بخشی از مقاله
مطالعه و پایش زیست محیطی معدن بابا علی در شهرستان بهار
چکیده
معادن از دیرباز در تضاد با اصول اولیه حفاظت از محیط زیست قرار داشته و رفع مشکلات ناشی از بهره برداریشان همواره دغدقه اصلی کارشناسان و اهل فن بوده است. با توجه به اینکه ایران یـک کشـور در حال توسعه است و براي پیشرفت خود ناچار به توسعه معادن است، بنابراین براي توسعه پایـدار صـنعت معدن کشور لازم است تا جنبه هاي محیط زیستی صنایع معدنی (با توجه بـه اقلـیم ) مـورد شناسـایی قرار گیرد. به منظور مطالعه آثار و پیامدهاي مخرب زیست محیطـی معـدن سـنگ آهـن بابـا علـی در شهرستان بهار و در شمال غرب استان همدان، این تحقیق صورت پذیرفت. معدن سنگ آهـن بابـاعلی از سه سینه کار تشکیل یافته است که فعالیت بهره برداري به صورت پلکانی و با استفاده از مـواد ناریـه آنفو انجام می شود و عملیات اسـتخراج بـه روش روبـاز اسـت و مـاده معـدنی سـنگ آهـن (مگنتیـک) برداشت می گردد. در معدن بابا علی با دو شیفت کاري روزانه بطـور متوسـط 1200-1600 تـن مـاده معدنی و سالیانه طبق پروانه 10/000 تن ماده معدنی فراوري می گردد و میزان ذخیره آن در حـدود 4 میلیون تن می باشد. به منظور بررسی اثرات زیست محیطی فعالیت هاي استخراج و فراوري معـدن، از بخش هاي مختلف آب، خاك و گیاهان مرتبط با رگه هاي معدنی، نخاله ها و پسـابهاي فـراوري نمونـه برداري و میزان تراکم انواع آلاینده ها، در نمونه ها سنجش و مورد مقایسه قـرار گرفـت. نتیجـه آنـالیز نمونه ها بیانگر غلظت بالاي برخی شاخص هـاي آلـودگی در آب، خـاك و گیاهـان منطقـه مـی باشـد. همچنین یافته هاي حاصله بیانگر این است کـه وجـود فعالیتهـاي معـدن کـاوي،خصوصـاً باطلـههـاي موجود، اثرات قابل ملاحظه اي را بر سیماي محیطی منطقه و پوشش گیاهی و جانوري آن داشته است.
کلمات کلیدي
محیط زیست، معدن سنگ آهن بابا علی، آلودگی، پایش زیست محیطی
.1 مقدمه
آغاز استخراج معادن را با کشف هماتیت، در حدود چهل هزار سال پیش ذکر کردهاند. ولـی صـنایع معـدنی تـا قرن نوزدهم از نظر زیست محیطی مسئلهاي را به وجود نیاوردهاند. زیرا نیاز انسان به کانههـا و فلـزات محـدود و دوران گسترش صنایع معدنی و عملیات معدنکاري به دنبال پیشرفت صنایع در نیمکرة شمالی بوده است. با پیشرفت صـنعت در اثر عدم دقت و پیش بینی هاي لازم، یک مشکل جهانی به نام آلودگی محیط زیست ایجاد شده که همـه را نگـران و مضطرب ساخته است.
فریزر دارلینگ در سال 1986 براي اجتماعی از نمایندگان 70 ملت در پاریس اظهار داشت : در حال حاضر ایـن ترس وجود دارد که آیا ما می توانیم به وضع نخست برگردیم. چرا که، انعکاس و بازخورد فعالیتهاي صنعتی و معـدنی و نتایج حاصل از آن گاه به حدي میرسد که دیگر نتوانیم بر آنها نظارت داشته باشیم. رئیس بنیاد »راکفلر« در گزارشـی کهتقریباً در همین زمان منتشر شد نوشت که » ما در آستانه یک بحران اکولوژیک نوین هستیم زیرا نتوانستهایـم بـین منابع ثروت، استفادهاي از آنها و نیازمندیهاي خود، تعادل برقرار سازیم.«
گوران لوفروث دانشمند سوئدي اظهار داشته اسـت کـه » هرگـاه عملیـات معـدنکاري بـدون در نظـر گـرفتن پیامدهاي زیست محیطی ادامه یابد و یا جلوگیري یا اصلاح نشود، حداقل براي انسان امکان بـروز خطـرات ناشـی از آن وجود دارد و آیا نباید دلیل تخریب محیط را قبل از عملکرد جویا شویم .«
عملیات معدنکاري نیز در آلوده کـردن و تغییـرات محـیط زیسـت دخالـت دارد و بـراي جلـوگیري از آن بایـد چاره اندیشی شود. زندگی امروزي بشر به صنایع و فنآوري نوین وابسته است و انسان نمیتواند خـود را از منـابعی کـه تمام وسایل زندگی امروزة او را فراهم می سازد جدا کند. ولی با استفاده از مظاهر مفید سودمند صنایع و فنآوري نوین باید به کمک همین فن آوري از معایب و زیانهاي وارده جلوگیري شود و به ویژه براي میهن زرخیز مـا ایـران کـه در راه توسعه صنعتی گامهاي سریعی برمیدارد و هنوز مشکلات کشورهاي توسعهیافته را ندارد واجب است که هنگام ایجـاد و تأسیس صنایع معدنی و هنگام طراحی روشهاي استخراجی، متخصصـین و صـاحبنظـران وسـایل مربـوط بـه آلـودگی محیط زیست را درنظر گیرند، تا به مسایل و مشکلاتی که امروزه کشورهاي توسعه یافته با آنها مواجه هستند و با صرف هزینههاي بسیار سنگین باید آنها را حل و برطرف کنند، مواجه نشود.
براي آنکه نقش عملیات معدنی در آلوده کردن محیط زیست و راههاي پیشگیري از آن بهتـر معلـوم شـود بایـد درنظر داشت که چه مراحل و روندهایی در طی یک عملیات استخراجی مورد استفاده قرار میگیـرد تـا کانـه از معـدن استخراج شود و سپس هر یک از عملیات استخراجی بر روي محیط زیست را مورد تحلیل و بررسی قرار داد. طرح ایـن مسئله در اینجا و در شرایطی که ما در رابطه با استخراج معادن کشورمان با مشکلات عمدهاي مواجه هستیم و از طـرف دیگر وجود موضوعات مختلف و متنوع دیگري که پرداختن به آنها می تواند گام مـؤثري در از بـین بـردن فقـر منـابع و مآخذ علمی و فنی این صنعت در کشورمان باشد، شاید بیمورد جلوه کند، ولی به دو دلیل عمده چنین موضوعی مـورد بررسی قرار گرفته است. اولاً: روند تکاملی صنعت معدنکاري و اثرات جانبی آن بر محیط، لـزوم اجـراي ایـن فعالیـت را ایجاب می کند و از طرفی نظارت زیست محیطی در جهان به صورت یک الزام جدي درآمده است. ثانیاً: شـاید در حـال حاضر به دلیل وسعت کشور و بایر بودن بسیاري از نواحی معدنی لزوم اجراي آن احساس نشود ولی آیا قابل پیش بینـی
است که در آینده با درنظر گرفتن میزان رشد جمعیت در کشور از یک طرف و فعال شدن بسیاري از معادن غیرفعال و تجهیز و بهره برداري از معادن بکر و با توجه به پتانسیل معدنی بالاي کشور و همچنین نیاز شدید به تولیدات معادن در جهت نفی اقتصاد تک محصولی باز هم لزومی بر نظارتهاي زیست محیطی نواحی استخراج شده نباشد. در حـالی کـه می توانیم با بهره گیري از دانش فنی و پیشرفت فنآوري، عملیات استخراج را به نحوي انجام دهیم که کمترین خسـارت به محیط زیست وارد آید.
2. موقعیت منطقه مورد مطالعه
معدن آهن همه کسی (باباعلی) در شمال غرب استان همدان در ارتفـاع 2386 متـر از سـطح دریـا واقـع شـده
است. محدوده مورد مطالعه در فاصله حـدود 40 کیلـومتري همـدان واقـع در بخـش صـالح آبـاد شهرسـتان بهـار و 3 کیلومتري غرب روستاي همه کسی در چهارگوشـی بـه مختصـات رئـوس ( ‚16"َ‚57ْN : 34 و ‚26"َ‚8ْE : 48 )، (
‚14"َ‚57ْN : 34 و ‚22"َ‚8ْE : 48 )، ( ‚58"َ‚55ْN : 34 و ‚34"َ‚11ْE : 48 )، ( ‚53"َ‚54ْN : 34 و ‚25"
َ‚10ْE : 48 )، به مساحت 10 کیلومتر مربع، در شمال ارتفاعات آلماقولاغ با ارتفاع 3000 متر قرار گرفته است.
حوزه آبخیز همه کسی شهرستان بهار با مساحتی بالغ بر 7178 هکتار یکی از سرشاخه هـاي حـوزه آبریـز قـره چاي می باشد. رودخانه اصلی حوزه همه کسی بهار با طول بالغ بر 18/75 کیلومتر از غرب به شـرق در جریـان اسـت. حداکثر ارتفاع حوزه 2992 متر و حداقل آن 1830 متر در خروجی حوزه می باشد. از لحـاظ راههـاي ارتبـاطی، حـوزه همه کسی در مسیر ارتباطی اصلی همدان- قروه 45) کیلومتري شهرستان همدان) واقع شده است. راه ارتبـاطی فـوق از مسیر غرب به شرق وارد حوزه گردیده و پس از طی مسیر حدود 20 کیلومتر به مرکز دهستان صالح آبـاد مـی رسـد. راه دسترسی به محل پس از طی 33 کیلومتر از محور اصلی همدان – سنندج (صـالح آبـاد )، از طریـق جـاده انحرافـی منتهی به روستاي قشلاق و همه کسی به طول 4 کیلومتر به محدوده معدن همه کسی و تأسیسات آن میسر می باشد. از دیدگاه زمین شناسی و ژئومورفولوژي از قدیم به جدید شامل 12 رخساره سنگی و رسوبی در سه دوران پالئوزوئیـک، مزوزوئیک و سنوزوئیک است، که تحت تاثیر رخدادهاي زمین سـاختی و فراینـد هـاي تکنـونیکی بـه وقـوع پیوسـته و اشکال مختلف ژئومورفولوژیکی، با راستاي تقریبی شمال شمال غربی- جنوب شـرقی در گسـتره مـورد نظـر، توسـعه و پراکندگی یافته اند.
این رخنمونهاي سنگی و رسوبی که اغلب مربوط به دوران پیش از تریاس فوقانی می باشند، از نوع سـنگ هـاي دگرگونی و توده هاي نفوذي می باشند و سطوح وسیعی از آنها را رخساره هاي شیست وکانیهـا پوشـانده انـد. برطبـق طبقه بندي سازمان هواشناسی کشور منطقه همه کسی در زیرگروه سرد وخشک قرار می گیـرد. بـه طـوري کـه آب و هواي منطقه در زمستان سرد و در تابستان معتدل میباشد. میانگین بارندگی سالیانه حدود 330 میلیمتر و حـداقل و حداکثر حرارت بین -19 و40 درجه سانتیگراد میباشد. از لحاظ سیماي کشاورزي با توجه به تپه ماهور بودن حوزه و همچنین شرایط توپوگرافی و خاك منطقه مورد مطالعه عمده زمینهاي زارعی آبی منطقه در حاشیه دره ها و آبراهه هـا قرار دارند و دیمزارها عمده ترین محصولات منطقه با ترکیب کشت گندم، جو، حبوبات و علوفه می باشند.
