بخشی از مقاله
پرورش فیل ماهی ( ( Huso huso در استخرهاي خاکی
چکیده
از فروردین ماه سال 1375 پروژه پرورش گوشتی فیل ماهی در استخرهاي خاکی شروع و تا شـهریور مـاه سـال 1378 بـه طـول انجامید. این طرح در دو مرحله اجرا گردید در مرحله اول تعداد 2350 قطعه بچه ماهی با وزن 0/5 گرم از کارگاه شهید مرجانی تحویل گرفته شد و توسط تانکر مجهز به کپسول هوا به حوضچههاي فـایبرگلاس کـه از قبـل آمـاده و آبگیـري شـدند انتقـال یافتند و پس از آداپتاسیون بچه ماهیان با غذاي کنسانتره که در محل اجراي پروژه توسط چرخ گوشـت آمـاده شـده بـود تغذیـه شده و به استخر 400 متر مربعی خاکی منتقل شدند، غذا دهـی روزانـه 3 بـار و از طریـق سـینی هـاي غـذا دهـی انجـام مـیشـد.
آبگیري استخرها از طریق چاه نیمه عمیق انجام شده و در طول دوره پرورش نیز روزانه آب تازه جهت جايگزینی آب تیخیـر شده و هدر رفته به استخر اضافه میشد. همچنین به منظور کاهش بار آلی اسـتخرها تعـویض آب نیـز صـورت مـیگرفـت. کلیـه فاکتورهاي فیزیکوشیمیایی آب ( دما، EC، PH، اکسیژن و ... ) در طول دوره پرورش اندازهگیـري و ثبـت گردیـد. در مرحلـه دوم نیز تعداد 2300 قطعه بچه ماهی از تکثیر سال 76 از کارگاه تکثیر شهید مرجانی تحویل و به ایستگاه تحقیقات قره سو انتقـال یافتند. در طی دوره پرورش پس از 42 ماه بچه ماهیان مرحله اول به وزن متوسط 5280 گـرم و بچـه ماهیـان مرحلـه دوم بـه وزن
3365 گرم رسیدند. ضریب چاقی و ضریب تبدیل غذایی براي بچه ماهیان مرحله اول به ترتیب: 0/44 ،6/2 و براي بچه ماهیان مرحله دوم به ترتیب0/53، 7/2 به دست آمده است.
نتایج به دست آمده از اجراي پروژه بیانگر پرورش موفقیت آمیز فیل ماهی در استخرهاي خاکی با آب شیرین میباشد.
کلمههاي کلیدي: فیل ماهی، پرورشی، استان گلستان
2894
مقدمه
تاسماهیان با ارزشترین آب زیان تجاري جهان محسوب میشوند که در سر تا سر نیمکره شمالی پراکنده هـستند، ماهیـان خاویاري مهمترین ماهیان آنادروموس با قدمت بیش از یکصد میلیون سال که بـا اهمیـتتـرین گـروه اقتـصادي ماهیـان دریـاي خـزر مـیباشـد کـه طبـق ضـوابط سـازمان جهـانی حفاظـت از طبیعـت inter Union of conservation for Nature national در لیست قرمز حیوانات قرار گر فته اند Birstein 1995)، 1996،(Waldman و از سال 1997 نام این ماهیان در فهرست کنوانسیون بین المللی نظارت بـر تجـارت گـو نـههـاي در معـرض خطـر (CITES) قـرار گرفتـه اسـت (بیـضاپور و کشیشیان، .(Ivanov, Vlasenko,2001;1377 بیش از %90 صید سالانه جهانی آنها در دریاي خزر صورت میگیرد ولـی مرور آمار صید سالیانه تاسماهیان در جهان حاکی از کاهش وحـشتناك آن طـی دو دهـه اخیـر اسـت کـه علـل آن را در صـید بیرویه، تخریب رودخانههاي محل زیست و تکثیر طبیعی این ماهیان، آلودگی نفتی و ورود بیش از اندازه آلایندههـا بـه دریـا و صید بدون نظارت، به خصوص بعد از فروپاشی سیاسی شوروي سابق همچنـان ادامـه دارد (پـور کـاظمی،;1376 رضـوانی گیـل کلایی ،.(1377 طی سی سال اخیر کاهش مولدین فیل ماهی و ازون برون در آبهاي شمالی دریاي خزر نیز به وضوح مـشاهده میشود((Iavnov & Vlasenko2001از سال 1977 تا 1982 مقدار صید جهانی از 31800 تن به 27582 تن رسید که %90
آن توسـط شـوروي سـابق، %6-5 آن توسـط ایـران، %2 آن توسـط آمریکـا و بقیـه توسـط سـایر کـشورها صـورت گرفتـه بـود. .(Holcik,1989)تازهترین راه حلی که دانـشمندان پیـشنهاد کـر دهانـد پـرورش تمـام دورهاي تـاسماهیـان مـیباشـد(کیـوانفر ،.(1372 که طی آن تمامی امور مولد سازي، تکثیر، پرورش، تولید گوشـت و حتـی خاویـار در مـزارع پـرورش مـاهی صـورت میپذیرد. بنا به اطلاعات موجود مولدین تاس ماهی سیبري، ماهی پاروپوزه و فیل ماهی در شرایط مـصنوعی پـرورش یافتـه و از آنها تخم گیري شده و به روش ابداعی میتوان از هر تاس ماهی مولد ماده تا بیش از 10 نسل تخم مناسب براي تکثیر به دسـت آورد.گرچه تاریخچه پرورش ماهیان خاویاري به بیش از 100 سال پیش بر میگردد ولی میـزان پـرورش آنهـا بـسیار کـمتـر از قزلآلا، کپور معمولی و گربه ماهی روگـاهی اسـت(.(Doroshov,1985اولـین تجـارب در زمینـه پـرورش اسـتخري و انبـوه تاسماهیان در مورد بستر در سالهاي 60 در روسیه به دست آمد(کیوان،.(1372
در مجموع مهمترین گونههاي تـاس مـاهی کـه پـرورش داده مـیشـوند عبارتنـد از:A.ruthenus وA.nudiventris و A.guldenstadi وA .baeri وA.transmontanus علاوه بر اینها دورگههاي مهم که در محیط مصنوعی پـرورش داده شدهاند که مهمترین آن بستر((BesTer میباشد که از تلفیق فیل ماهی و استرلیاد به دست مـیآیـد. ثابـت شـده اسـت کـه ایـن دورگه، سریع الرشدترین گونه تـاسماهیـان اسـت و طعـم بـسیار خـوبی دارد و ویژگـیهـاي فیـل مـاهی عظـیم الجثـه دریـاي و استرلیاد آب شیرین درآن ترکیب شده است. تعداد مزارع پرورش تاسماهیان در روسیه از سـال 1999-1994از19بـه 70 رسـیده است و میزان تولید خالص سالیانه 6 برابر شده است 200) به (1200 در حالی کـه میـزان تولیـد سـایر ماهیـان آب شـیرین3 برابـر کاهش یافته است .(Chebanov and Billard,2001) در سالهاي اخیر، با توجه به کاهش صید تاسماهیان در دریاي خزر پرورش گوشتی آنها در جهان انگیزههـاي قـوي را بـه دسـت آورده اسـت و امـروزه در بـسیاري از کـشورهاي جهـان از جملـه آمریکا، فرانسه، روسیه، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال، شـیلی پـرورش گوشـتی (Rosental, 2000) و امکـان لارو و تخـم از مولـدین وحشی و مولدین پرورشی در استخرهاي خاکی و حوضچههاي بتنی و فایبرگلاس و استفاده از متـد تخـمگیـري بـه روش زنـده فراهم شده است.
در سال 1996 میزان تولید تاسماهیان بالغ بر 600 تن گوشـت و کـمتـر از یـک تـن خاویـار تـاسمـاهی سـفید در ایتالیـا و آمریکا، تولید 235 تن گوشت و چند تن خاویار تاسماهی سیبري و در بلژیک، فرانسه، آلمان، لهستان، همچنـین تولیـد 60 تـن گوشت تاسماهی آدریاتیک((Acipenser naccari در اسپانیا و 67 تن گوشت هیبرید بستر در اتریش و مجارستان میباشـد
2000)و.(Hung
معر فی گونه فیل ماهی
فیل ماهی((Huso huso Linnaeusمهمترین گونه ماهیان خاویاري است و اهمیت آن به دلیل دارا بودن خاویار درجه یک آن میباشد که از جنبه اقتصادي بسیار با اهمیت اسـت. ایـن گونـه زیـر مجموعـه جـنس هـوزو((Huso, Brant 1869و
خانواده آسیپنزریده (Bonapart, 1845 Acipenseridae) و راسته تاسماهی شـکلان((Acipenseri formes و رده
ماهیان اسـتخوانی عـالی (Teleostomi)مـیباشـد(.(Berg, 1962; Kazacheev, 1981;Taghavi,1996طـول کـل
(Total Length)فیل ماهی از365-150 سانتیمتـرو وزن آن 150-75 کیلـوگرم گـزارش شـده اسـت(.(Berg, 1962 ولـی اندازههاي بزرگ و سنگین به طو ل 5 متر و وزن1500-1000 و با تولید 117 کیلو گرم خاویار نیز صید گردید (کهنـه شـهري و همکاران، ;1375 رضوي ،.(1363 طو ل عمر فیل ماهی بالغ بـر 100 سـال مـیباشـد(Kazancheev, 1981 ،حـاجی شـریف تقوي .(1374فیل ماهی در حو ضههاي دریاي مازندران، سـیاه، آزوف، دریـاي آدریاتیـک و همچنـین در قـسمت شـرق دریـاي مدیترانه پراکنده است(کهنه شهري و همکاران1375، رضوي، 1363و.(Kazancheev, 1981 فیل مـاهی در اعمـاق 180-2
متـر پـراکنش دارد (اصـلان پرویـز،.(1371 فیـل مـاهی نـر در سـن 14-12 سـالگی وماهیـان مـاده در سـن 18-14 سـالگی بـالغ میشوند(رضوي،.(1363 فیل ماهی جهت تخمریزي در فصل بهار و پاییز وارد رودخانه ولگا، اورال، ترك و سفید رود میشود.
معمولاً تخمریزي در نواحی عمیق رودخانه با جریان شدید آب و بستر سنگلاخی انجام میگردد(حاجی شریف تقوي،.(1374
فیل ماهی یک نو ع ماهی گوشتخوار است که بی نهایت در گرفتن طعمه حـریص اسـت (کهنـه شـهري وهمکـاران.(1375 در دریاي خزر غذاي اصلی فیل ماهی، گاوماهیان، کیلکا، شگ ماهیان و کلمـه مـیباشـد( .(Taghavi, 1996; Berg, 1962
کاهش صید فیل ماهی که بدون شک پر بها ترین ماهی جهان و بزرگترین گونه تاسماهیان است، از سال 1353شـروع شـده و در سالهاي اخیر به پایینترین حد خود رسیده است. در سواحل جنوبی دریاي خزر، مخصوصاً در سواحل گلـستان (گمیـشان و بندر ترکمن) و در استان مازندران در خزر آباد صید میشود(کهنه شهري و همکاران1375، عمادي،1369، کریمپور، .(1366
با ارزشترین محصول حاصل از تولید و پـرورش تـاسماهیـان، خاویـار مـیباشـد کـه از اهمیـت خاصـی در بـازار جهـانی برخوردار میباشد و خاویار ایران در بازار جهانی از کیفیت عالی برخوردار میباشد. و علاوه برخاویار، محصولات جنبی پروسه تولید نظیر کیسه شنا، پوست، غضروف نیز با ارزشترین محصول حاصل از تولید و پرورش تاسماهیان میباشد.
مواد و روش کار
پرورش گوشتی فیل ماهی با استفاده از غذاي کنسانتره در استخرهاي خاکی در ایـستگاه تحقیقـات قـره سـو در بهـار سـال
1375 در دو مرحله آغاز گردید. مرحله اول این پروژه در مورخه 75/2/15 با تحویل گرفتن تعداد 2350 قطعه بچه ماهی با وزن متوسط 0/5 گرم و طول 4/ 3 سانتیمتر که از کارگاه تکثیر و پرورش شهید مرجانی آغاز گردید که توسط وانت نیسان مجهـز به کپسول هوا به محل حمل گردید و پس از همدمایی، بچه ماهیان به مدت 15 روز در وان فایبرگلاس به مساحت 3 /5 متر مربع و ارتفاع 0/5 متر با تراکم 1175 قطعه در هر وان، دبی آب ورودي 0/5 لیتر در ثانیه نگهداري شده و طی این مدت عـادت دهـی به غذاي کنسانتره انجام شد. در شروع پرورش غذا دهی به مقدار %30 بیوماس و 3 بار در روز انجـام مـیگرفـت ولـی بعـدها در رابطه با درجه حرارت آب و وزن بچه ماهی درصد غذا تغییر یافت.
در ابتدا از غذاي زنده ( دافنی، آرتمیا، گاماروس ) در جیره غذایی بچه ماهیان اسـتفاده شـد ه و روزانـه 5-10 درصـد کـل غذا، غذاي کنسانتره بود که از طریق سینیهاي غذا دهی اضافه میشد. ترکیب غذاي کنسانتره شامل پودر ماهی، پودر گوشت و استخوان، مخمر، ماهی کیلکا چرخ شده، پرمیکس و ویتامین، روغن مـایع، فـسفات، آرد گنـدم، کنجالـه سـویا و افزودنـیهـاي خوراکی قابل دسترس که آنالیز غذا در طول دوره با پروتئین %30-40 و چربی % 9-11 و خاکـستر % 12-14 بـوده اسـت. بچـه ماهیان به استخر خاکی به مساحت 400 متر مربع معرفی گردیدند و همچنین در سال دوم نیز تعداد 2300 قطعه بچه فیل مـاهی بـا وزن 117 میلی گرم و طول 2/6 سانتیمتر به ایستگاه قره سو منتقل و پس از آداپتاسیون تعداد 1300 قطعه بچه فیل مـاهی بـا وزن متوسط 3/9 گرم و طول 10 سانتیمتر به یک استخر 400 متر مربعی معرفی شدند.
آماده سازي استخرها شامل دیسک زنی و آهک پاشی قبل از آبگیري انجـام پـذیرفت، غـذا دهـی در داخـل سـینیهـاي آلومینیومی به قطر 50 سانتیمتر صورت میگرفت. این سینیها در 5 نقطه کف استخر گذاشته شده بودند و هر یک با 4 طناب به یک شناور در سطح آب متصل، به طوري که شناورها محل ظروف غذا دهی را مشخص میکردند. غذا دهی در اولـین سـاعات صبح و به هنگام غروب آفتاب صورت میگرفت و بدین ترتیب ظروف غذا دهی دو بار در روز کنترل شده و نحوه تغذیـه بچـه ماهیها بررسی میشدند.
زیست سنجی ( طول کل و وزن ماهی ) در طول دوره پرورش هر 20 روز یکبار صورت میگرفت و بر اساس آن مقـدار غذا دهی تعیین می شد. اندازهگیري طول کل از نوك پوزه تا انتهاي باله دمی مدنظر قرار میگرفت. صید ماهیان در داخل استخر
توسط توري ریز چشمه 8 میلیمتر انجام میگرفت و در هر مرحله زیست سنجی سعی میگردید تا حداقل %10 کل ماهیان صید گردند.
منبع تأمین آب چاه نیمه عمیق با آبدهی 5-8 لیتر در ثانیه بوده است. در طول دوره پرورش سعی گردید تا جهت جبـران تبخیر و نفوذ پذیري و کاهش بار مواد آلی، آب تازه به استخر اضافه شود. در طول دوره پرورش برخی از فاکتورهاي فیزیکی و شیمیایی آب(اکسیژن، دما، نیتریت، نیترات، PH ، ( EC به صورت روزانه اندازهگیري و ثبت میگردید.
ضریب چاقی یا ( (Condition factor با استفاده از مدل K = W / L3 *100 محاسبه میگردید.
( Beckman ,1948;Hill,1993 )
وزن به گرم W =
طول به سانتیمتر L =
ضریب چاقی K =
نتیجه گیري
آداپتاسیون بچه فیل ماهیان به غذاي کنسانتره بایستی به تدریج صورت بگیرد و غذاي خمیري که در کارگاه تولید میشود باید به همراه غذاي زنده که مورد تغذیه ماهیان قرار میگیرد باید به تدریج وارد جیره غذایی گردد و کم کم به میزان آن اضـافه نمود تا به تدریج ماهی عادت نماید.
حد اقل وزن مناسب بچه ماهی جهت معرفی به استخر خاکی بین 200-100 گـرم مـیباشـدطبق تجربیـات بـه دسـت آمـده دانشمندان روسی بهترین مقدار ضریب چاقی ( ( K براي پرورش فیل ماهی 0/4 تا 0/6 میباشد و ضـرایب کمتـر از 0/4 تـداعی کننده شرایط نامناسب و در صورتی که مقدار K به کمتر از 0/35 برسد نشانه بـروز یـک وضـعیت خطرنـاك مـیتوانـد باشـد و مقدار کمتر از 0/3 لاغري مفرط را تداعی میکند .وزن متوسط ماهیان سري اول و دوم پس از پایان پروژه به ترتیب 5280 گرم با طول متوسط 98/6 سانتی متر و 3365 گرم با طول متوسط 81/2 سانتیمتر بوده است نمودار شماره 1)و(2 و بیشترین ضریب
چاقی براي بچه ماهیان سري اول در تابستان سال 1378 برابر 0/53 و کمترین آن در پاییز سال 1375 با 0/41 بوده است و در بچه ماهیان سري دوم بیشترین ضریب چاقی در تابستان 1378با 0/61 و کمترین آن در بهار سال 1376 به مقـدار 0/42 بـوده اسـت نمودار شماره ( 3و( 4 و متوسط ضریب غذایی (F.C.R) در ماهیان سـري اول و دوم بـه ترتیـب 6/32 و 7/25 و متوسـط آن در طول دوره پروژه 6/71 بوده است و حداقل F.C.R در ماهیان سري اول در بهار 1375 با 4/4 و حداکثر آن در زمستان 1376 با
9/2 و حداقل F.C.R در ماهیـان سـري دوم در بهـار 1376 بـا 2/3 و حـداکثر آن در زمـستان 1377 بـا 9/4 بـوده اسـت نمـودار شماره(5و.(6
