بخشی از مقاله
چکیده
یکی از موضوعات مهم ادبیات فارسی، پرداختن به ادبیات متعهد و بررسی دین و باورهای دینی است بی شک رسالت دینی از طریق زبان شعر و ادبیات و مورخان به گوش ما رسیده است و چه بسا اثرش از یک کتاب تاریخی هم بیشتر باشد دین اسلام منبعی فیاض و پایان ناپذیر برای شاعران ونویسندگان مسلمان بوده و همگان بیش و کم، مستقیم و غیر مستقیم از آن برخور دار شده و مفاهیم و مبانی دینی فراوانی را در اشعار خویش آورده اند، در این خصوص محمدتقی بهار از نمونه های بارزی است که در لابه لای اشعارش باورهای دینی و آموزه های اعتقادی نمودی روشن دارد واشعار دینی وی در اعماق وجود هر مخاطبی نفوذ کرده است.
این شاعر معاصرو توانا در واقع توانسته است گهرهای فراوانی از شعر شیعی و دینی و وقایع تاریخی را به تصویر بکشد. او به سبب ارادت عمیقش به اسلام افکار و مضامین دینی بسیاری از جمله توحید باری تعالی، ستایش پیامبر - ص - ومنقبت ائمه معصومین - علیهم السلام - بویژه حضرت علی - ع - وفرزندان پاکش، معارف قرآنی و حوادث و وقایع تاریخ اسلام و.... را بیان کرده است.تلاش این پژوهش بر آن است که ظهور و بروز اندیشه های دینی در اشعار این شاعر معاصر را بررسی و با تحلیل نمونه های شعری وی جلوه های مختلف این هنر شعری در ادبیات فارسی را نمایان سازد .
کلید واژگان: اندیشه های دینی، شعر مذهبی، ملک الشعرای بهار، ادبیات معاصر
مقدمه
دین و باورهای دینی و تعالیم در بازآفرینی و دگرگونی شخصیت افراد و حتی جوامع انسانی تأثیر عمیقی داشته است زیرا مواعظ دینی از مظاهر اصلی ادیان و مذاهب الهی است و توجه به آیات مقدس قر آن و حتی کلیه ی اخبار و احادیث اسلامی و مواعظ موجود در کتاب نهج البلاغه روشنگر این حقیقت است که باورهای دینی مجموعه ای از قوانین است که تأمین سعادت مادی و معنوی انسانها را تعیین کرده است . کلیه ی مواعظ و اندرزها و باورهای دینی و ..... هر یک تحت شرایطی خاص به وجود آمده اند که نه تنها محتوای آنها بلکه طرز ادای سخنان نیز برای بیان حد و تلاش های فکری ملت ها و آزادی های اجتماعی و تعیین فرهنگ عمومی یک جامعه مساعدت می کند.
شاعر متعهد زمانی به رسالت تعلیم اهتمام می ورزد که جامعه و آحاد آن را گرفتار درد و رنج و تباهی و فساد ببیند و او خود را ملزم به روشنگری و هدایت و ارشاد مردم بداند و شعر و ادب تعلیمی را به جامعه عرضه کند. بخش بزرگی از سروده های شاعران زبان فارسی، تحت تأثیر اندیشه ها و مفاهیم دینی است؛ »با اطمینان می توان گفت که اندیشه های مبتنی بر دین در شعر همه ی شا عران زبان فارسی به نوعی بازتاب داشته است و شاعران بنا بر نوع تربیت، اخلاق فردی، گرایش های فکری و زمینه های اجتماعی و سیاسی و .... به صورت های مختلفی از دین الهام گرفته اند و حتی گروهی از شعرا، در واقع مروجان دین و یا مدافعان اندیشه ی دینی فرقه ی خویش بوده ا ند اما جا دارد که از این حیث، شعر گروهی از شعراء، مورد بررسی دقیق علمی قرار گیرد و میزان تأثیرپذیری و پایبندی آنان شناسایی شود« - کرمی، - 97:1380
ادبیات و شعر فارسی حاوی انسانی ترین مفاهیم دینی و متعالی ترین آموزه های اخلاقی است بیشترین آراء و اندیشه های صوفیان و عارفان و ادیبان در این زمینه در قالب شعر سروده و بیان شده است در میان مطالعه شعر دوره ی بیداری و معاصر بررسی شعر بهار و شهریار بیش از دیگر ان جلب توجه می کند چرا که حجم قابل ملاحظه ای از اشعارشان دربردارنده ی اندیشه ی دینی است از دلایل عمده ی این امر تربیت شدن آنان در خانواده ای که اهل فضل و دانش و ارشاد بوده اند . دعوت به دین از روش های تربیتی دیدگاه اسلام است که ملک الشعرای بهار در دیوان خود نکات زیادی را در این مسائل بکار برده است . شناسایی صفات پسندیده دین و باورهای دینی در قصایدمحمدتقی بهار با نکات تربیتی و اخلاقی و شناسایی شیوه ی برداشت بهار از اخلاق دینی و انعکاس آنها در قصایدش از اهداف این پژوهش است . ملک الشعرای بهار با آموزه های اخلاق اسلامی کاملا عجین شده و فضایل دینی و اخلاقی را در قصاید خود به کار گرفته است . در این پژوهش به بیان اندیشه های دینی این شاعر با ذکر شواهد شعری خواهیم پرداخت .
.2 اهداف تحقیق
هدف مطالعاتی این پژوهش آشنا کردن علاقه مندان به زبان و ادبیات فارسی با معیارهای دینی و اخلاقی به کار برده شده در اشعار ملک الشعرای بهار می باشد.
-2پیشینه ی تحقیق
تا کنون تحقیقات - مقالات، کتابها، پایان نامه ها و سخنرانی های - متعدد و گوناگونی درباره ی زندگی، شخصیت، اندیشه، شعر و آثار ملک الشعرای بهار صورت گرفته است و همه ی جوانب فکری، شعری و شخصیتی این شاعر بزرگ مورد بررسی و نقد قرار گرفته است که دیگر کمتر کسی مجال سخن در این زمینه دارد چرا که بزرگان ادب در این باره تیر را بر نشانه زده اند و ذکر و عنوان کردن همه ی تحقیقات صورت گرفته بر روی شعر، شخصیت و اندیشه ی این شاعرمعاصر در این پژوهش امکان پذیر نیست و نیازمند به مراجعه کتاب شناسی دقیق آثار اوستکه قبلاَ افراد بسیاری در این مورد مطلب نوشته اند پیشینه ی پژوهش درباره اندیشه های دینی ملک الشعرای بهار مسبوق به سابق نیست و با بررسی و مراجعه به سایت کتابخانه ی ملی و پایگاه اینترنتی معتبر Irandocو سایت Noormags و....به مقالات وآثاری دست یافته ایم که به معرفی آنها می پردازیم:
»اندیشه ی دینی در اشعار ملک الشعرای بهار و احمد صافی النجفی « ، نوشته یداالله رحیمی و رمضان رضایی، بهار1392، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، شماره 25 از صفحات 71 تا49»مسائل دینی نزد احمد شوقی و ملک الشعرای بهار «، نوشته دکتر ابوالحسن امین مقدسی ، 1386، مجله مطالعات تطبیقی، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران"جایگاه ونقش دین دراندیشه شعری ملک الشعرای بهار"نوشته منوچهراکبری ومهدی زرقانی"پژوهشی درتاثیرقرآن درادبیات فارسی باتکیه براشعاربهار"نوشته وحیدسبزیان"اندیشه دینی بهار"نوشته مهدی سلطانی
