بخشی از مقاله
مروری جامع بر نوآوری سبز، عملکرد زیست محیطی و مزیت رقابتی سازمان
چکیده:
دنیای امروز، موجب افزایش آلودگی ها، مشکلات زیست محیطی و نگرانی کشورها در رابطه با محیط زیست شده است. با افزایش نگرانی های زیست محیطی از سوی مصرف کنندگان، دولت ها و جوامع مختلف در سراسر جهان و شرکت های تولیدی در صدد توسعه برنامه های دوستدار محیط زیست مانند توسعه محصول سبز، برند سبز و فناور ی سبز برآمدند این نگرانی ها به صنایع مختلف کشیده شد تا جایی که امروزه یکی از عوامل مهم در فعالیت شرکت ها از تأمین مواد اولیه گرفته تا فرآیند تولید محصول جدید در کارخانه و مسائلی که حین استفاده از محصول توسط مصرف کننده پیش می آید، ملاحظات زیست محیطی است. در این پژوهش به بررسی تاثیر نوآوری های سبز بر عملکرد زیست محیطی و مزیت رقابتی سازمان با استفاده از پژوهش های پیشین، پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد، وجود نوآوری سبز در سازمان منجر به بهبود عملکرد زیست محیطی سازمان می شود. در پژوهش های متعددی تاثیر ابعاد نوآوری سبز، شامل نوآوری محصول سبز، نوآوری فرآیند سبز و نوآوری مدیریتی سبز، بر عملکرد زیست محیطی تأیید شده است. از نگاهی دیگر، این مفهوم، منجر به افزایش محبوبیت میان مشتریان می شود و نه تنها اثرات منفی عملکرد زیست محیطی سازمان را کاهش می دهد، بلکه بر مزیت رقابتی سازمان نیز تاثیر می گذارد. بزرگ ترین مسئله ای که امروزه هر سازمان با آن مواجه است، مسئله تحول و دگرگونی است و قطعاً پذیرش این تغییر از سوی سازمان ها از بزرگ ترین عوامل دوام و بقای سازمان است. سازمان ها
به تنهایی فعالیت نمی کنند، بلکه به صورت مداوم با یکدیگر رقابت دارند. در این بازار پویا و مملو از رقابت، نو آوری و در نتیجه آن ایجاد مزیت رقابتی، ضامن بقای هر سازمان است. از آن جایی که امروزه عملکرد زیست محیطی بنگاه ها و پیروی از قوانین زیست محیطی به عنوان یک مزیت رقابتی برای بنگاه ها محسوب می شود. سازگار بودن هر گونه نوآوری با ملاحظات زیست محیطی بسیار حائز اهمیت است. به موجب این ضرورت، مفهوم نوآوری سبز از طریق ارتقای کارایی زیست محیطی، سازمان را در بازارهای داخلی و جهانی دارای مزیت رقابتی می کند.
کلید واژه: نوآوری سبز، عملکرد زیست محیطی، مزیت رقابتی
مقدمه
طی سالهای اخیر با افزایش گازهای گلخانهای نظیر متان، دی اکسید کربن، بخار آب و اکسید نیتروژن، دمای کره زمین در حال افزایش میباشد که این امر باعث ایجاد تغییرات ناخوشایند در محیط زیست شده است. از این رو در دو قرن اخیر پیمانهای زیادی توسط کشورهای صنعتی امضا شده است که آنها را مکلف کرده که ظرف دو قرن اخیر میزان انتشار گازهای گلخانهای خود را 5٪ کاهش دهند و به کشورهای در حال توسعه کمکهای مالی برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژیهای تجدید پذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی، اعطا نمایند. وضعیت نامناسب و تغییرات محیطزیست، به یکی از موضوعات مورد توجه مجامع جهانی طی سالهای اخیر تبدیل شده است. شناخت و درک صحیح از وضعیت موجود، زمینه را برای تعیین تغییرات لازم در نحوه مدیریت و ارائه برنامههای مدیریتی مهیا می سازد. صنعت یکی از بخش هایی می باشد که سهم بزرگی از مشکلات زیست محیطی را بر عهده دارد و هزینه های اجتماعی بسیار زیادی را متوجه کشورها کرده است. در جدول شماره (1) هزینه های اجتماعی گازهای انتشار یافته از بخش صنعت ایران بین سالهای 1382 تا 1391 قابل مشاهده می باشد.
جدول :(1) هزینه های اجتماعی گازهای انتشار یافته از بخش صنعت به قیمت های سال )1381میلیارد ریال)
منبع: بانک جهانی و سازمان حفاظت محیط زیست
در شکل (1) مشاهده می شود که روند هزینه های اجتماعی گازهای انتشار یافته از بخش صنعت، رو به افزایش است و جامعه را متحمل زیان بسیاری در تمامی بخش ها می کند. از این رو باید تدبیری برای حل این مسئله اندیشید تا از پیشرفت تصاعدی آن جلوگیری نمود. یکی از راه حل هایی که در دهه های اخیر مطرح شده است، بحث نوآوری می باشد . با توجه به اینکه بنگاهها و سازمانهای مختلف، صنعت یک کشور را تشکیل می دهند، باید برای حل مشکل محیط زیست به سطح خرد رفت و سازمانها را مورد بررسی قرار داد.
بزرگ ترین مسئله ای که امروزه هر سازمان با آن مواجه است، مسئله تحول و دگرگونی است وقطعاً پذیرش این تغییر از سوی سازمان از بزرگ ترین عوامل دوام و بقای آن است. در واقع در این بازار پو یا و مملو از رقابت، نو آوری ضامن بقا ی هر سازمان می باشد. از آن جایی که امروزه عملکرد زیست محیطی بنگاه ها و پیروی از قوانین زیست محیطی به عنوان یک مزیت رقابتی برای بنگاه ها محسوب می شود، بنابراین سازگار بودن هر گونه نوآوری با ملاحظات زیست محیطی بسیار حائز اهمیت است. به موجب این ضرورت مفهوم جدیدی با عنوان نوآوری سبز پدید آمد، بدین معنی که هر گونه نوآور ی باید سهمی در ارتقای کارایی زیست محیطی سازمان داشته باشد. مانند نوآور ی در فرآیندها ی تولید که موجب صرف هجو یی در مصرف انرژ ی و منابع طبیعی، بهبود فرآ یند بازیافت و یا کاهش
آلودگی های محیطی می شوند. در این بین باید به شناخت عواملی که باعث می شود سازمان به سمت عملکرد نوآورانه سبز حرکت کند، پرداخت و در جهت ارتقا و یا حتی ایجاد آن در سازمان گام برداشت.
شکل(:(1 روند رشد هزینه های اجتماعی ناشی از گازهای انتشار یافته از بخش صنعت تا سال 1391
شاید بتوان یکی از دلایل کم توجهی مدیران به نوآور یهای سبز یا محیط زیست دوستانه را عدم آگاهی آن ها از منافع و مزایای پیاده ساز ی آن در سازمان دانست. مرور پیشینه پژوهش نشان می دهد تاکنون پژوهشی تجربی در زمینه نوآوری سبز و پیامدهای آن در سازمان، نه تنها در صنعت کاشی و سرامیک، بلکه در سایر صنایع کشور نیز انجام نشده است. با توجه به اهمیت موضوع، ضرورت انجام پژوهشی کاربردی در این زمینه آشکار می شود.
نوآوری سبز
نوآوری سبز، زیرمجموعه ای از نوآوری می باشد که کیفیت زیست محیطی را توسعه می دهد و منابع را به صورت بهینه مصرف می کند( راو و همکاران، .(2011 به عبارت دیگر نوآوری سبز نوعی از نواوری می باشد که منجر به کاهش اثرات منفی زیست محیطی می شود( اشیدریگ و همکاران،.(2011 نوآوری سبز این اهداف را پی می گیرد: -1 کاهش آلودگی -2 کاهش اتلاف مواد -3 بهره وری انرژی -4 جایگزینی سوختهای تجدید پذیر با سوختهای فسیلی -5 بازیافت(کمپ و آراندال، .(1998 عواملی که نوآوری سبز با آنها سنجیده می شود عبارتند از:
1. استفاده از مواد دوستدار محیط زیست
2. استفاده از بسته بندی دوستدار محیط زیست
3. بازیافت و بهبود
4. نوآوری فرآیند سبز
5. کاهش اتلاف انرژی در طول استفاده، تولید و مصرف
عملکرد زیست محیطی
داشتن اطلاعات کافی از وضعیت محیط زیست کشورها و بررسی روند تغییرات محیطزیستی یکی از موضوعات مورد توجه مجامع جهانی طی سالهای اخیر بوده است. این موضوع در شناخت و درک صحیح از وضعیت موجود برای تعیین تغییرات لازم در نحوه مدیریت و ارائه برنامههای مدیریتی نقش بسیار مهمی ایفا میکند. به این دلیل تاکنون شاخصهای محیطزیستی متعددی برای نظارت بر فرایندهای تخریب محیطزیست تدوین شده است که از جمله مهم ترین آنها می توان به شاخص عملکرد محیط زیست اشاره کرد.
شاخص عملکرد محیطزیست توسط دانشگاه ییل 1 و دانشگاه کلمبیا2 و با همکاری مجمع جهانی اقتصاد3 منتشر میشود. انتشار این گزارشها در سالهای اخیر و جایگاه ایران در این رتبهبندیها در کشور ما بحث برانگیز بوده است (ستوده و سنگاچین، .(1389 برای تعیین این شاخص از زیربخش های متعددی استفاده می شود که در شکل (1) به تصویر کشیده شده است.
شکل ( ): زیربخش های شاخص عملکرد محیط زیست (منبع:( Yale Center for Environmental Law and Policy
عملکرد زیست محیطی عبارت است از مجموعه عملیات سازمان که همگام وسازگار با محیط زیست بوده و این عملکرد عمدتا از طریق معیارها و مقیاس های تعیین شده توسط نهادها و آژانس های مربوط اعم از کشوری و بین المللی اندازه گیری می شود(سارومپت، .(2005 عوامل مختلفی وجود دارد که عملکرد زیست محیطی با آنها سنجیده می شود، این عوامل عبارتند از:
.1 کاهش آلودگی های پرخطر و اتلاف
2. کاهش اتلاف آب، الکتریسیته، گاز و بنزین
3. افزایش انطباق زیست محیطی
4. همکاری با سازمانها و تامین کنندگان سبز
5. میزان ذخیره انرژی
6. استفاده از انرژی های تجدیدپذیر
مزیت رقابتی
مزیت رقابتی تعاریف مختلفی دارد، به طور کلی، مزیت رقابتی ارزشی است که سازمان به مشتریان خود عرضه می کند، به نحوی که در آن زمان این ارزش توسط رقبای بالقوه و بالفعل عرضه نمی شود. (مهری و حسینی، .(1383 عواملی که مزیت رقابتی با آنها سنجیده می شود عبارتند از:
1. پاسخ مشتریان
2. نوآوری و طراحی تولیدات
3. کیفیت تولید و خدمات
4. کاهش قیمت تولید
بررسی ارتباط بین نوآوری سبز، عملکرد زیست محیطی و مالی
مروتی شریف آبادی و همکاران در سال 1393 پژوهشی با عنوان " بررسی تأثیر ابعاد نوآوری سبز بر عملکرد سازمان" ارایه نمودند. در این پژوهش، تأثیر ابعاد مختلف نوآوری سبز- شامل نوآوری مدیریتی سبز، نوآوری محصول سبز، نوآوری فرآیند سبز و نوآوری فناورانه سبز- از طریق نقش میانجی عملکرد زیست محیطی بر عملکرد سازمان بررسی شده است روش کلی این پژوهش پرسشنامه و جامعه آماری آن شرکت های فعال در صنعت کاشی و سرامیک استان یزد می باشند. برای آزمون فرضیه های پژوهشی از مد لسازی معادلات ساختاری بر پایه روش کم ترین مربعات جزئی استفاده شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ابعاد نوآوری سبز شامل نوآوری فرآیند و فناورانه سبز هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم به واسطه نقش میانجی عملکرد زیست محیطی، بر عملکرد سازمان تأثیرگذارند. همچنین نوآوری مدیریتی و محصول سبز تنها به صورت غیر مستقیم بر عملکرد سازمان تأثیر می گذارند. مدل این تحقیق به صورت شکل (3) می باشد.
