بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال حاضر، در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است، افزون بر این بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگزاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. امروزه صنعت توریسم به عنوان بزرگترین و متنوعترین صنعت در دنیا محسوب میشود و به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغالزایی، رشد بخش خصوصی و توسعه زیرساختار بسیاری از کشورها محسوب میشود. گردشگری شهری به عنوان عنصری مهم و اساسی در تحول مناطق شهری تبدیل شده است که میتواند باعث توسعه و تحول و تجدید حیات شهر شود.
فعالیت گردشگری عامل تغییر دهنده فضای شهری در مکان ها و زمانهای مختلف شناخته شده و خاص است. هر میزان که استفاده گردشگران از این فضا، امکانات و خدمات، تسهیلات و جاذبههای شهری بیشتر باشد، فضا و ساختار شهری به سمت گردشگری بیشتر تمایل دارد. شهر کلیبر به عنوان یکی از شهرستانهای پرجاذبه که دارای آثار توریستی و تفریحی فراوان بوده اما به دلایل کم توجهی شناخته نشده و آنطور که باید باشد نیست. یکی از نواحی مستعد گردشگری بوده که در همسایگی کشوهای آذربایجان، ارمنستان بوده است. این پژوهش با هدف چشماندازسازی تاثیر اثرات و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و کالبدی - فیزیکی گردشگری با استفاده از ابزار پرسشنامه و مصاحبه انجام شد.
نتایج به دست آمده مبین این است که از دیدگاه مردم محلی مؤلفههای اقتصادی 85 ، مؤلفه-های اجتماعی-فرهنگی 46/5 و مؤلفههای کالبدی - فیزیکی 68 از گردشگری تاثیر پذیرفتهاند. با توجه به توانمندیهای این شهر در بخش منابع و جاذبههای بکر طبیعی و تاریخی - فرهنگی و نیز محدودیتهای آن در بخش صنعت، بسیار اهمیت دارد تا برنامهریزان گردشگری و شهری چشم انداز آتی آن را منوط به توسعه فعالیتهای گردشگری بدانند.
واژه های کلیدی: گردشگری، گردشگری شهری، توسعه اقتصادی-اجتماعی-کالبدی، شهر کلیبر.
مقدمه
گردشگری در حال حاضر به بزرگترین فعالیت بخش خدمات تبدیل شده است و از نظر پراکنش، فعالیت شماره یک جهان در بخش خدمات محسوب میشود و کارشناسان رشد چشمگیری برای آینده گردشگری پیش بینی میکنند. پدیدهای که بامکانیسمی درهم تنیده و پنهان در زمانها و مکانهای مختلف اشکال خاصی به خود میگیرد و به همین سبب تاثیرات کاملا متفاوتی را بر جوامع انسانی بر جای مینهد،هم ازین روست که شناخت دقیق و تحلیل علمی پدیده گردشگری میتواند چهارچوب-هایی مطمئن برای برنامهریزی فعالیتهای گردشگری فراهم آورد - . - elliot,1997 با توسعه حمل و نقل، فن آوری اطلاعات، سرگرمیها، پیشرفت در ارائه خدمات، بالا رفتن فرهنگ شهری، شهرها متحول شده و چشم انداز محیطهای شهری دستخوش تغییر گشت، با مدرنیته شدن شهرها و افزایش جاذبههای شهری جهانگردان و گردشگران علاقهمند به بازدید از این محیطها شدند . - zou , tian,2002 -
گردشگری به عنوان عنصر مهم و اساسی در اقتصاد مناطق شهری تبدیل شده است که میتواند باعث تجدید حیات شهر شود - موحد، . - 1386 در شهرها با بالا رفتن نسبی درآمد و نیز ترویج تبلیغ استفاده از اوقات فراغت - به طور روزمره یا ایام طولانی تعطیلات - ، حوزه تفریحات - سینماها،رستورانها، باشگاهها و فعالیتهای مربوط به آنها - و حوزه گردشگری - هتلداری و ملزومات آن، آژانس های مسافرتی و نظایر اینها - به سرعت رشد میکند و در نتیجه اشتغال در این بخش نسبتا جدید گسترش مییابد. در این روند بعضی از محیطهای شهری در چارچوب عملکرد خود بر حسب مکان جغرافیایی، نقش گردشگری را علاوه بر دیگر کارکردها پذیرفتهاند.
حتی بعضی از شهرها تنها با نقش گردشگری به حیات خود ادامه میدهند - سقایی، . - 1381 معمولا جهانگردی را به عنوان معجزهای برای مداوای بیماری شهرهایی تلقی میکنند که خواهان بهرهمندی از رشد اقتصادی مثبت و با ثباتاند - محلاتی ، . - 1381 گردشگری عنصری لازم برای حرکت به سوی اصلاح نواحی شهری است. از گردشگری به عنوان کاتالیزوری کارآمد برای بازسازی و توسعه اقتصادی - اجتماعی یاد میشود، به طوری که طی سالهای اخیر در بیشتر کشورهای در حال توسعه برای رفع چالشهای مناطق حاشیهای و شهرهایی که دارای تقسیم کار تخصصی نیستند گردشگری در کانون توجه قرار گرفته است - صیدالی و همکاران،. - 1391
یکی از مشکلات کشورهای جهان سوم از جمله ایران از نظر اقتصادی بیکاری و تبعات اجتماعی ناشی از آن مانند فقر،جرم و جنایت،بزهکاری و ناآرامیها و... میباشد که عمدتا ناشی از کمبود فرصتهای اشتغال است . توسعه گردشگری میتواند موجب تنوع بخشی به اقتصاد این کشورها گردیده و درصدی از بیکاران را به خود جذب نماید که در نهایت به منتفی شدن برخی نتایج منفی ناشی از بیکاری نیز منجر می گردد. به طوری که "سویتس ترنز" گردشگری بین المللی را به عنوان امیدبخشترین فعالیت در جهان سوم تعریف می کند - افتخاری و صالح امینی، . - 1378 شهر کلیبر به عنوان یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی از نظر گردشگری منطقهای، ملی و بین المللی از یک موقعیت استثنایی برخوردار است و همچنین هم کیش و هم زبانی اقوام ساکن در هر دو سوی مرزهای مشترک موجبات و زمینههای وسیعی را برای توسعه فعالیت گردشگری فراهم آورده است.
قرار گرفتن این شهر در مسیر سه استان اردبیل-آذربایجان شرقی و غربی با عطف به جاذبههای ویژه و منحصر به فرد طبیعی -تاریخی به ویژه از نظر نقش اتصالی آن در ارتباط سایر استانهای کشور به کشور های اطراف، میتواند موجبات جریان وسیعی از گردشگران خاصه گردشگران عبوری - که ناگزیر از اقامت موقت است - فراهم آورد و از این نقطه نظر شهر کلیبر از یک موقعیت برجسته در گردشگری کشور و منطقه برخوردار است. گسترش جریانهای گردشگری در این شهر، توأم با فقدان برنامهریزی و مدیریت کارآمد، اثرات مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی و کالبدی را در این ناحیه در پی داشته است.
این تحقیق اثرات اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و کالبدی توسعه گردشگری در شهر کلیبر را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده تا مشخص کند آیا مقوله گردشگری در شهرکلیبر به لحاظ آثا بکر و موقعیت منحصر به فرد گردشگری آن تاثیری در توسعه اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و کالبدی مقصدهای گردشگری شهر داشته است؟، با لحاظ نمودن پرسش یاد شده فرضیه این پژوهش بدین ترتیب مطرح میگردد:
-به نظر میرسد بین توسعه گردشگری در فضاهای گردشگری شهر کلیبر و توسعه در ابعاد گوناگون اقتصادی ، اجتماعی-فرهنگی کالبدی رابطه معناداری وجود دارد.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق:
امروزه بسیاری از کشورها با استفاده ازرهیافت گردشگری توانستهاند وضعیت خویش را تا حد درخور توجهی بهبود بخشند و برمشکلات اقتصادی خویش، ازقبیل پایین بودن سطح درآمدسرانه، فراوانی بیکاری و کمبود درآمدهای ارزی فائق آیند،به طوری که درحال حاضر درآمد حاصل ازصنعت گردشگری حدود 6 درصد از صادرات جهان را تشکیل میدهد - موسایی،. - 1383 علاوه بر این در فضاهای شهری دارای جاذبههای گردشگری، توسعه گردشگری آثار مثبت اقتصادی از جمله ایجاد اشتغال، تنوع در درآمدها، تنوع بخشی به اقتصادهای محلی ، آثار اجتماعی مثبتی چون افزایش آگاهی مردم نسبت به محل زندگی خود، تثبیت جمعیت، توسعه روابط و پیوندهای فرهنگی در درون کشور و خارج از کشور و آثار کالبدی- فیزیکی از قبیل افزایش زیرساختها، افزایش فضاهای تفریحی و... در پی دارد.
گردشگری بدون شک یکی از مهمترین نیروهای شکل دهنده به جهان امروزی است، در دوران پس از جنگ جهانی گردشگری به صورتی پویا در اقتصاد جهانی تاثیر داشته است و چهارمین منبع درآمد صادراتی و خدمات محسوب میشود و در اکثر کشورها به عنوان سودآورترین نوع صادرات، ارز و اشتغال شناخته شده است. امروزه که جهانی شدن رو به افزایش است گردشگری با همگن سازی فرهنگی به حفظ فرهنگها کمک می کند - cohen,cenedy 2000 - ، سازمان تجارت جهانی گردشگری را عامل توسعه اقتصادی، تفاهم بین المللی، رفاه و صلح و رعایت حقوق بشر می داند ، همچنین گردشگری با تعطیلات و خوش گذرانی باعث تحقق بسیاری از نیازهای انسانی میشود - . - WTO, 1999
در زمان حاضر، توسعه مناسبات چندجانبه در سطوح بین استانی، کشوری و یا در سطح دولتهای منطقهای بر اساس توافقات در قالب همکاریهای راهبردی برای توسعه گردشگری اهمیت یافته که هدف آن بهرهگیری از مزایای بازار گردشگری است . - Reid et al ,2007 - بر این اساس بحث در مورد گردشگری شهری و دامنه و حدود آن مهم بوده و تحقیقات در مورد آن حیاتی به نظر می رسد،"پیرس" اظهار می دارد که هر گونه بررسی درباره گردشگری شهری پیشرفتی را به دنبال خواهد داشت . - Georgy,Stephen, 2001 -
بیانیه مانیل گردشگری شهری را به عنوان یک نیاز اساسی برای شهروندان می داند - جوامع وظیفه مهیا کردن شرایط برای شهروندان جهت شرکت در گردشگری را بر عهده دارند - ، این قطعنامه که توسط UNWTO ارائه شده است نشان میدهد که گردشگری به عنوان یک حق قانونی برای بشر است و می تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد، این امر نشان می دهد که دولتها باید فعالیتهای توریستی را در داخل شهرها و پیرامون شهرها با تضمین آزادی مردم برای مسافرت همراه با ارائه امکانات و خدمات گردشگری توسعه دهند. این مفهوم با مفهوم اجتماعی گردشگری سازگار است که بر نقش دولت در محافظت و یا ارائه فرصتهای گردشگری برای هر فردی از جمله طبقات محروم اشاره دارد، به همین ترتیب بسیاری از ناظران استدلال کردهاند که گردشگری ممکن است از عوامل مهم برای دستیابی به افزایش سطح تفاهم بین ملتها و کاهش نابرابریهای اقتصادی باشد. گردشگری شهری مفهوم گسترده ای از فعالیتهای گذران
