بخشی از مقاله
چکیده
هوشمندي رقابتی مفهومی است که در سالهاي اخیر، به یکی از موضوعات مهم در مدیریت راهبردي تبدیل شده و با فرهنگ شرکتهاي پیشرو جهانی در هم آمیخته است. با ظهور فن آوري هاي جدید تحولاتی نیز در توانمندي هاي بنگاه هاي اقتصادي ایجاد گردیده و جهت گیري ها را از شیوه هاي سنتی مدیریت راهبردي به سمت موضوعات جدیدي همچون هوش رقابتی یا هوشمندي کسب و کار سوق داده است.
هدف این پژوهش در وهله اول، عینیت بخشی به مفهوم هوش رقابتی در صنعت پتروشیمی کشور و شناسایی اجزاء و مولفه هاي آن با توجه به اقتضائات و ملاحظات خاص این صنعت از طریق کسب نظرات خبرگان و در وهله بعدي بررسی رابطه این مفهوم و ابعاد چهارگانه آن طبق مدل GitLab، با کسب مزیت رقابتی می باشد. نتایج حاصل از مرحله اول تحقیق منتج به شناسایی 17 مولفه براي هوش رقابتی مدیران در صنعت پتروشیمی کشو گردید. همچنین نتایج حاصل از مرحله دوم که با استفاده از روش هاي آماري استنباطی و آزمون فرضیه هاي تحقیق انجام گردید وجود رابطه معنی دار بین هوشمندي رقابتی مدیران و ابعاد چهارگانه آن را با مزیت رقابتی در صنعت پتروشیمی کشور مورد تایید قرار داد.
-1 مقدمه
فناوري هاي نوین با سرعتی سرسام آور و غیر قابل تصور در حال پیشرفت هستند، به طوري که خیل بنگاه هاي موجود با تلاشی وصف ناپذیر در اندیشه راهکارهایی هستند که بقایشان را در این عرصه آشفته و پرتلاطم تضمین نمایند. شرکتها باید بپذیرند که فلسفه حیاتشان تغییر کرده است و دیگر ادامه حیاتشان با سطح عادي عملکرد میسر نخواهد بود و باید در اندیشه رقابت و ساز و کار آن باشند، چرا که امروزه کمتر شرکتی یافت می شود که در این عرصه پر تنش، به صورت سنتی و به دور از سلاح موثر رقابتی، یاراي عرض اندام داشته باشد و براي آن که پا به پاي رقبا حرکت نمود و یا به سختی بتوان یک قدم از آن ها پیشی گرفت، می بایست به قواعد جدید بازي کاملا مسلط بود.
بر این اساس اشراف بر فن آوري هاي جدید در حوزه کسب و کار، یک الزام و ضرورت اجتناب ناپذیر می باشد که سازمان هاي امروزي لاجرم براي تداوم حیات، بایستی خود را به آنها تجهیز نمایند و هوشمندي رقابتی نیز از جنس این سامانه ها و ابزارهاي مدرن می باشد. هوشمندي رقابتی یک مفهوم اساسی در مدیریت و برنامه ریزي راهبردي می باشد. شرکتها می توانند از طریق این ابزار، تحولات بازار و تحرکات رقبا را رصد نموده و به موقع واکنش هاي مقتضی را از خود بروز دهند و بدین ترتیب از مزیت رقابتی خود صیانت نمایند.
در مسیر حفظ و ایجاد مزیت رقابتی نکته اي قابل تعمق وجود دارد و آن اینست که به دلیل افزایش پیچیدگی هاي محیطی و شدت رقابت، مزیت رقابتی ممکنست توسط رقبا مورد تقلید قرار گرفته و یا از منظر مشتریان رنگ ببازد و از این رو چاره اي جز جایگزینی آن با مزیت هاي جدید نمی باشد. بر این اساس سازمان ها باید بصورت بی وقفه به دنبال ایجاد، ارتقاء و بروز رسانی مزیت رقابتی خود بوده و این مسیر را پایان پذیر نپندارند
با توجه به اینکه یکی از عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی براي بنگاه ها، هوشمندي رقابتی می باشد، در این مقاله بر آن شدیم تا رابطه هوشمندي رقابتی را بر کسب مزیت رقابتی مورد سنجش قرار دهیم و عواملی را که در ایجاد برتري نسبت به رقبا و کسب مزیت رقابتی موثر می باشد را در قالب یک الگوي مفهومی معرفی نماییم.
-2 مبانی و چارچوب نظري تحقیق
-1-2 تعاریف
در این بخش به بیان تعاریف کلیدي از جمله مفهوم هوش رقابتی از منظر پژوهشگران مختلف پرداخته و سپس مروري بر صنعت پتروشیمی کشور و مزیت هاي آن خواهیم داشت.
-1-1-2 هوش رقابتی
هوشمندي رقابتی موضوعی است که در سالهاي اخیر به یکی از مفاهیم مهم مدیریت راهبردي تبدیل گردیده و با فرهنگ بسیاري از شرکت هاي بزرگ درهم آمیخته است، بطوریکه هم اکنون به عنوان بخش جدایی ناپذیر از پدیده روبه ظهور اقتصاد دانایی محور از آن یاد می شود. نیاز به دسترسی سریع به اطلاعات راهبردي در همه سازمان هاي رقابتی احساس می شود و طبق این نیاز است که استفاده از ابزارهاي متفاوت در سازمان هاي مختلف ضرورت می یابد. هوش رقابتی موجب می شود، سازمانها اطلاعات محیط اطراف خود را سریعتر و با دقت بیشتري تجزیه و تحلیل کنند و نتایج حاصل را ذخیره و در مواقع لازم در دسترس تصمیم گیرندگان قرار دهند.
این امر جریان تبادل داده ها، اطلاعات و دانش را در سازمان تسریع کرده و اثربخشی تفکر و بهبود صمیم گیري را در پی خواهد داشت. یک سازمان هوشمند، استراتژي رقبا را بهتر و سریعتر درك میکند و از شکست و موفقیت آنها می آموزد و این امکان را براي مدیران سازمان به وجود می آورد تا با نظارت نظام مند و با آگاهی بیشتري تصمیمات راهبردي را اخذ کنند. هوشمندي رقابتی را برنامه اي اصولی و علمی براي گردآوري، تجزیه و تحلیل و مدیریت اطلاعات برون سازمانی درباره رقیبان و روند کلی بازار به منظور پیشبرد اهداف سازمان تعریف کرده اند. منظور از اطلاعات، اطلاعاتی است که ممکنست برنامه ریزي، تصمیم گیري و عملکرد سازمان را تحت تاثیر قرار دهد
بنا به تعریف دیگر هوشمندي رقابتی به معنی نظارت هدفمند و هماهنگ بر رقباي خود و شناسایی آنها در چارچوب یک بازار مشخص است و در واقع فرایند بکارگیري شیوه هاي قانونی و اخلاقی براي کشف، تهیه و تحویل به موقع اطلاعات مورد نیاز به تصمیم گیرندگانی است که می خواهند توان رقابتی خود را افزایش دهند
امروزه داشتن توان رقابتی اساس بقاي شرکتها است. از طرفی، برخورداري و حفظ مزیت رقابتی بیش از هر چیز نیازمند اطلاعات می باشد. هوش رقابتی به شرکتها کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه پیرامون امور خود از قبیل بازاریابی، تحقیق و توسعه، سرمایه گذاري و راهبردهاي کسب و کار اتخاذ کنند
بر اساس تعریف دانشکده مدیریت فرانسه هوشمندي رقابتی عبارتست از هنر یافتن، جمع آوري، فرآوري و ذخیره سازي اطلاعات، به منظور دسترسی و استفاده پرسنل در تمام سطوح سازمان تا ضمن شکل دادن به آینده سازمان، از وضعیت موجود نیز در قبال تهدیدات رقابتی حمایت کنند.
لازم به ذکر است مفهوم هوشمندي رقابتی مفهوم جدیدي نیست، شرکتها همیشه سعی داشته اند بدانند که رقبایشان چه می کنند. این مفهوم از دهه 1980 جاي خود را در محافل دانشگاهی باز کرد. برخی از نویسندگان ادعا کرده اند مایکل پورتر محقق معروف مدیریت راهبردي، با معرفی نیروهاي پنج گانه رقابتی و استراتژي هاي عمومی، این مفهوم را پایه گذاري نموده است
پورتر در ایجاد انجمن متخصصان هوشمندسازي رقابتی در سال 1986 پیشگام بوده و نخستین شماره مجله هوش رقابتی را در سال 1990 منتشر ساخته است. بعضی کشورها نظیر فرانسه، ژاپن، سوئد و ایالات متحده در استفاده از سامانه هاي هوشمند رقابتی پیشرفت هاي قابل ملاحظه اي داشته اند. در این کشورها، هوشمندي رقابتی جایگاه خود را به عنوان یک عامل مهم در کسب مزیت رقابتی پیدا کرده است
شرکتهاي مشهور بسیاري مانند: جنرال الکتریک، موتورولا، مایکروسافت، اچ پی، آي بی ام، اي تی اند تی، اینتل، تري ام، زیراکس، مرك، کوکاکولا و کرایسلر همگی از سیستم هاي هوشمند رقابتی استفاده می کنند
هوش رقابتی شامل جمع آوري و آنالیز اطلاعاتی است که به شرکتها در درك و لمس بهتر رقبا کمک می کند. اطلاعات درباره ظرفیت و توانایی رقبا و خواسته هاي آنان یک رکن اساسی براي بهبود موقعیت بازار و ساخت طرح هاي استراتژیک است. اطلاعاتی از قبیل گروه مشتریان، اطلاعات هزینه، قیمت، فرایند تولید و تحقیق و توسعه با وجود اینکه به طور چشمگیري با ارزش و مفید هستند، اگر به طور صحیح به کار گرفته نشوند، می توانند به شدت مضر و فاجعه آمیز باشند. در این خصوص "بن گیلاد "یکی از تئوري پردازان هوشمندي می نویسد: هوشمندي رقابتی، کل شناختی است که یک شرکت از محیطی که در آن رقابت می کند در اختیار دارد و حاصل تجزیه و تحلیل ذرات بیشمار از اطلاعاتی است که روزانه شرکت را بمباران می کند. در پرتوي این دانش است که تصویر کاملی از وضعیت فعلی و آیندة صحنه رقابت پیشاروي مدیران نقش می بندد تا بتوانند بهتر تصمیم بگیرند
لازم به ذکر است که در هوشمندي رقابتی، بر قانونی بودن و اخلاقی بودن فرایندهاي اطلاعاتی تاکید می شود. حد فاصل میان هوش رقابتی و جاسوسی مثل فاصله میان مشروع و نامشروع، اخلاقی و غیر اخلاقی است و این حد فاصل اغلب مبهم و نامشخص است
اگر سازمان ها بخواهند استراتژي هاي رقابتی خود را به خوبی هماهنگ کنند کنترل و بررسی محیط رقابتی پیرامون خود، مهم و ضروري است. بدین ترتیب هوشمندي رقابتی به مثابه راداري است که با کشف فرصتهاي جدید و هشدار تهدیدها، شرکت را قادر می سازد که محیط خود را سریعتر و دقیقتر شناسایی کند.
یکی از اهداف کلیدي در هوشمندي رقابتی، هشدار به موقع است که به تصمیم گیران اجازه می دهد، اهدافی را پیش گیرند که موجب حفظ مزیت رقابتی آنها شود. برابر نظر لئونارد فالد ، هوشمندي رقابتی عبارت است از: سیگنالهاي هشدار دهنده در مورد فرصتها و تهدیدها
