بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این مطالعه تعیین حساسیت زیست محیطی منابع زیستی و فیزیکی کرانه ساحلی شهرستان بابلسر، حساس به نشت نفت احتمالی بر مبنای شاخص زیست محیطی - ESI - می باشد. به همین منظور با استفاده از تصاویر ماهوارهای محدوده مطالعاتی، تمام طول خط ساحلی به طول تقریبی 17800 متر با پیمایش زمینی و ثبت منابع فیزیکی، زیستی و کاربری های انسانی طبق کدهای ارائه شده سازمان NOAA توسط GPS و با بهره گیری از داده های ماهوارهای و سامانه های اطلاعات جغرافیایی - GIS - مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به جنس ساحل و استاندارد شاخص 6 ESI نوع ساحل - 10B,8C,8B,8A,6B,3A - شناسایی شد.
حساسیت کرانه ساحلی در صورت بروز نشت نفت احتمالی نشان داد 44 درصد سواحل دارای حساسیت پایین، 31 درصد سواحل با حساسیت متوسط و 25 درصد سواحل دارای حساسیت بالا بود. در کل سواحل بابلسر نسبت به نشت نفت حساست پایین را دارند. از لحاظ منابع زیستی در کرانه ساحلی شهرستان بابلسر 5 گروه جانوری و 2 گروه گیاهی شناسایی شد که دارای حساسیت زیست محیطی بالایی بود. از لحاظ منابع کاربری انسان در کرانه ساحلی شهرستان بابلسر چهار گروه، مکان های ساحلی با امکان دسترسی، استفاده تفریحی بالا، مناطق تحت مدیریت و استخراج منابع شناسایی شد.
مقدمه
مناطق ساحلی اراضی حساسی هستند که از دو سو تحت تأثیر اکولوژی دریا و خشکی قرار دارند. این مناطق دارای زیستگاهها آبزیان حساس، منابع معدنی و تفرجگاهی قابل ملاحظهای بوده و پشتوانه بسیار مهمی برای فعالیتهای معیشتی، شیلات و صنایع حمل ونقل به شمار میآیند . - Oceansatlas, 2005 - ناحیه ساحلی آخرین پذیرنده آلایندههای خشکی و دریایی هستند به همین دلیل تجمع آلاینده ها، این مناطق را در معرض تهدید دائمی قرار میدهد - دانه کار، . - 1377 در طول سه دهه گذشته در اثر تشدید فعالیتها و فشارهای جوامع انسانی بر مناطق ساحلی، تغییرات و دگرگونیهای زیادی در آنها به وجود آمده است، به طوری که برگشتپذیری بسیاری از آنها به حالت اولیهعملاً امکان پذیر نیست.
آلودگی و تغییر وتبدیل نواحی ساحلی به قدری گسترش یافته که آنها را با آینده نامعلومی مواجه کرده است.با توجه به اهمیت مناطق حساس ساحلی، این موضوع نخستین بار توسط کمیته حفاظت محیط زیست دریایی سازمان جهانی دریانوردیدر واکنش به قطعنامه کنفرانس بین المللی ایمنی تانکرها و جلوگیری از آلودگی در سال 1978 مطرح شد و از سال 1986 این کمیته برنامه شناسایی و معرفی مناطق حساس دریایی را در دستور کار خود قرار داد.
سازمان جهانی دریانوردی این مناطق را چنین تعریف کرده استْ "یک منطقه حساس دریایی ناحیهای است که به دلایل اکولوژیک، اجتماعی اقتصادی یا علمی و آسیب پذیری نسبت به فعالیتهای دریانوردی نیازمند حمایت ویژه از سوی سازمان بینالمللی دریانوردی است" در کشور ایران نیز موضوع مناطق حساس برای اولین بار در سال 1986در سازمان منطقهای حفاظت از محیط زیست دریایی - رامپی - که به دنبال انعقاد کنوانسیون کویت از سال 1988در منطقه فعال شده است، مطرح شد و اولین بررسی مناطق حساس دریایی در سال 1373در دفتر محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست آغاز شد - دانهکار . - 1377 از جمله معیارهای شناسایی مناطق به ویژه حساس دریایی - PSSAs1 - ؛ شاخص حساسیت محیط زیستی - ESI2 - که توسط سازمان اقیانوسی و هواشناسی امریکا - NOAA3 - ارائه شده است از جمله معیارهای آزمون شده در سطح جهانی می باشند که برای شناسایی مناطق حساس دریایی در برابر انتشار مواد شیمیایی و آلاینده خطرناک به ویژه مواد نفتی مورد استفاده قرار می گیرند - Michel, 1999 - در همین راستا مطالعاتی نظیر شریفی پور و همکاران - 1384 - در مورد ارزیابی حساسیت فیزیکی نوار ساحلی استان بوشهر براساس شاخص ESI که نتایج بررسی آنان نشان داد حدود 99/3 درصد از مساحت سواحل استان در صورت بروز آلودگی نفتی، مواد آلاینده را در خود نگه میدارند و به راحتی پاک نمی شوند که این خود دلیلی بر توجه بیشتر به مدیریت سواحل در این استان است.
همچنین اخوان پیشخوان و همکاران - 1389 - به تعیین حساسیت محیط زیستی نوار ساحلی غرب استان هرمزگان براساس شاخص ESI پرداختند و اعلام کردند که نیمی از محدوده نسبت به بروز آلودگی نفتی حساسیت بالایی دارد و در صورت بروز آلودگی نفتی به راحتی پاکسازی نخواهد شد. Carmona و همکاران - 2006 - به تعیین حساسیت خط ساحلی سائوپائولو در کشور برزیل پرداختند و اعلام داشتند که ساحل تالاب های پوشیده از خار و خاشاک و بوته ها، مانگروها - رتبه - 10D بیشترین حساسیت را دارا می باشد.
بابلسر یکی از شهرهای استان مازندران با وسعت حدود 345/7 کیلومتر مربع معادل 1/4 درصد مساحت استان را به خود اختصاص داده است. بابلسر در مصب رودخانه بابلرود و در کرانه جنوبی دریای خزر و در 52 درجه و 39 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 43 دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد. سواحل بابلسر بدلیل وجود صیدگاه ماهیان خاویاری، کیلکا و شرکت های پره و همچنین از نظر تورسیتی دارای ارزش اقتصادی می باشد. با توجه اطلاعات بدست آمده از سازمان جهاد کشاورزی شهرستان بابلسر حاکی از آن است که بیشتر منابع آب های زیر زمینی این شهرستان بدلیل جود چاه های نفت و گاز دچار مشکل بوده است.
همچنین بدلیل وجود پالایشگاه نفت در شهرستان بهشهر و بدلیل اکتشافات نفتی در دریای خزر و پروژه انتقال سوآپ نفت از شهرستان نکا به پالایشگاه های تهران؛ بدلیل مجاورت با این شهرستان بابلسر از جمله عوامل مهم در نشت نفت احتمالی به سواحل این شهرستان می باشد. هدف از انجام این تحقیق تعیین منابع زیستی، فیزیکی و کاربری های انسانی نوار ساحلی شهرستان بابلسر و همچنین تعیین حساسیت این منابع نسبت به نشت نفت احتمالی براساس شاخص زیست محیطی ESI ارائه شده توسط اداره ملی اقیانوس شناسی و هواشناسی امریکا می باشد.
روش کار
برای تهیه نقشه های حساسیت زیست محیطی سه لایه وجود دارد لایه اول رتبه بندی فیزیکی کرانه ساحلی1 بر حسب جنس بستر ساحل و انرژی امواج، لایه دوم تعیین منابع زیستی2 اعم از جانوری و گیاهی و لایه سوم تعیین منابع کاربری انسانی 3و تبدیل به سه لایه اطلاعاتی قابل استفاده در سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS تحت عنوان حساسیت زیستی محیطی سواحل نسبت به بروز نشت نفت می باشد.
به منظور بررسی خطوط ساحلی شهرستان بابلسر در استان مازندران به طول تقریبی 17800 متر به مدت 6 ماه از اسفند ماه 1392 شروع تا مرداد 1393 بصورت پیمایش در طول مسیر و ثبت نقاط توسط دستگاه GPS مدل OREGON 550 بود - شکل. - 1 اطلاعات پایه مورد نیاز برای تعیین حساسیت فیزیکی - جدول - 1، زیستی - جدول - 2 و کاربری های انسانی - جدول - 3 کرانه ساحلی بر مبنای معیارهای NOAA و کدهای ارائه شده از مدل حساسیت زیست محیطی ESI بود .
- NOAA, 2002 - در نهایت اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی حساسیت زیست محیطی منطقه ساحلی شهرستان بابلسر در چهار چوب سه نوع مختلف اطلاعات اصلی شامل رتبه بندی کرانه ساحلی تحت عنوان حساسیت فیزیکی، منابع زیستی و منابع مورد کاربری انسان با استفاده از شاخص ESI در محیط GIS با استفاده از لایه های رقومی 1:25000 - پایه، توپوگرافی، هیدروگرافی - که قبلا از سازمان نقشه برداری تهیه شده بود ترسیم گردید.
