بخشی از مقاله
چکیده
محیط زیست شرایط بیرونی است که بر زندگی موجودات اثر میگذارد. با توجه به فعالیتهای گسترده انسانها برای دست یابی به زندگی بهتر با تکنولوژی و رفاه بیشتر طی سالیان عناصر اصلی محیط زیست یعنی آب، خاک، هوا و ... با آلودگی شدید مواجه شده است. این آلودگی در نهایت به خود انسانها باز میگردد. بنابراین لازم است برای جلوگیری از آلودگی بیشتر و حمایت از محیط زیست اقدامات لازم صورت گیرد.یکی از این اقدامات دخالت حقوق کیفری و قانونگذاری برای حمایت از محیط زیست است. برخی از کشورها مانند آلمان به جرایم علیه محیط زیست در قانون مجازات پرداختهاند. حقوق کیفری ایران نیز به طور پراکنده به جرمانگاری در این زمینه پرداخته است اما عملکرد موفقی نداشته است. این عدم موفقیت دلایلی همچون عدم انسجام قوانین دارد که برای رفع این مشکل لازم است قانونگذار جرایم علیه محیط زیست را در قانون مستقلی جرمانگاری نماید.
واژگان کلیدی: بحران، آلودگی محیطی، جرمشناسی سبز، جرمانگاری، سیاست کیفری
-1 مقدمه
محیط زیست در یک تعریف کلی عبارتست از مجموعه شرایط بیرونی که درطول عمر یا زندگی یک موجود زنده، مانند انسان، بر او اثر میگذارد - قاسمی، . - 25 :1384 به این ترتیب نورخورشید، آب، هوا، اقلیم، گیاهان، جانوران و سایر موجودات بیجان و جاندار که بر روی سیارهی زمین وجود دارند و با یکدیگر در ارتباط دو سویه هستند، محیط زیست انسان را تشکیل میدهند. البته از محیط زیست تعریفهای گوناگونی وجود دارد که از آنها چشم پوشی مینماییم. محیط زیست و منابع موجود درآن، در واقع محل زندگی و تأمین کننده اصلیترین نیازهای انسان به شمار میآید. با وجود این، در سالهای گذشته، با رشد فزایندهی جمعیت وپیشرفتهای تکنولوژیکی، روند بهرهبرداری از منابع موجود در زمین نیز بیشتر شده است و در یک کلام محیط زیست انسان دستخوش تخریب و آلودگی قرارگرفته است.
هم اکنون ویران کردن جنگلها، فرسایش خاک، پیشروی کویر و کاهش زمینهای کشاورزی، تهی شدن دریاها از ذخایر آبزی، بهرهبرداری بی رویه از منابع معدنی، انقراض گونههای گیاهی و جانوری، آلودگی هوا و آب و خاک از شناخته شدهترین جنبههای ویرانی و آلودگی سیاره زمین به شمار میرود.برای جلوگیری از آلودگی بیشتر و تخریب محیط زیست نه تنها باید افراد و گروههای مختلف در عملکرد خود تجدیدنظر داشته باشند، بلکه دولتها نیز باید نظارت و اقدامات لازم را انجام دهند. این اقدامات طیف گسترده ای از فرهنگسازی تا جرمانگاری و کیفردهی را دربرمیگیرد.نوشتهی حاضر ابتدا به بحران های زیست محیطی پرداخته و با توجه به این بحرانها لزوم ورود حقوق کیفری به این عرصه را توجیه میکند. سپس رویکرد بین المللی و داخلی در مورد ارتباط محیط زیست با حقوق کیفری را مورد مداقه قرار میدهد و چالشهای حقوق ایران را در حمایت از محیط زیست بیان میدارد.
-2 بحران زیست محیطی ایران
شاید بحران در لغت به معنای معضل و مشکل بزرگ باشد اما وقتی از بحران زیست محیطی صحبت میشود باید این واژه بزرگنمایی گردد؛ زیرا مجموعه عواملی که باعث آلودگی زیست محیطی میشوند گسترش روزافزون داشته و دارند و این امر توجه و مراقبت بیش از پیش مردم و نهادهای مسئول را میطلبد. با توجه به اشارهای که در ذیل به بحران زیست محیطی در قالب بحران آبها، هوا، خاک، حیات وحش و جنگل شده است، به نظر میرسد عمق این مسایل، لزوم دخالت حقوق کیفری و کیفردهی کسانی که محیط زندگی انسانها و سایر موجودات زنده را به خطر میاندازند، را فراهم کرده است.
-1.2 بحران آبها
مهمترین تأثیرات فعالیتهای انسان بر روی آبها در سه مورد خلاصه میشود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب، و آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی. آبهای سفرههای زیرزمینی و رودها و دریاچهها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیتهای انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آبهای شیرین و چرخهی آب میباشد. عوامل مختلفی سبب نابودی منابع آبی میشود؛ از جمله:
✓سدسازی کارشناسی نشده.
✓حفر چاه های غیر مجاز.
از نتایج عدم مدیریت صحیح منابع آبی کشور میتوان به خشک شدن دریاچهی هامون، بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور، خشک شدن دریاچه بختگان، خشک شدن باتلاق گاو خونی، کاهش بیش از 90 درصدی سطح آب دریاچه ارومیه، خشکی نوبهای زاینده رود و... اشاره کرد - پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: . - 1393/2/31در مصارف مختلف آب آلودگی های متفاوتی حاصل می شود که به تفکیک به شرح زیر می باشد:
✓آلوده کننده های شهری و خانگی.
✓آلودگی آب توسط عملیات کشاورزی.
✓آلوده سازهای صنعتی.
از مصادیق عوامل فوق به عنوان مثال میتوان به شناسایی بیش از 120 هزار حلقه چاه غیر مجاز در کشور اشاره نمود. همچنین در سال1391، 22 حادثه نفتی در خلیج فارس رخ داده که 21 حادثه نفتی مربوط به چاه های نفتی ایران بوده است. در سویی دیگر نیز 400 میلیون متر مکعب فاضلاب در شمال کشور تولید میشود که فقط 40 درصد از آن به سختی تصفیه می شود و 60 درصد مابقی از طریق رودخانهها و به صورت غیر مستقیم وارد دریای خزر میشود - پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: . - 1392/4/31
-2.2 بحران هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد - قاسمی، . - 98 :1384 انواع آلودگیهای هوا عبارتاند از:
✓گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنشهای سوختن
✓گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
✓ فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیتهای صنعتی وارد هوامیشوند - قاسم زاده، :1386 ص . - 111قسمت عمدهای از آلودگی کنونی هوا مربوط به استاندارد نبودن خوردوها و بنزین تولیدی در کشور است - تقی زاده انصاری، :1374 ص . - 96 با استناد به آمار وزارت بهداشت در یک سال - پاییز سال 1391 تا پاییز سال - 1392 در شهر تهران 2724 مرگ
