بخشی از مقاله
چکیده
شناسایی پرندگان ماهی خوار استخرهای پروش ماهی آزادگان از مهرماه 1391 تا اسفند 1392 با پیمایش در اطراف استخرها انجام شد. در این بررسی 21 گونه پرنده ماهی خوار متعلق به 7 خانواده شناسایی شد. از نظر تعداد گونه خانواده Sternidaeپرستوهای دریایی وLaridae کاکایی ها هریک با 6 گونه در منطقه بیشترین تعداد گونه مقام اول و خنانواده حواصیلیان با 5 گونه مقاوم دوم را داشتند و از خانواده pondionidae تنها یک گونه در منطقه مشاهده شد. از گونه های خشکی زی ماهی خوار سه گونه ماهی خورک ها از خانواده Alcedenidae به تعداد اندک در منطقه زاد آوری دارند.
بقیه گونه های آبزی ها زمستان گذران می باشند. استخرهای پروش ماهی آزادگان زیستگاه تغذیه پرندگان ماهی خوار می باشند و تعدادی نیز در طول روز در اطراف آن ها در حال استراحت نیز دیده می شوند. پرندگان کنار آبزی ماهی خوار متعلق به حواصیلیان هم از ماهیان استخر ها تغذیه می کنند و هم در اطراف استخر ها استراحت می کنند. عقاب ماهی خوار تنها در حال پرواز وصید ماهی برفراز استخر ها نمشاهده شد. وسعت زیاد، تراکم ماهی و عمق آب مناسب از عوامل جذب پرندگان ماهی خوار به استخر های پروش ماهی آزادگان می باشد
.1 مقدمه
بحث تنوع زیستی از موضوعات بسیار مهم فعلی دنیا در زمینه حفاظت از حیاطوحش است که نقطه عطف آن تشکیل کنوانسیون تنوعزیستی در کنفرانس سرانسرزمین در سال 1992 میلادی بود. پرندگان مهمترین موجوداتی هستند که دارای ارزشهای زیباییشناختی، تفرجی، اقتصادی- اجتماعی و بسیاری دیگر هستند [ 2 ] .اطلاع از نوسانات جمعیتی گونهها اولین گام در جهت حفاظت از گونهها خواهد بود. پرندگان از لحاظ در دسترس بودن و به آسانی قابل مشاهده بودن شاخص مناسبی در خصوص مخاطرات و نابودی سیستمها در طبیعت محسوب میشوند.
هرنوع پرنده شرایط زیستگاهی خاصی را برای بقا میطلبد، پرندگان ماهی خوار با شرایطی از قبیل عمق آب، امنیت و وجود مواد غذایی وابستگی اکولوژیکی به اب دارند. [4 ] استخر های پروش ماهی آزادگان در 40 کیلومتری اهواز قرار دارد. هر ساله تعدادی از پرندگان ماهی خوار در فصل زمستان از این استخرها به عنوان زیستگاه زمستان گذرانی استفاده می کنند.
از آنجایی که این پرندگان از ماهی تعذیه می کنند، خسارت اقتصادی به صاحبان پرورش ماهی می رسانند. به همین دلیل پرورش دهندگان ماهی این گروه از پرندگان به عنوان آفت تلقی می کنند. به دلیل تقابل بین انسان و پرندگان ماهی خوار از یک سو و از سوی دیگر به دلیل قرار داشتن این پرندگان در راس زنجیره غذایی به عنوان شاخص های محیط زیست بوم سازگان های آبی ماهی دار و همچنین به دلیل اهمیت پرندگان ماهی خوار در طبیعت و چالش های بین آن ها و جوامع انسانی مطالعات و بررسی آن ها در دنیا سابقه طولانی دارد.
از جمله مطالعات انجام شده می توان به مطالعات Doorbon در سال 1984 اشاره کرد. وی در مطالعات خود ضمن اشاره به اهمیت پرندگان ماهی خوار از ضررهای اقتصادی این گونه به استخر های پروش ماهی بحث کرده، و بیان داشته که این گونه ها عامل انتقال بیماری ها در بین استخرهای پروش ماهی می باشند
Elmberg و همکاران در سال .1994 پرندگان ماهی خوار را مطالعه و بیان داشته که هرکدام از این گونه ها در عمق های آبی خاصی تغذیه می کنند. در ایران نیز در ارتباط با پرندگان ماهی خوار مطالعاتی انجام یافته است. از جمله میتوان به مطالعات بهروزی راد در سال 1392 در ارتباط میزان برداشت ماهی توسط باکلان از استخرهای پرورش ماهی آزاد گان اشاره کرد.
پرندگان ماهیخوار جنوب استان خوزستان در سال 1370 مطالعه شده و شامل 32 گونه متعلق به 8 خانواده بیان شده شده است.[ 2 ] نام پرندگان ماهیخوار ایران در کتاب پرندگان ایران در سال 1352 توسط اسکات و همکاران نوشته شده است
پرندگان ماهی خوار از گروه پرندگان آبزی محسوب می شوند. در زیستگاه های آبی طبیعی و مصنوعی نظیر استخرهای پروش ماهی نیز زیست می کنند. مهم ترین گروه پرندگان ماهی خوار ایران باکلان ها و حواصیل ها هستند. این پرندگان مستقیماٌ از ماهی تغذیه می کنندو هم سبب خسارت اقتصادی می شوند و هم به دلیل پرواز های طولانی و رفت و آمد بین استخر های مختلف پرورش ماهی سبب انتقال بیماری های ماهیان در بین استخر ها می شوند. به همین دلیل شناسایی و مدیریت جمعیت آن ها از ضروریات می باشد.
.2 روش بررسی .1.2 استخرهای پرورش ماهی آزادگان
استخر های پروش ماهیان آزادگان در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر اهواز در موقعیت جغرافیایی قرار دارند. مساحت این مجدوده حدود 12040هکتار می باشد. که 2650 هکتار این اراضی به علوفه کاری اختصاص داده شده است - مهندسین مشاور پندام . - 1383 بطورکلی محدوده اراضی طرح پرورش ماهی آزادگان به 3 قسمت تقسیم می شود، که اراضی بخش یک و دو هریک به وسعت 2540 و 6800 هکتار دربرگیرنده واحد های پرورش ماهی هستند و اراصی بخش 3 با وسعت 2560هکتار نیز شامل اراضی علوفه کاری بوده در قسمت غربی واحد های پروش ماهی قرار دارند. از آن به عنوان منابع تامین غذای ماهیان استفاده می شود.
مساحت هریک از استخرهای پروش ماهی کم تر ازنیم هکتار برای پروش لارماهیان ، 1 تا 2هکتاری برای پرورش ماهیان پرواری طراحی شده اند . عمق آب آن ها از 1/5 تا بیش از 2 متر می رسد. در این استخر ها ماهیان گرم آبی گونه های کپور معولی، فیتوفاگ سرگنده پرورش داده می شوند. آب مورد نیاز استخر ها از طریق کانالی از رودخانه کارون منتقل می شود. پسآب های استخرها به همراه زهکش های اطراف به مسیل بحره تخلیه می شوند و در نهایت و پس زطی مسافتی حدوده 5کیلومتر به تالاب شادگان می ریزد.
.2.2 روش شناسایی پرندگان ماهیخوار
برای بررسی پرندگان در طبیعت بهترین و مساعد ترین روش، مشاهده مستقیم پرنده در طبیعت است به همین دلیل پرندگان ماهیخوار استخرهای پروش ماهی آزادگان در طول 6 ماه با 6 بار مراجعه به منطقه با پیاده روی در اطراف استخرهای پروش ماهی با دوربین پشمی زایس 40× 10 و تلسکوپ15× 60با مشاهده مستقیم شناسایی شده است.
.3 نتایج
در این بررسی در استخرهای پرورش ماهی آزادگان گونه پرنده ماهی خوار متعلق به خانواده شناسایی شده که عمده ترین پرنده ماهی خوار منطقه باکلان Phalacrocorax carbo ، از خانواده Pharacrocoracidae ، خانواده کاکایی laridae و خانواده حواصیل ها Ardeidae بود.
.1.3 خانواده باکلانیان Phalacrocaxidae
از خانواده باکلانیان در محدوده استخرهای پروش ماهی آزادگان یک گونه با نام Phalacrocorax carbo در طول دوره مطالع شناسایی شد. باکلان پرنده اجتماعی بوده در کلنی های بزرگ که گاهی جمعیت کلنی تا چند صد عدد می رسد دیده می شوند. در استخرهای پروش ماهی گروه های باکلان ها در دستجات 120 تا 180 پرنده نیز مشاهده شد. این گونه در زمستان گروهی زندگی میکند و در فصل بهار نیز در کلنی های بزرگ جوجه آوری می کند. باکلان در خوزستان و در اطراف استخرهای پروش ماهی آزادگان زاد آوری ندارد و از این استخر ها به عنوان مکان تغذیه استفاده می کند. این پرنده شناگر ماهری است و بین انگشتان پا پرده دارد.
از ماهی تغذیه می کند. و عادات صید ماهی آن به صورت غواصی در زیر آب و تعقیب ماهی است، ولی پس از صید ماهی از زیر آب بیرون می آید و بلعیدن ماهی در در خارج از آب انجام میگیرد. ماهیان مورد تغذیه این پرنده بین 100 تا 500 گرم وزن دارد[ 2 ]معمولاً. روزانه 500 تا 1000 گرم هر باکلان ماهی می-خورد و در این بررسی بیشترین باکلان شمرده شده در استخرهای پرورش ماهی 250 قطعه بود. بنابراین می توان گفت که در هر روز 125000گرم ماهی مورد تغذیه باکلان ها قرار گرفته است.
این گونه در استخرهایی که مساحت بیشتری دارند را ترجیح می دهد. تا هم از منبع غذایی بیشتری استفاده نماید و هم از تیررس محافظان استخرها در امان باشد. ولی اگر چنین شرایطی فراهم نباشد از ماهیان کوچک حتی کم تر از 50 گرم و تا ماهیان بزرگ در استخر های با مساحت کم تر از نیم هکتار هم تغذیه می کند. باکلان در ایران دارای دو جمعیت است.
یکی در شمال ایران که جوجه آوری می کند.جمعیت جوجه آور آن در دهه 1360 بیش از 30000 جفت بود. و در تالاب عباس آباد آستارا، و آلالان هشتپر چوجه آوری می کرد - در .[ 2 ]جمعیت دوم این گونه زمستان گذران است که در تالاب های جنوبی بخصوص استان خوزستان زمستان گذرانی می کند و در تالاب هایی نظیر شادگان، و هورالعظیم و خور موسی مشاهده می شود.
جمعیت جوجه آور شمال ایران نیز به تالاب های جنوبی مهاجرت می کند. قرار گیری استخرهای پروش ماهی درمجاورت تالاب شادگان و خور موسی سبب شده است که این گونه برای تغذیه به استخرهای ماهی پروش ماهی آزادگان هجوم می آورد. این گونه پس از تغذیه برای استراحت بر روی دیواره های استخر نشسته و بال خود را باز می کند و پر و بال خود را خشک می نماید تا دوباره آماده صید شوند.
.2.3 خانواده حواصیلیان Ardeidae
خانواده حواصیلیان پرندگان کنار آبزی هستند که در رژیم غذایی آن ها ماهی نیز قرار دارد. این پرندگان از دوزیستان و سایر موجودات آبزی که در استخر ها و یا محیط های آبی یافت می شوند. تغذیه می نمایند. پاهای بلند دارند، و بین انگشتان پا نیم پرده قرار دارد که برای راه رفتن در زمین های گلی و سواحل محیط های آبی سازگاری یافته اند. از صیادان انتظاری ماهی می باشند.
ماهیان مورد تغذیه آن ها معمولاً دارای وزن بین 100 تا 200 گرم می باشند. نر ماده این پرندگان شیبه بوده و از روی رنگ پرو بال نمی توان نر و یا ماده بودن آن ها را تشخیص داد. برای تغذیه در کنار آب بر روی دیواره های استخرهای پروش ماهی به انتظار می نشیند تا ماهی نزیک شود و سپس با حرکت بسیار سریع گردن بلند ماهی را صید می کنند. از این خانواده در ایران 13 گونه وجود دارد که 5 گونه آن ها در استخر های پروش ماهی آزادگان در فصل پائیز و زمستان شناسایی شد. جدول - - 1 فهرست آن ها را نشان می دهد.
جدول :1 گونه های شناسایی شده حواصیلیان در استخرهای پروش ماهی آزادگان در 6 ماه
