بخشی از مقاله
چکيده
پژوهش حاضر طي مصاحبه کنترل شده با ٢١٨ خانوار (٧٩٢نفر) ساکن شهر تبريز ( ٨٠ خانواده از محله هاي شرقي، ٦٧ خانوار از مناطق مرکزي و٧١خانواده از غرب ) وبا مبنا قرار دادن آخرين مسافرتشان در پي بررسي و جستجوي نقش اعضاء خانواده و بويژه زنان و فرزندان در روند تصميم گيري براي مسافرت است . براي اين منظور ، از دانشجويان رشته خدمات گردشگري دانشگاه علمي کاربردي صنايع دستي خواسته شدکه مصاحبه اي باخانواده هاي اقوام و آشنايان ساکن در مناطق مختلف تبريز خود به عمل آورده وبا طرح سوالات مشخص در باره آخرين مسافرتشان ، بويژه نسبت به اينکه پيشتهاد دهنده و تصميم گيرنده مسافرت ،کداميک از اعضاء خانواده بوده تحقيق بعمل آورند.
مطابق نتايج مورد بررسي ٣٧% پيشنهاد دهندگان براي مسافرت را زنان تبريزي به خود اختصاص دادند، ١١% فرزندان و سهم مردان ٣٦% بود .در اين ميان حدود ١٦% تصميم گيري ها نيز بصورت گروهي و مشترکا گرفته شده بود.
بر اساس نتايج حاصله در مقايسه بين زنان و مردان پيشنهاد دهنده سفر، سطح معناداري کوچکتر از 05/0 بود و بنابراين چنين نتيجه گيري شدکه بين پيشنهاد دهندگي براي مقصد مسافرت وجنسيت رابطه وجود دارد.بعبارت ديگر بر اساس آماره (کا دو) جهت مقايسه فراواني پيشنهاد دهنده سفر و جنسيت افراد ؛ زنان بيشتر از مردان در انتخاب نوع و مکان واحد مسکوني نقش داشتند.
اين نتايج را مي توان بانتايج تحقيقات (١٩٧٩)SMITH ، (٢٠٠٥)DEEROP ، و ديگران در جوامع آمريکـا ، اروپـاو ديگر جوامع مــورد مقايسه وبررسي قرار داد.
ضمنا پژوهش مذکور اطلاعات جالب توجهي در خصوص پراکندگي و آمار فراواني مقاصد داخلي و خارجي گردشگري ، ميزان تحصيلات و محل سکونت جامعه آماري خانواده هاي تبريزي را ارائه ميدهد.
با اينکه نتايج بدست آمده از نظر آماري معنا دار است اما نظر به اينکه اين آماردر محدوده يک شهر بوده احتمالا اگر در شهرها و مناطق ديگر نيز صورت پذيرد مي تواند به نتايج متفاوت و هم تکميل کننده تحقيق مورد نظر منجر گردد.
واژه هاي کليدي: روانشناسي گردشگري ،تصميم گيري ، مسافرت ، خانواده ، نقش زن ،
مقدمه :
مطالعه انگيزه هاي سفر از منظر مقاصد گردشگري از آن رو اهميت دارد که به برنامه ريزان و سياسيتمداران اين صنعت کمک ميکند که مقصد مطلوب گردشگران کجاست و از چه ويژگي هايي بايد برخوردارد باشد تا بتوانند به برنامه ريزي بهتر امور آن ها و همچنين ارائه خدمات درخور و مناسبنسبت به هر يک اقدام کنند.(پيرس ٤:٢٠٠٥) . مديريت مقاصد گردشگري مي تواند بازار هدف خود را که بيشترين مطابقت را با داشته ها و امکانـات مقصد مورد نظـر دارند را يافته و منـابع و امکانـات خود را به گونه اي مناسب در جهت پاسخ گويي به نيازهاي بازار هدف تجهيز نمايند تا در نهايت ، قادر باشد رضايت مصرف کننده را تامين نمايند ، (رنجبريان و زاهدي ٦٠:١٣٨٩).
از اين رو مي توان گفت که اين تنها راه موفقيت در جلب رضايت مشتري و توسعه گردشگري در يک مقصد گردشگري است .زيرا تامين انتظارات و خواسته هـاي مصـرف کننده يا حتي عمل کردن فراتر از اين انتـظارات و خواسته ها نه تنها به معرفـي مقصـد گردشگري با وجهه اي مناسب نزد گردشگران مي انجامد و آن ها نه فقط تکرار سفر به اين مقصد را در برنامه خود قرار مي دهند، بلکه اين امر عاملي موثر در تبليغ و اطلاع رساني براي مقصد گردشگري خواهد بود .بديهي است در صورتي که مقصد گردشگري در شناسايي بازار هدف به درستي عمل نکرده و نتواند نيازها و خواسته ها ي مصرف کنندگان را به نحو احسن پاسخ دهد، عکس اين موضوع نيز مي تواند اتفاق بيافتد .
حال با توجه به اين مطلب که ، اغلب مردم مسافرت ها و تعطيلات خود را همراه با خانواده سپري ميکنند و از ديدگاه روان شناسي گردشگري مسافرت خانوادگي از سالمترين انواع گردشگري است که از نظر تاثيرات منفي گردشگري در رده کم آسيب ها قرار مي گيرد. و همچنين گروههـاي خانواده ، بازديـد کنندگـان عمـده جاذبه هاي گردشگـري و باغ وحـش ها را تشکيـل مي دهنـد.( پيرس ١٣٨٩: ٢٠٨) . و در اين راستا، تحقيقات متعدد ، نشان مي دهند تصميم در مورد مسافرت از جهاتي تحت تاثير خانواده قرار دارد ( پيرس ١٣٨٩ :١٧٣ ) .مي توان به اين نتيجـه رسيد که جلب رضايت خـانواده در توسعه گردشگري اهميت خـاص خود را خواهد داشت .
به دليل اهميت و نقشي که خانواده درتداوم و سلامت جامعه داشته است ، بسياري از محققان اجتماعي به بحث و تبادل نظر در اين حوزه پرداخته اند. در ارتباط با نقش زنان در خانواده هاي ايراني ،از نگاه صاحب نظران حوزة خانواده ، شکل روابط قدرت درخانواده ايراني نيزبه تدريج و در سالهاي اخير تغيير يافته است ، بنا براين مي توان گفت که بررسي در نگرش و نقـش اعضا در خانواده هـا، بويژه در حوزه هاي مربوط به تصميم گيري و از جمله تصميم سفر ،در برنامه ريزيهاي گردشگري ،کمک کننده خواهد بود.
پيشنه پژوهش :
جنکينز در سال ١٩٧٦ در تحقيقـات مفصل خود ، در مـورد خانـواده هـاي آمريکايي ، رونـد تصميم گيري آنهـا را در چارچوبـي توريستي روشن کرد و راههاي مشورت وتعامل بين اعضاء خانواده ، از جمله قدرتمندي هر يک از اعضاء خانواده در تصميم گيري و مشارکت و همکاري داخلي بين آنها را مورد بررسي قرار داد.در نتايج حاصل از پژوهش جنکينز ، تصميم گيري در خصوص انتخاب مقصد ومکان اقامت ،وسيله نقليه و برنامه بازيها ، بازديدها و کارهاي ديگري که انجـام خواهند داد، بصورت گروهـي و همگانـي بود .بنظر مي آمد که زن در اين زمينه به تنهائي نقشي فعال و آشکار ندارد ، ولي در عمل اين نقش بشکل پنهان و بسيار عميق است .و همچنين مقايسه با افراد خارج از خانواده نيز در فرايند تصميم گيري موثر بود.(گولتا ٨١:١٣٨٤)
بعدها خانم اسميت در سال ١٩٧٩ با تحقيق در مورد خانواده هاي امريکايي از طبقه متوسط ، متوجه شد برغـم روش و استراتـژي تصميم گيري که در چارچوب استراتژي داخل ديوارهاي خانواده اتخاذ مي شد ، همواره زن ،نقش مهم و اساسي را به عهده دارد و هنرپيشه اصلي در برنامه ريزي مسافرتي است . يعني اوست که مي داند هردو(زن و شوهر)چه مقصودي از مسافرت دارند. (گولتا٨١:١٣٨٤)
در پزوهشهاي ديگري که انحصارا به نقش زنان در ا تصميم گيري هاي خانوادگي (به غير از مسافرت ) صورت گرفته نيز نتايج قابل توجهي بدست آمده است .
در مقاله اي با عنوان (تحليلي بر قدرت تصميم گيري زنان مجرد و متأهل ) که به قدرت تصميم گيري دويست زن متاهل و مجرد در کشميرپرداخته شد، نتايج حاصل از تحقيق نشان داد که ميان قدرت تصميم گيري زنان با سطح تحصيلات آنان رابطۀ مستقيم وجود دارد.همچنين محققان بر اين باورند که قدرت تصميم گيري زنان مجرد و متأهل در يک سطح قراردارد و هر دو گروه زنان از قـدرت تصميـم گيـري پاييـنـي در خـانواده برخـوردارنـد و بـه شـدت به تصميمـات شوهـر يا اعضـاي ديگـر خانـواده وابستـه اند(موزاميل ١٨:٢٠٠٨).
همچنين ، در مقاله اي با عنوان (تصميم گيري زنان خانه دار روستايي و شهري در نيکاراگوئه ) محقق به اين نتيجه رسيد که فعاليت و مشارکت زنان در مواردي بيش از درآمد بر قدرت تصميم گيري زنان در خانواده تأثير مي گذارد، اما از سوي ديگرايدئولوژي هاي حاکم نيز قدرت تصمبم گيري زنان را محدود مي کند .از سوي ديگر، محقق بر اين باور بود که قدرت تصميم گيري زنان درشهر بيشتر از روستاست ، زيرا امکان مشارکت اقتصادي زنان در مناطق شهري بيشتر از مناطق روستايي است . (برادشو١٥:٢٠١٣)
روش شناسي و شيوه جمع آوري داده ها
همانگونه که اشاره گرديد پس از طرح مسئله و توجيه تعداد ٥٠ نفر از دانشجويان رشته خدمات جهانگردي مرکز علمي کاربردي صنايع دستي تبريز، فرمهاي پرسشنامه ( شامل سوالات در خصوص عضوي از خانواده که پيشنهاد دهنده آخرين مسافرت انجام شده ؛ محل آخرين مسافرت ، محل سکونت و ميزان تحصيلات فرد پيشنهاد دهنده ) توزيع ، و از آنها خواسته شد که به منزل خويشاوندان وآشنايان خود که در مناطق مختلف تبريز زندگي مي کنند رفته و کوشش نمايند به شکل مصاحبه صميمانه پاسخ پرسشهاي خواسته شده را در مورد آخرين مسافرتشان اخذ و در فرمهاي مربوطه قرار دهند. از دانشجويان خواسته شده بود که براي جلوگيري از سو گيري مخاطبان و تاثير آن بر درستي پاسخهاي اخذ شده ، مخاطبان را از اهداف مقايسه اي پژوهش آگاه نکنند .همچنين با توجه به اينکه سوالات در مورد سفري بود که قبلا انجام يافته است مي توانستيم نسبت به صحت پاسخهـاي اخذ شده اطمينان بيشتري داشت .هر دانشجو بر اساس تعـداد وتنـوع خويشاونـدان بين ٣ تا ٧ پرسشنامه را پر نمود. جمعا ٢٥٠ پرسشنامه توزيع گرديد که پس از جمع آوري , ٣٢ پرسشنامه به دلايلي از قبيل ناقص بودن اطلاعات يا عدم توجيه پاسخ دهنده حذف گرديد که در نهايت ٢١٨ پرسشنامه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت . ،
تحليل داده ها و استنباط
با توجه به اينکه هدف اصلي پژوهش بررسي اجمالي نقش کلي زن در روند تصميم گيري براي مسافرت بود يک فرضيه تدوين و در کنار ساير يافته هاي توصيفي مورد بررسي قرار گرفت :
فرضيه : در انتخاب مقصد مسافرت بين زنان ومردان متاهل تبريزي اختلاف معني داري وجود ندارد.
براي آزمون فرصيه و ارزيابي همقوارگي متغيرهاي مورد نظر مورد نظر از آزمون ناپارامتري خيدو يا مربع کاي ( Chi-squared test) استفاده گرديد. (جدولهاي ١و٢)
جدول ١: جدول توصيفي متغير جنسيت و پيشنهاد کننده سفر
جدول ٢: آماره کا دو جهت مقايسه فراواني پيشنهاد دهنده انتخاب خانه مسکوني و جنسيت افراد
بر اساس نتايج حاصله سطح معناداري کوچکتر از ٠/٠٥ مي باشد بنابراين مي توان گفت بين پيشنهاد دهندگي سفر و جنسيت رابطه وجود دارد. بنابراين ميتوان چنين استنباط کرد که با توجه به جدول توصيفي(شماره ١) زنان بيشتر از مردان در انتخاب مکان مسافرت نقش دارند و اين نقش با توجه به نتايج مندرج در جدول شماره ٢ معني دار مي باشد. يعني فرضيه پژوهشي رد مي شود و زنان در انتخاب نوع و مکان سفر، بيشتر از مردان داراي نقش مي باشند.
يافته هاي توصيفي
- پيشنهاد دهنده :
همانگونه که اشاره گرديد ، در ميان ٢١٨ خانواده مورد بررسي ، پيشنهاد دهنده ٨٢ خانواده که مورد قبول بقيه افراد واقع شده ونهايتا تصميم به مسافرت عملي گرديده را زنان تشکيل داده اند .بعبارت ديگر پيشنهاد دهنده ٣٧.٦% از خانواده هاي مورد بررسي زنان بوده اند.
پيشنهاد دهنده ٧٨ خانواده نيز مردان بوده اند که ٣٥.٥% را تشکيل مي دهند،در ٢٤خانواده هم يکي از فرزندان و در ٣٤ خانواده باقيمانده هم تصميم به صورت گروهي (بيش از يک نفر)گرفته شده است که به ترتيب ١١% و ١٥.٦% از پيشنهاد دهندگان را به خود اختصاص مي دادند.(جدول ٣ و نمودار١).
جدول (٣) پيشنهاد دهنده
