای کسب و کار وابسته است.
دیدگاه منبع محور می تواند به مدیران در درک این مطلب کمک نماید که چرا شایستگی ها معمولا با ارزش ترین منابع شرکت هستند و فهم این موضوع که چگونه می توان از این منابع ارزشمند بهره برداری کرد. (Campbell, 1997:5-11)
این دیدگاه سعی دارد که ریشه مزیت رقابتی و دوام بودن مزیت و نیز خواستگاههای ناسازگاری و سازگاری های سازمان با شرایط بازار را بر مبنای منابع سازمانی تشریح نماید. لازم به ذکر است که در عمل، تئوری سازمان صنعتی به دنبال حداكثرسازی سود است در حالی که تئوری مبتنی بر منابع سازمانی به دنبال حداقل سازی هزینه منابع و استفاده از منابع می باشد.
دیدگاه منبع محور پیشنهاد می کند که منابع درون سازمانی که ارزشمند، نادر، غیر قابل تقليد، وبدون جایگزینی معادل، از لحاظ استراتژیک هستند، منبع قابل رقابت سود مداوم می باشند (Barney, ۱۲۰
- ۱۹۹۱۰۹۹ ). اگر چه هنوز بر سر اینکه آیا دیدگاه منبع محور یک نظریه است و یا توضیح واضحات، بحثهایی وجود دارد. .(Barney,2001&Priem,2001)
دیدگاه منبع محور، دیدگاهی ذهنی است که بیشتر تحقیقات مربوط به مدیریت استراتژیک منابع انسانی بر مبنای آن صورت گرفته اند (Wright, ۷۲۱ - ۲۰۰۱۷۰۱ ) به علاوه، تعدادی از دانشمندان نتیجه گرفته اند که مدیریت استراتژیک منابع انسانی می تواند موجب بهره رقابتی مداوم گردد و اثربخشی سازمانی را تقویت نماید آنچه در این نظریه وجود ندارد، درک فرایندی است که به موجب آن (یعنی چگونه و چرا) مدیریت استراتژیک منابع انسانی موجب تقویت اثربخشی می گردد. Deleny&show,2001-)Ferris&etal, 1998Mcmahan&etal, 1999(Wright&Sherman, 1999 این دیدگاه به دارایی های نامشهود شرکت که شایستگی های متمایز و روشهای معمول سازمانی (Organisational Routines) را می سازند، توجه می کند. دیدگاه مبتنی بر منابع از ادبیات راهبرد کسب و کار مشتق شده است و بیان می دارد مزیت رقابتی چیزی است
که تقلید از آن مشکل باشد نه چیزی که بتوان از آن تقلید کرد. این امر به ویژه برای شرکت های دانش محور مهم است که تقریبا به طور کامل روی سرمایه انسانی و سرمایه فکری (Intellectual Capital) خودشان برای موفقیت تکیه دارند. و این مطلب به شکل موثری وابستگی بیش از حد به دیدگاه پورتر را تعدیل می کند. دیدگاه مبتنی بر منابع در نظر گرفتن منابع داخلی شرکت است و راههایی را در نظر می گیرد که منابع انسانی می توانند جهت توسعه مزیت رقابتی حداکثر کمک را به سازمان کنند. ما دیدگاه مبتنی بر منابع روی این که چگونه منابع انسانی می توانند کمیاب (Scarce) شوند، مختص سازمان (Organization Specific) گردند و تقلید از آنها مشکل شود، تمرکز دارد. این مفهوم نزدیک به تحقیقات صورت گرفته درباره شایستگی های اصلی (Core Competencies) است.
به طور خلاصه، دیدگاه منبع محور به نشان دادن آنچه که برای اثربخشی سازمانی موثر است کمک می نماید.(Halawi, 2006:386)
ویژگی های دیدگاه منبع محور(RBV)
جدول ذیل مروری بر ویژگیهایی است که محققان بر قابلیت هایی که سازمان به منظور کسب مزیت رقابتی باید داشته باشد از دیدگاه منبع محور اعلام نموده اند.
از بین ویژگی های ذکر شده ویژگی های اعلام شده توسط بارنی از جامعیت و مقبولیت بیشتری برخوردار است که در ادامه به تشریح این ویژگی ها پرداخته می شود. هر کدام از ویژگی های چهار گانه منابع به اختصار تشریح می گردد
۱- با ارزش بودن: با ارزش بودن منابع موقعی است که سازمان را قادر به طراحی و اجرای استراتژی هایی نماید که کارایی و اثربخشی سازمانی را در رابطه با الزامات بازار رقابتی و نیازهای مشتری بهبود بخشد.
۲- کمیابی منابع سازمان زمانی می تواند از مزیت رقابتی برخوردار باشد که سایر رقبا بالفعل و بالقوه قادر به طراحی و اجرای استراتژ های رقابتی سازمان نباشند اگر سایر رقبا، منابع ( با ارزش ) مشابه سازمان را به دست آورند و همان استراتژی های سازمان را پیاده نمایند. منابع با ارزش فاقد ارزش رقابتی خواهند بود.
۳- منابع با قابلیت تقلید ناپذیری : هر چند منابع با ارزش و کمیاب در دستیابی سازمان به مزایای پیشگامی دارای نقش تعیین کننده است. با این حال منابع سازمانی با ارزش و کمیاب فقط وقتی می توانند منبع مزیت رقابتی پایدار باشند که رقبای مازمان علاوه بر آنکه امکان دسترسی آنها به این منابع کم باشد امکان تقلید و مباخت منابع نیز برای آنها میسر نباشد.
۴- قابلیت جایگزینی: برای اینکه آن دسته از منابع سازمانی که یا کمیاب نیستند و یا تقلید پذیرند، منبع مزیت رقابتی پایدار باشند، باید منابعی با ارزش جایگزینی استراتژیک برابر با آنها وجود نداشته باشد. اگر تعداد زیادی از سازمان ها منابع جایگزین با ارزشی داشته باشند یا اگر تعداد زیادی از سازمانها بتوانند آن را
بدست آورند (در نظر داشته باشید که آنها تقلید پذیر هستند در نتیجه هیچ کدام از این سازمانها (سازمان هایی که منابع آنها قابلیت جایگزینی دارند) نمی توانند انتظار دستیابی به یک مزیت رقابتی پایدار داشته باشند. (مهری،(۴۹-۶۲ :۱۳۸۳
مفروضات دیدگاه منبع محور
بارنی، مؤثرترین نظریه پرداز دیدگاه منبع محور است. وی برای بیان چارچوب نظری خود در باب مزیت رقابتی دو فرض عدم تجانس منابع و عدم قابلیت جابجایی منابع بین سازمانها را بیان نموده است.(Barney, 1991)
ا- فرض عدم تجانس منابع: سازمان برای رقابت پذیر بودن نسبت به سایر سازمانها باید از منابع متفاوت و متنوع تری برخوردار باشد سازمان با برخورداری از منابع متنوع و منحصر به فرد بهتر و س ریع تر از سایر رقبا می تواند از فرصت های بازار استفاده نموده و برای خود خلق ارزش نماید. بنابراین سازمانها برای رقابت پذیر ش دن باید به دنبال منابع متفاوت و متنوع در بازار باشند.
